Ushlash qonuniyligi shartlari mavjudligi qonunchilik tomonidan
qisqa muddatli erkinlikdan mahrum etish huquqi uchun yetarli va kerakli
asos deb tan olinadigan holatlarning yaxlit ta’rifini beradi. Bu holatlar
ushbu institutning amalda barcha muhim jihatlarini, ya’ni ushlash asosi va
subyekti, uni amalga oshirishning usullari va vositalari; ushlash maqsadi
va uning bajarilishi mumkin bo‘lgan vaqti. Faqat bajariladigan qisqa
muddatli ozodlikdan mahrum etish harakatining barcha belgilangan
shartlarga muvofiqligi uni qonuniy harakat sifatida malakalashga imkon
beradi.
Ushlangan shaxs tomonidan ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilishi
ushlash huquqini amalga oshirish uchun asos bo‘ladi, qonunda bu bevosita
ko‘rsatilgan
(JK 39-moddasi 1-qismi) . Ushlash huquqi istalgan (odatda
zo‘rlik ishlatib sodir etilgan) jinoyatni sodir etish paytidan boshlab yuzaga
keladi. Ijtimoiy xavfli qilmish sifatida, shuningdek, tugallanmagan jinoyat
holatlari (jinoyatga suiqasd va jinoyatga tayyorgarlik) tan olinishi lozim.
Bundan tashqari, ijrochilik, yordamchilik, dalolatchilik, undan ham
tashkilotchilik shaklidagi jinoyatda ishtirok etish shaklida amalga
oshiriladigan harakatlarning (harakatsizlikning) ijtimoiy xavfi ochiq
ko‘rinadi.
Ushlash huquqini amalga oshirish asosi deb tan olish uchun sodir
etiladigan qilmishning ijtimoiy xavfining darajasi ahamiyatli emas. Ayni
paytda, sodir etilgan qilmishning ijtimoiy xavfliligi darajasi shaxsni
hokimiyat organlariga yetkazish zaruratiga, ushbu shaxsga zarar
yetkazishga, ushlashning tegishli usullari va vositalarini qo‘llashga ta’sir
ko‘rsatadi.
Shaxsni jinoyat bo‘lmagan ma’muriy huquqbuzarlik, intizomiy
qilmishni sodir etgani uchun ushlash mumkin emasligini qayd etish lozim.
Xuddi shunday, jinoiy qasdini aniqlagan holda ham ushlash mumkin emas,
chunki shaxs hali hech qanday ijtimoiy xavfli qilmishlarni sodir etmagan.
«Sof qasdini» aniqlash jinoiy javobgarlikni, demakki, ushlash huquqini
istisno etadi.
