Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

shaxs o‘z harakatlarini boshqara olmasa
(masalan, to‘liq 
izolyatsiyalanish yoki gipnoz uyqusi holatida bo‘lish va boshqalar). 
Bunday holatda majburlanuvchi majburlovchining qo‘lida faqat qurol va 
xatti-harakatlarni tanlash imkoniyatidan to‘liq mahrum hisoblanadi, 
amalga oshirilayotgan jinoiy-huquqiy harakatlar yoki harakatsizligi 
davomida irodasini namoyish qilish imkoniyati yo‘qligi sababli bunday 
shaxsning javobgarligi inkor etiladi; 
- 
shaxs o‘z harakatlarini boshqarish imkoniyatini saqlab qoladi
(masalan, zarar yetkazish xavfida, qiynoq tahdidida va boshqalarda). 
Bunday vaziyatda majburlanuvchining qilmishi JKning 38-moddasiga 
438 

---

muvofiq o‘ta zaruriyat qoidalariga ko‘ra baholanadi. Ammo, agar qilmish 
o‘ta zaruriyatning qonuniyligi shartlariga javob bermasa yoxud uning 
chegaralaridan o‘tishi mavjud bo‘lsa, unda majburlangan shaxsning 
harakatlari mustaqil jinoyat sifatida tavsiflanishi lozim. Bunda uning 
majburiylik ostida sodir etilishi Jinoyat kodeksining 55-moddasi 1-qismi 
“g” bandi bo‘yicha yengillashtiruvchi holat sifatida ko‘rib chiqiladi.
«Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar»
mavzusi yuzasidan yakuniy savollar 
1. Qilmishning jinoiyligini istisno qiluvchi holatlar deganda nima 
tushuniladi? Ushbu holatlarni qilmishning jinoiyligini istisno qiluvchi 
holat sifatida baholash mezonlari qanday? 
2. Qilmishning kam ahamiyatliligi nimadan iborat? Qilmishni kam 
ahamiyatli deb topish uchun qaysi holatlar inobatga olinishi zarur? 
3. Zaruriy mudofaa ostida nima tushuniladi? 
4. Kim zaruriy mudofaani qo‘llashga haqli? 
5. Qaysi holatlarda zaruriy mudofaa vujudga keladi? 
6. Zaruriy mudofaa holatidagi g‘ayriqonuniy tajovuz qanday 
talablarga javob berishi shart? 
7. Zaruriy mudofaaning himoyaga taalluqli huquqqa muvofiqligi 
shartlari nimadan iborat? 
8. Zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqish ostida nima 
tushuniladi? U nimada ifodalanishi mumkin? 
9. G‘ayriqonuniy tajovuzdan himoyalanayotgan shaxsning kuchli 
ruhiy hayajonlanishi holatining jinoyat-huquqiy mohiyati nimadan iborat? 
10. Xayoliy mudofaa nima? O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi 
Plenumining rahbariy ko‘rsatmalarida xayoliy mudofaa holatida sodir 
qilingan qilmishning kvalifikatsiyasiga doir qanday yondashuv mavjud? 
11. Oxirgi zarurat ostida nima tushuniladi? Oxirgi zarurat holati 
mavjudligini qanday shartlar belgilaydi? 
12. Tahdid qilayotgan xavf va uni bartaraf etishga qaratilgan 
harakatlarga oid oxirgi zaruratning huquqqa muvofiqligi shartlari qanday? 
13. Oxirgi zarurat chegarasidan chetga chiqish mumkinmi? 
439 

---

14.
Oxirgi zarurat holati zaruriy mudofaa holatidan qanday
farqlanadi? 
15. Jismoniy va ruhiy zo‘rlash ostida nima tushuniladi? Ushbu xatti-
harakat jinoiylikni istisno qilishi mumkinmi? 
16. Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida zarar
yetkazish ostida nima tushuniladi? 
17. Qanday shartlarda ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni
ushlash vaqtida zarar yetkazish huquqqa muvofiq topiladi? Ular ma’muriy 
huquqbuzarliklarga nisbatan qo‘llanishi mumkinmi? 
18. Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida,
ushlash uchun zarur bo‘lgan choralarning chegarasidan chetga chiqish 
nimadan iborat? Ushlash vaqtida inson o‘limiga yo‘l qo‘yish mumkinmi? 
19. Qaysi shartlarda buyruq yoki boshqa farmoyishni bajarish
jinoiylikni istisno qiluvchi holat deb tan olinadi? 
20. Oldindan jinoiy buyruqni (farmoyish yoki mansab vazifasini)
bajarish deganda nima tushuniladi? Qilmishni bunday holatda 
kvalifikatsiya qilishning o‘ziga xos xususiyatlari nimada? 
21. Qanday holatlarda kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq
tavakkalchilik asosli deb topiladi? 
22. Kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkalchilik
holatida qonun bilan qo‘riqlanadigan huquq va manfaatlarga zarar 
yetkazish chegarasidan chiqish mumkinmi? 
23. Kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkalchilik
holatining oxirgi zarurat holatidan qanday farqlari mavjud?