Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
qonun orqaga
qaytish kuchiga ega. Qilmishning jinoiyligini bekor qilish deganda, uni dekriminalizatsiyalash, ya’ni jinoiy jazolanuvchi qilmishlarni ma’muriy, 1 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг 2001 йил 29 августдаги «Жиноий жазоларнинг либераллаштирилиши муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг Жиноят, Жиноят-процессуал кодекслари ҳамда Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига ўзгартишлар ва қўшимчалар киритиш ҳақида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунини амалга киритиш тартиби тўғрисида»ги 254–II-сон Қонуни, 6, 23- бандлари // Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 2001 й., 9–10-сон, 165-модда. 2 Ўша жойда. 100 intizomiy yoki boshqa huquqbuzarlik turlariga o‘tkazish tushuniladi. Masalan, dekriminalizatsiya, Jinoyat kodeksining 187-moddasini Jinoyat kodeksidan chiqarib tashlash, ya’ni xaridor yoki buyurtmachilarni aldash uchun javobgarlikdagi kabi. Ilgari amalda bo‘lgan jinoyat-huquqiy normada jinoyat tarkibi belgisi sifatida nazarda tutilmagan yangi belgining nazarda tutilishi qilmishning jinoiyligini bekor qiladigan holat sifatida ko‘riladi. Bunday yangi belgilarning qo‘shilishi, jinoiy javobgarlikning torayishini anglatadi, chunki mazkur belgining bo‘lmasligi eski qonun amalda bo‘lgan vaqtda sodir etilgan qilmishning jinoiyligi va jazoga sazovorligini bekor qiladi. Bunday dekriminalizatsiya, ko‘pincha, aybdor ma’muriy javobgarlikka tortilgandan keyin qaytadan jinoiy qilmish sodir etish hollarida mavjud bo‘lishi mumkin. Aynan o‘xshash qilmishlari uchun aybdorga yengilroq jazo tayinlash imkonini beradigan normalar jazoni yengillashtiruvchi qonunlarga kiradi. Ularga quyidagi normalarni kiritish mumkin: – ilgarigi jazo turini yengilroq jazoga almashtirish; – sanksiyadan bir yoki bir necha asosiy yoki qo‘shimcha jazolarni chiqarib tashlash; – asosiy yoki qo‘shimcha jazoning eng ko‘p yoki eng kam miqdorini pasaytirish; – asosiy jazoni o‘zgartirmasdan zaruriy qo‘shimcha jazoga fakultativlik xususiyatini berish; – modda sanksiyasiga yengilroq muqobil jazo kiritish; – moddiy zarar qoplangan hollarda mahkumga ozodlikni cheklash va ozodlikdan mahrum qilish jazolari qo‘llamaslik, ya’ni uni jamiyatdan ajratmasdan jazo tayinlashni nazarda tutadi. Jinoiy xatti-harakatlarni amalga oshirish faqat jazolashnigina emas, balki boshqa huquqiy oqibat, asoratlarni ham o‘z ichiga oladi va bu bilan bog‘liq bo‘lgan Kodeks yordamida aniqlanadigan orqaga qaytish kuchi ham shunday qoidalarga ega bo‘ladiki, jinoyat sodir etgan shaxsning huquqiy ahvolini biror-bir tarzda yaxshilashi mumkin bo‘ladi. Jinoyat sodir etgan shaxs huquqiy ahvolining yaxshilanishi uning darajasi 101 (maqomi)ga turli tomonlardan daxldordir, xususan, uning ahvoli yaxshilanishini jinoyatlar klassifikatsiyasining o‘zgarishi deb e’tirof etish, jazoni o‘tashning aniq muddatlarini kamaytirish, shaxsga yengilroq jazo qo‘llab, uni muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilishgacha yetib boradi. Aybdorning huquqiy ahvolini yaxshilashda me’yor sifatida Jinoyat kodeksining 66 1 -moddasida ko‘rsatilgan jabrlanuvchi va boshqa tomonlarning yarashuvi bilan javobgarlikdan ozod qilish imkoniyatini berish ko‘zda tutiladi. Shaxsning huquqiy ahvolini yaxshilashda normaning barcha variantlarini ko‘rib chiqishning imkoni yo‘q, chunki bu Kodeksda barcha umumiy qoidalarda bayon etilgan. Huquqni qo‘llovchi organlar har bir aniq holatlarda jinoyat sodir etgan shaxsning huquqiy ahvoli qonun normalari tufayli yaxshilanyaptimi yoki yo‘qmi kuzatib boradi. Jinoyat qonuni jinoyat sodir etgan shaxsning ahvolini boshqacha tarzda yomonlashtirsa yoki jinoiy xatti-harakatlarini aniqlab jazoni kuchaytirsa, mazkur qonun orqaga qaytish kuchiga ega bo‘lmaydi. Shunday qilib, agar qonun o‘z xarakteriga ko‘ra, yuqorida ko‘rsatilgan holatlarga zid bo‘lsa, uni kuchga kirgunga qadar amaliyotda qo‘llash mumkin emas. Huquqni qo‘llash amaliyotida muayyan bir qiyinchiliklar sodir bo‘lishi ham mumkin, bunda qonun normasi jazoning eng ko‘p miqdorini pasaytirsa va shu bilan birga, uning eng kamini oshirsa, bunga ba’zan yangi qonunda jinoyatning yangi maxsus tarkibining ishlab chiqilgani sabab bo‘ladi. Bunday paytda yuqorida eslatilgan jinoiy xatti-harakat holati javobgarlikning umumiy me’yori sifatida qabul qilinadi. Agar yangi qonun ta’sirida jazoning eng ko‘pi pasaysa va ayni bir paytda uning kamining ko‘tarilish holati sodir bo‘lsa, huquqni qo‘llovchi organlar ishni oydinlashtiruvchi aniq belgi-xususiyatlarni hisobga olib, sanksiyaga qiyosan olgan holda, shunday qonunni tanlab olmoqlari zarurki, unda aybdorga nisbatan imkon qadar yengil jazo belgilangan bo‘lsin. Xususan, agar aybdorga qattiq jazo tayinlangan bo‘lsa, u holda yangi qonunni qo‘llash zarur. Biroq, huquqni qo‘llovchi organlar muayyan holatdan kelib chiqib jazoni yengillashtirish zarur degan xulosaga kelsa, unda ilgarigi qonun bo‘yicha ish tutishga to‘g‘ri keladi. 102 Bunday vaziyat shu bilan izohlanadiki, bir tomondan, sud hech qanday holatda qonunda ko‘rsatilganidan qattiqroq jazo tayin etolmaydi, ayni bir paytda qonunda belgilangan eng yengil jazoni tayinlash yoki boshqa yengilroq jazo bilan almashtirish sud tomonidan Jinoyat kodeksining 57-moddasiga muvofiq, jinoyatning ijtimoiy xavflilik darajasini jiddiy kamaytiruvchi quyidagi holatlarda amalga oshiriladi: ma’naviy zararning yo‘q bo‘lganligi yoki moddiy zararning to‘liq qoplanganligi, sudlanuvchi yoki ota-onasining og‘ir kasalligi, ularning mehnatga layoqatsizligi, aybdor ota-onasining yoki bolasining boshqa boquvchisi yo‘qligi, sudlanuvchining keksa yoshda ekanligi, jabrlanuvchining jinoyat sodir etilishiga turtki bergan huquqqa xilof xulq- atvori va h.k 1 . Agar qabul qilingan qonun jinoyatning yangi, maxsus tarkibini shakllantirgan bo‘lib, dastlabki o‘xshash jinoiy xatti-harakatlar ko‘proq umumiy normalar ta’siri ostida qolib, jinoiy javobgarlikni kuchaytirsa, bu holda sanksiya bilan umumiy va maxsus normalarni o‘zaro qiyoslash kerak. Agar xatti-harakatlarning umumiy normadan ajratib olingan jinoiy xatti-harakat uchun berilgan sanksiya yangi qonun sanksiyasidan yengilroq bo‘lsa, bunday qonun orqaga qaytish kuchiga ega bo‘lmaydi. Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|