Hayot faoliyati

338

XV. 19. Karbonat kislotalar yordamida o‘chirish

Sanoat korxonalarida faqat qattiq yoki suyuq moddalargina emas, balki elektr qurilmalari, stanoklar va boshqalar ham yonib ketishi mumkin. Ma’lUmki, yuqorida aytib o'tilgan o‘t o‘chirish vositalarini qo‘llash, ya’ni ko‘pik yoki suv yordamida o‘chirish, ular elektr tokini yaxshi oMkazganligi tufayli ularni elektr qurilmalarini uchirishsa, mutlaqo ishlatib boMmaydi. Chunki bunda o‘t o'chiruvchining elektr toki ta’siriga tushib qolish xavfi bor. Shuning uchun bunday hollarda karbonat kislotalaridan foydalaniladi. Ma’lumki, karbonat kislotalari (ya’ni SO,) bilan o‘chirishning ikki xil usuli qoMlaniladi. Birinchisida SOj to‘ldirilgan ballonlar yona­ yotgan xonaga kiritiladi. SO2 bilan o‘chirganda uning zaharliligini hisobga olish kerak, uning hattoki 10 foiz miqdorida nafas olish, oMimga olib keladi. Shuning uchun undan foydalanganda maxsus signal tizimlari boMishi kerak. Shuni aytib o'tish kerakki 1 1 suyul-tirilgan karbonat kislotasi 506 1gazga aylanadi.

Ikkinchisi usulda S 02 o‘t o‘chirgichlarga toMdiriladi. Bunday o‘t o‘chirgichlarning OU-2, OU-5, OU -8 turlari (48-rasm) keng qoMlaniladi. Bu o‘t o‘chirgichlarni ishlatishda uning yuqori qismiga o‘rnatilgan ventil burab ochiladi. 0 ‘t o ‘chirgichga toMdirilgan su-yultirilgan S 0 2 bosim ostida uning ichki tomonidan siqib chiqarila boshlaydi. Suyultirilgan S02 nihoyatda tezlik bilan bugManishi hi-sobiga qorsimon massaga aylanadi. Nihoyatda sovuq boMganligi uchun elektr qurilmasiga yoMialtirilgan taqdirda uni o‘rab sovutadi (uning sovuqligi-81 °C atrofida boMadi) va havo o‘tkazmaganligi sababli o‘chirishga erishiladi. Bu o ‘t o‘chirgichlarning son ko‘rsatkichlari uning hajmini bildiradi.

a)

48-rasm. 2, 5, 8 litr hajmga ega boMgan karbon kislotali o‘t o'chirgichlarning umumiy ko‘rinishi.

339

Sanoatda karbonat kislotali, zambilg'altaklarga o'rnatilgan 25, 50 1 va undan katta hajmdagi turlari ham mavjud. Bundan tashqari tarkibiga galogenlar qo‘shilgan o‘t o'chirgichlardan ham keng foy-dalaniladi. Asosiy xususiyati shuki, ular kimyoviy reaksiyani to‘xtatishi mumkin..