Hazırlayan: Hüseyn Xəlilov UŞaq və yeniyetməLƏRİN İNKİŞafinin sosiAL‐PSİxoloji MƏSƏLƏLƏRİ

Özünü yoxlamaq üçün sual vƏ tapşırıqlar

1. 
   Jean J. Piaje kimdir və psixologiyada hansı nəzəriyyəsi ilə tanınır?
   
2. 
   Dərketmə prosesinin hansı mərhələləri vardır?
   
3. 
   Piajenin koqnitiv inkişaf mərhələləri nələrdir?
   
4. 
   Uşaq hansı yaş mərhələsində danışmağa başlayır? Yaxın qohumlarınızın uşaqları üzərində belə bir araşdırma apararaq biliyinizi möhkəmləndirin.
   
5. 
   Piajeyə görə, uşaq tərəfindən görülən əməliyyatları neçə qrupa bölmək olar?
   
6. 
   Mücərrəd analizlər dövrünün səciyyəvi xüsusiyyətləri nələrdir?
   
7. 
   Əşyalara aid etdikləri şüurluluq hissinə görə uşaqları neçə qrupa bölmək olar? Sayın.
   
8. 
   Hansı kateqoriyada olan uşaqlar daha sərbəst mühakimə yürüdə bilirlər?
   

édƏbiyyat

1. 
   (http://www. donusumkonagi. net/)
   
2. 
   Jean Piaje “The child`s conception of the world”, London ‐ 1929
   
3. 
   Ə. Qədirov, “Uşaqlarda idrak proseslərinin inkişafı”, Maarif nəş. ‐ 1969
   
4. 
   Филип Райс, “Психология подросткового и юношеского возраста”, Санкт‐Петербург – 2000
   
5. 
   David Wood, “How Children Think and Learn”, Blackwell – 1998
   
6. 
   Marian Diamond, “Magic Trees of the Mind”, Adutton ‐ 1998
   

V FéSİL Uşaq tƏlimi

5.1. Uşaq tƏlimi

Uşaq şəxsiyyətinin inkişafında təlim‐tərbiyə həlledici rola malikdir. Çünki təlim‐tərbiyə prosesində uşağın inkişafı müəyyən məqsədə müvafiq olaraq plan, proqram əsasında təşkil olunur və ona rəhbərlik edilir. Bunun sayəsində də uşaqda istənilən keyfiyyət sürətlə inkişaf etdirilir; uşaq tarix boyu bəşər cəmiyyəti tərəfindən qazanılmış biliklərə yiyələnir, özündə insani keyfiyyətləri formalaşdırır. Beləliklə, uşağın təlim‐tərbiyədən kənarda inkişafı kor‐təbii, pərakəndə halda gedir ki, bu da bəşər cəmiyyətinin tələblərini təmin etmir.
Bu deyilənlərdən aydın olur ki, uşağın hərtərəfli, düzgün və sürətlə inkişafı təlimdən kənarda mümkün deyildir. Ona görə də şəxsiyyətin inkişafında təlimin oynadığı rol psixoloqların diqqətini xüsusi olaraq cəlb edir. Hazırda təlim və inkişaf problemi ətrafında dünya psixoloqlarının fikirlərini müəyyən qruplarda birləşdirmək mümkündür. Görkəmli İsveçrə psixoloqu J. Piajenin fikrincə inkişaf özünün daxili qanunlarına malikdir. O, ənənəvi təlimin səmərəsi ilə uşağın müstəqil əqli inkişafı arasında aydın sədd çəkir. J. Piajeyə görə, təlimin tənzim edilməsi üçün məhz inkişafın səviyyəsi əsas götürülməlidir. Beləliklə, o, təlimin inkişafetdirici təsirini kölgədə buraxır. Amerikan psixoloqu C. Brunerin fikrincə isə hər cür əqli inkişafın əsasında yalnız təlim olur. C. Brunerə görə, əqli inkişaf dərin biliyə və ümumiləşdirmə bacarığına yiyələnməkdən ibarətdir.
L. S. Vıqotskinin “təlim həmişə inkişafdan qabaqda gedir və onu da öz arxasınca aparır” müddəasına əsaslanan sovet psixoloqları inkişafetdirici təlimin mahiyyətini açmağa çalışmışlar. Burada uşaqların mənimsəmə imkanlarının aşkara çıxarılması mühüm yer tutur. ⁴³
Sağlam uşaq böyütmək üçün beş əsas ehtiyac qarşılanmalıdır: Uşağı sevmək onu nə qədər sevdiyini təkrarlamaq demək deyil. Sağlam uşaq böyütmək üçün beş əsas ehtiyac var: 1. Sən varsan, 2. Sən önəmlisən, 3. Sənə inanırıq, 4. Səni sevirik, 5. Səni bəsləyir və qoruyuruq. Ata‐ananın ilk vəzifəsi bu ehtiyacları vaxtında, sözləri, davranışları ilə və yerli‐yerində yerinə yetirməkdir. Əks təqdirdə, uşaq normal olmayan bir şəxs kimi böyüyər⁴⁴.