Heftruz л &1 's s L b e h r u z h ə q q I TÜrk deyiMLƏRİ

Qulağı çalmaq  -  eşitmək, duymaq.
Qulağı  nə  çalırdısa,  bütünlükdə bunun  hamısının  ona dəxli 
vardı (84,  s.71).
Qulağı  darı  dənləm ək  -  hər  şeyə  qulaq  vermək,  diqqətlə 
qulaq asmaq.
Gözləri dağ dəlirdi,  qulağı  darı denləyirdi (84,  s.359). 
Qulağı dinc -  sakit,  heç kimin minnətini çəkməmək.
Əşi..o heç,  deyirəm bəlkə  qulağımız dinc olsun  (9,  s. 160).
376
^Befinw
Turfcdeyimlm
Qulağı qırmızı - utanmaz, həyasız.
Qulağımın dibindən keçdi ■ xətər nə  qədər yaxınl aşsa da, 
mənə zərər vura bilmədi.
Qulağım səs verir/ cingildəyir -  haqqında  danışırlar. 
Qulağım zəng çalır,  fikr edirəm sən gəlirsən 
Necə ki,  fikr eləyir qafiləsalar Cərəsə (255,  s. 151). 
Qulağının ardı zəfəranlı -  biz sən deyən deyilik.
-Ağabəy,  adını  da  bilmirəm,  bizə  zəfəran  göstərməyin, 
bizim qulağımızın  ardı zəfəranlı  deyildir (80,  c.Il,  s.293). 
Qulağının dibinə ölçmək -  sillə  vurmaq.
Bir  dənə  ölçərəm  qulağının  dibindən,  bir  dənə  solaxay 
qoyaram əngindən (9,  s. 143).
Qulağının  dibini  görmək  -  qeyri-mümkün  olan  şey, 
mümkün olmayan bir işə  işarədir.
Nikolay  hökumətini  yıxanı,  hələ  anasının  qarnından  çıxan 
görməmişəm.  Qulaqlarının  dibini  görərlər,  Nikolayı  yıxmaq 
istəyənlər (29, səh.  52).
Qulağın  gəlməsi -  iııama görə bu halda evə qonaq  gələr. 
Qulağın  minbərdədir?  -  sözə qulaq asırsanmı 
Qulağın səsdə olmağı -  xəbər gözləmək.
Qulağım  səsdədir əlan belə zənn elirəm,
Yardan elçi  gəlib yenə,  xəbər var yeııə do ( Qüdsi)
Qulağı  səsdə  olar qulağı qalar yolda,
Aydın  səhərin carçısıdır dan yeri bir bax ( H.  Möhsüni). 
Şirvanda xəstə mnnəuı,
X əstəni bəslə, mənəm.
Gözləri  yol yorğunu
Qulağı  səsdə  mənəm  (38,  səh.  145).
Qulağı  tüklü  -  yaşı  keçmiş,  zamanın  istək  və  arzularına 
uyğun  düşünməyən
Düz müsəlmana deyirdik qulağı tüklüdür bədbəxt,
İndi bax gör ki,  o düzlük də müsəlman ilə getdi (Şəhriyar). 
Qulaq  günahkarı  -  deyilən  sözü  birindən  eşidib, 
düzlüyünə arxayın  olmadan təkrar etmək.
Bilm irəm  düzdü yalan, hər nə desə özgə deyib
377

Tür^deyimhri
M ən günahkar deyiləm olsa günahkardı qulaq (A. Sabiri)
Qulaq kəsm ək - pul almaq, gözünü qorxutmaq.
Qulaqları  elə  bil  kabstbpəz  yelpiyidir  ••  həddən  artıq 
yekə  qulaqlı.
Qulaqların  ağırlaşması - qocalmaq əlamətidir.
İnsan qocalmış olsa,  qulaqlar ağırlaşar,
Sanki yazıq qulaqda guruldur zaman  səsi (306,  səh. 116).
Qulaqların  qızışması  -  qulağına  söz  girməmək,  deyilən 
sözə baxmamaq.
Qulaqlarını  sallamaq  -  küsmək,  kefsiz  olmaq, 
bikef 
olmaq.
-Niyə  eşşəyin  qulaqları şuş tutmayıb,  sallanıb.
-Molla:  O da sizin kimi təcdid  gətirib (qəbul olunmaq üçün 
lazım olan nömrədən az gətirən adama deyilir).
Qulaq yatırt -  eşit,  fıkriııi topla.
Qul  xətasız  olmaz,  ağa  kərəmsiz  -   insan  bağışlamağı 
bacarmalıdır.
Bağışlar,  əlbəttə  səhv olan vaxtı (32,  s.50).
Quli-biyabanı  - tək-tənha, əfsanəvi  bir qorxunc məfhum.
Bu əmri m ühəqqəqdir ki,  biz  milləti-  İran
Xortdana və həm  quli-  biyabana inannıq  (301).
Qulp  qondarmaq  -  eybi çıxartmaq,  kələk gəlmək.
Görürəm, 
bu  qurultay  (Bakıda  Türkoloji  qurultay) 
m əsələsinə  və  yeni  türk  əlifbasına  «rəqiblər»  yenə  də  qulp 
qondaracaqlar (195,  5-ci cild,  səh.  127)..
Quma  quylanmaq  haqqı  -  Milli  Hökumət  dövrüııəcən 
hər  yerdə  olduğu  kimi  Azərbaycanda  da  kəndlinin  və  işçinin 
qanı  sorulmaqda  idi.  Onlar  gələndən  sonra  kargərlərl2  saat 
əvəzinə  8  saat  işləmək  qanuni  olub  və  yayda  istirahət  üçün 
onların  Urmiya  və  Ənzəli  tendərinə  gedib  orada  dincəlmək 
haqqı  var  idi.  Quma  quylanmaq  dəryaya  getmək  haqqı  demək 
idi.
Qum göyərəndə dəvə buynuz çıxaranda - heç vaxt.
Qumluq yerə su  bağlamaq - faydasız iş görmək.
Qum səpm ək - mane olmaq.
378
VSeftruz  JtMjyi
Qundaqdan şıxmaq -  yaşı az.
Qundaqdan  dünən  çıxıb,  mən  bu  səhnədə  neçə  ildi  can 
çürütmüşəm  Xüsusi məktəb  yaratmışam (72,  c.III,  s.84). 
Qupqupu çəlik -  çox arıq,  eybəcər.
“Quran”dan köynək geymək ■
■
  and içmək,  ölməz olmaq, 
Səttərxan vurub eynəyi,
“Quran”dan geyib köynəyi.
“Quran”dan  köynək  də  geysən  inanmaram  -  Nə  qədər 
and içsən də  inanan deyiləm  (danışıqdan).
Quraza  ■
■
  işdən  düşmüş,  qocalmış,  yorulmaq,  istifadəyə 
yararsız.
Qocalanda olar insan quraza (168,  s.30).
Qurbağa  gölünə  daş  atmaq  -  sükut,  səssizlik,  hamının 
susması.
Sanki  qurbağanın  gölünə daş atmışdılar (84,  s.172). 
Qurban  gözü  qorxana  kar kəsər,  bağrı  çatlayana  yox  - 
iş-işdən keçəndən  sonra heç bir xeyirxahlıq  nəticə  verməz
Qurban  gözünü  boğaza  sürtmək  •  qurban  kəsilən 
heyvanın  gözü inama görə,  şəfavericidir.
Qurd - z ir ə k ,  bacarıqlı.
Gör nə qurddur ki, qaçar ondan əcəl!  (75, c.lV,  122). 
Qurda dayı deyir - qorxudan bir sözü qəbul etmək.
Qurda gedən - qorxmaz,  igid, yaman gündə xalqı  müdafiə
edən.
Yenə m illət özüdür, öz halına ağlayacaqdır,  dözəcək dərdə 
müsibətlərə dözmüş babalar tək,
Şanlı  ellər, obalar tək.
Qorxmayıb  qurda gedən,  hər zaman  aslan balalar tək  (338, 
s.,152).
Qurda gedən itlər də ki yox el-obamızda,
Qurdlar aparar şəngilimiz-rrıəngilimizdən (338,  səh.  31). 
Qurd  ağzından  almaq  - 
2
:alimlərdən,  quldurlardan  heyf 
almaq,  intiqam almaq
Onda sən də atı minib  çaparsan,
Öz həqqini qurd ağzından qaparsan (  Şəhriyar).
379

Heftruz
P a ssim
Qurd  bazarı  -  xolvət  yer,  qədim  zam anlarda  Q urd 
meydanı,  ya  Qurd  bazarı  adlanan  yerlərdə  türklər  tərbiyə 
olunmuş  qurtları  güləşdirerlərmiş.  Azərbaycanın  çox  yerində 
şəhərlərdə bu ad qalır.
Quzuçu, mal dili,  xer meydanı, üç görməli oymaq,
Doludur  qurd  ilə  qurd  bazarı,  dullar  kimi  yarpaq 
(Pirimuğan,  s. 17).
Qurddan  qorxan  qoyun  saxlamaz  -   bir  işin  təhlükəsini 
nəzərdə almaq.
Qurddan  qorxan  qoyun  saxlamaz,  mən  Ölümü  gözüm ün 
qabağına  alıb  Türkmana-  qılınc  zoruna  qız  gətirm əyə  g e d irə m  
Siz m əni Ərəbzəngi ilə qorxudursunuz (35,  s.254).
Qurd dedik,  qulağı çıxdı - adım çəkdik,  özü gəldi.
Qurd dişi  - silah,  tank, top.
Biz  məclisi- müəssisanımızın 
verdiyi 
elamiyyə 
və
deklarasiyonu  Tehrana  göndərib  haqqımızı  istədik,  Tehran 
cavabında  bizi  qurd  dişləri,  yəni  tank  və  silah  ilə  təhdid  etdi” 
(30,  1324).
Qurd  doğan  havadı  -  əsatiri  inama  görə,  yağışla  gün  bir 
yerdə olanda qurt doğarmış.
Qurd  dumanlıq  axtarar  -  birinə  zərbə  vurmaq  üçün 
fürsət  dalısınca düşmok.
Qurd tək kim istəyir olsun,  daim  hava dumanlı,
Kaş arzusu gözündo qalsın, gözü, kor olsun (338.  səh.  35).
Qurd  əli  -  Türklər qurdu  müqəddəs  saydıqları  üçün  qurd 
pəncəsindən  müalicə  vasitəsi  kimi  istifadə  edirlər.  X əstə, 
qorxmuş,  boğazı  gəlmiş  adama  qurdun  pəncəsi  ilə  vurmaqla 
onun sağalması üçün çalışırlar.
Qurt  qocalanda  itlərə  güləcək  olar  -   igid  adam  yaşa 
dolanda,  iqtidarım əldən verəndə gülünc olar.
Qurd  qocalanda s...ə  kəpənək qonar - gücdən  düşəndən 
sonra başqalarına məsxəro olar.
Qurd  quzu ilə  otlayır - əmin-amanlıq, zahiri  sakitlik.
Sakitlikdi, cənab!  Qoyun quzu ilə otlayır (254,  s. 12).
Qurdla qiyamətə qalmaq  - çox qocalmaq.
380
'Befauz.  Jhaai
Türklərin  inamına  görə,  qurd  ölməzdir.  Çox  yaşayan 
adama belə  deməklə  onun uzun yaşadığına işarə edirlər.
Ey əzəldən vurub,  yorub Nəsiri,
Qurd ilən axıra qalan dünya (241,  s.65).
Bu ölsün, sən qal qurdnan qiyamətə (335,  s.77).
Qurdla  qoyun  olmaz,  qılıncla  oyun  ~  təhlükəni  nəzərə 
almaq lazımdır.
Qurdla qoyun olmaz,  qılıncla oyun  (103,  s.67).
Qurdlar  dövlətindən  quşlar  da  yeyər  -  igidlərin 
zəhmətindən  adi adamlar da bəhrələnər.
Qurdları  qaynadı  -  paxıllığı  tutdu.  Başqasına  sevgidən 
narahat olmaq.
Qunilu kalah/ qurdlu qıra - paxıl,  gicikli.
Qurd  nə  bilir,  qatır  bahadır  -  zəhmət  çəkm əyən  adam 
xalqın alın tori ilə ələ gələn şeylərin qədrini nə bilir.
Qurd olmaq -  igid, qorxmaz.
Çətiıı  bir  yolu  getməyə  hazır  ol,  çalış  gah  quzu,  gah  da 
qurd ol,  oğul!  (100,  s. 138).
Qurd  özü  üçün  işlər,  it  çoban  üçün  -  biri  özü  üçün 
ürəkdən,  biri  isə başqası  üçün yalandan  işləyir.
Qurd  özündədir - günahı özündədir.
Qurdun  gözünü  qorxudan  dəyənəkdir  -  düşmənə  zor 
gücünə qalib gəlmək olar.
Qurdun gözünü qorxudan olsa dəyənəkdir (M.Əmini).
Qurdun  yeriyi  başlanan  zamandır  - 
Azərbaycan 
əsatirinə görə,  qurd türkün əcdadıdır.  Böyük  çillə  başlanan  gecə 
qurd adam ətinə yeriklər.
Qurdu ulamaq -  işləri düzəlmək, xoşbəxt olmaq.
Qurd  ürəyi yemək - çox cəsarətli olmaq, qorxmamaq.
Türklər  oğulun  igid  olması  və  qızın  gözəl  olması  üçün 
oğlana  qurd  ovlayıb  ürəyini,  qıza  isə  ceyran  ovlayıb  onun  ətini 
yedirdərdilər.
Bu ənənə  bir  neçə  il  bundan qabağa qədər  ikiyə  bölünmüş 
Azərbaycanın güneyində  yaşamaqda idi.
381

‘Befauz  tö q q i
lürkıleyim hri
Qurd  üzlü  olmaq  -  Türk  mifologiyasında  türk  qurddan 
törəmə olur.  Buna görə də Qurd bizim şifahi xalq ədəbiyyatında, 
igidlik,  qorxmazlıq  simvolu  kimi  işlədilir.  Atalar  sözü  var  ki, 
«Qurd üzü mübarəkdir».
Qurdu ulamaq - xoşbəxtlik əlam əti,  taleyi üzünə  gülmək, 
işlərin düz gətirməsi.
Qurd  yağı  sürtmək  -  mövhumata  görə,  bir  adama  qurd 
yağı  sürtülsə,  onun  işləri  pisləşər,  adamlarla  münasibətləri 
korlanar.
Qurğuşun,  ya  mis  olmaq  -  keçən  zamanlarda qurğuşun, 
ya mis ə n  möhkəm  və dözümlü metal növü idi.
De görüm bir mənə.,  xudavəndə,
Bu bədən qurğuşundu,  ya misdi? (80,  səh.  38).
Qursaqlı adam -hər mölınətə dözən,  söz saxlayan.
Quru ah  -  əlimdən ancaq ah-nalə gəlir.
Əlim boşdur,  məndən quru ah istə,
Gecə-gündüz men ah çəkim ah üstə (349,  səh.  16).
Quru  bəy  -   keçmiş  imkanlarını  əldən  verməyinə 
baxmayaraq,  yenə  də  fors  içində  yaşamaq  istəyənlər.  Varı- 
dövləti  olmayan,  amma  yalandan  özünü  bəy  kimi  aparan. 
Əlindən ancaq buyurmaq gələr.
Şərif bəy  adlı  birisi  iki  ilin  içində  mal-dövləti  elə  dağıtdı 
ki,  ancaq  “bəy”  adı  qaldı.  Necə  deyərlər,  Şərif bəy  “qum  bəy” 
oldu (13,  s.295).
H ər ol bir kimsə kim əhli səxadır,
O kəs Simürğdür,  ya  kimiyadır.
Tapılmaz mülkü-imkanda vücudu,
Bəradərcan,  quru adın  nə sudi? (S.Ə.  Şirvani,  s.74).
M ən fəzilət  sahibi olsam da yoxdur dövlətim,
İndi dövlətsiz fəzilət bir qum addır,  aman!  (163,  s.83).
İrəvan  əyanları  hələ  də  babalarından  qalan  özlərindən 
razıqalma  xəstəliyinə  tutulmuşdular.  Ermənilər  bunları  məhv 
etmək  xəyalında  olanda,  burlar  qurubəylik  iddiasında  idilər 
(232,  səh.  31).
382
‘Befauz  Jhqqi
‘T ü r^eyim h r^
Quru-boş  sözlor  -  dərdə  dəym əyən  sözlər,  mənasız 
sözlər.
Bir quru boş baş sağlığı,
Başqa bir şey görəmmədim (282,  səh.  134).
Quru  kəllə  -  şüursuz,  ağılsız.  Düşünməz  adam,  bilməz, 
anlamaz,  qocalmış.
Ə gər fərz eyləyək bir quru kəllə, içi boşdur,
Olsa nəm ənə bil ki, qəbuldur, bizə xoşdur ( M.Etimad).
Quru  qəfəsi  qalmaq  -  dərddən  ərimək,  fəlsəfi  baxımdan 
qəfəs  canın  qəlibidir.  Ruhu  ölüb,  quru  canı  qalmaq.  İnsan 
mənəvi  güc  və  eşqdən  məhrum  olursa,  o,  canın  əldən  verib 
yalnız qəfəsə malik olur.
Dünyanın  bir adı  quru qəfəsdir,
Ona könül  bağlamaq tam ətesdir.
Bu sözü  söyləyən Şah Abbasdır,
Bu dünya kimsəyə qalmaz, əfəndim ( Şah Abbas).
Quru-quru  qurbanın olum  -yalandan dil tökmək, zahirdə 
yaltaqlanmaq, əslində heç bir yardım etməmək.
Qurumsaq -  namussuz,  sözünün üstə durmayan.
-  M ən  xanzadəyə  qurumsaq  olmağı  məsləhət  görməzdim 
(253,  s.443).
Qurunun  oduna  yaş  yanır  -   günahı  olmayan  bir  adamın 
bir başqasının  günahına görə əziyyət, çəkməsi.
Bəzən  qurunun  oduna yaş da yanır (1,  s. 197).
Qurut  əzərik,  ona  da  dözərik  -məqsədə,  hədəfə  çatmaq 
üçün  hər çətinliyə dözərik.
Quruı  yerdə  şan  bağlamaq  -bacarıqlı  adam,  heç  zaddan 
bir zad  düzəldən,  yaşam üçün çalışan.
İki könül  bir-birini istəsə
Arı  kimi  quru  yerdə  şam bağlar (  Sara Xatın).
Quşbazlıq  eləmək  -  yuxarıya  baxa-baxa  danışan,  ayağı 
altına baxmayan.
Quşbeyin  -  ağlı az, hər sözə inanan.
Quş bişirmək -  qorxmaq.
Cürəl: eylə,  çıx çölə
383

Çox da bişirmə quş, bala (69,  s.  43).
Quş dili oxumaq - birinin ürəyincə danışmaq.
Heç kimsə  Nəsimi  sözünü k əşf edə bilməz,
Bu  quş dilidir,  anı  Süleyman bilir ancaq  (225,  s.41).
Q uş qanad  çalmayan  yer - uca, əlçatmaz,  təhlükəli yer. 
Quş südü  -  məcazi mənada az  tapılan,  nadir bir şey.
Yem üçün gələr quş bu gözəl yurda 
İstərsən quş  südü,  taparsan burda (Nizami).
Q uş  u çu rtm aq   -  quş  uçurtmanm  məcazi  mənası  göyə,  o 
yan- bu  yana qulaq asmaq.
Q uşu  əldən  ötürüb  biyah-biyah  çağırır  -  yəni  fürsəti 
əldon  verəndən  sonra  gözləyir  ki,  yenə  əvvəlki  imkanı  ələ 
keçirsin.
Q uşu  gözündən  vurmaq  -  düz  mətləbə  toxunmaq,  sözü 
yerində  işlətmək, demək.
Yaralama,  qol-qanadından
Quşu  da vurasan gözündən gərək (328,  s.84).
Mən quşu  gözündən  vuraram deyə,
Ötəri bir nəzər salardım göyə (325,  səb.  112).
Q uş  ürəkli olmaq -  qorxaq.
Əşi,  sən  də  lap  quşürək  imişsən,  son  tərəqqi  axtarsan, 
gərək qorxmayasan (“Yol”,  “Kənd uşağı”).
Q uş  ürəyi yemək -  on gorxaq.
Q uş  yuxulu  -  sayıq  yatan,  tez-tez  ayılan,  balaca  bir  səsə 
oyanan.
Ümumiyyətlə,  körpə  uşağın  yuxusu  ayıq  yatan  adam 
mənasında.
Başı qarlı bir  Savalan donmayıbdır,
H aray  çək ən   gözlərinə  yuxu  quşu  qonm ayıbdır  (235, 
səh.  59).
Beşikdəki  quş yuxulu  körpələr,
Dodaqları  süd qoxulu körpələr,
Babaları  dağdan ulu körpələr ( S.Rüstəm).
Yuxum elə bil ki,  quş yuxusudur,
İtdi rahatlığım,  xam fikrə getdim (80, c.II,  s.273).
3 8 4
‘Befmız  J&qqi
lürÇ deym tbri
Qut-qutu -  eyib çıxardan hər zadı  söz edən.
Qu  vurursan,  qulaq  tutulur  -  ə n   sakit,  səssiz-səmirsiz 
məkan.  Çöl, borrü-biyaban,  sükuta qərq olmuş yer.
Nə bir çıraq işığı görünürdü, nə də ki bir xoruz banı,  it səsi 
eşidilirdi (F.Xoşkinabi, s.178).
Zaman səsindən savayı
Qu vurursan, qulaq tutur (114,  səh.  10).
Quyruğu  ilə  qoz  sındırmaq  -  ən  uğurlu,  güclü  olmaq, 
xoşhal  olmaq.
Quyruğu  qapı  altında  qalmaq  -  çıxılmaz,  pis  vəziyyətə 
düşmək,  işi çətinə düşmək, tutulmaq, köməyə ehtiyacı  olmaq.
Azərbaycanda  Milli  hökumət  dövründə  Kürdüstan  Milli 
Hökuməti  ilə  bütün  ərsələrdə  dostluq  və  iş  birliyi  müqaviləsi 
bağlanmışdı.  Onlardan  biri  do  Kürdüstanda  yaşayan  türklər 
Mahabadda  xilaf  iş  görən  zaman  onların  Azərbaycana  tolıvil 
verilməsi  və  orada  mühakimə  olunması  barədə  idi.  Buna görə o 
adamlar üçün  belə  bir  söz yaranmışdı:  Nə  qeyrirdin  Mahabadda, 
Quyruğun  qala qapı  altda.
Çox  yaxşı  xatırlayırlar ki,  şah  1944-45-ci  illərdə  bəzi  röv- 
şənfikirlərlə  görüşlərində dönə-dönə  deyirmiş ki  «mən də  kom­
munistəm».  Şah o  zaman bu  sözləri ona görə  deyirmiş ki,  xalqı­
mızın dediyi  kimi,  quyruğu qapı arasında idi.  Xalq hərəkatı  güc­
lü idi,  fədai dəstələri Qəzvinə yaxınlaşırdı  (115, №  5,  səh.  5).
Quyruğu  qapı  arasından  çıxmaq  -  işini  yola  salmaq, 
dünənki  ağır vəziyyəti yada salmır.
Quyruğu  qısıq  i t -qorxm uş.
M ayor  əvvəlcə  üstümüzə  şeşələnmək  istədi,  sonra  fikrini 
dəyişdi...  quyruğu qısıq  it kimi uzaqlaşdı  (310,  s.363).
Quyruğunu  belinə  qısmış  qurd  -  acizləşmiş,  gücdən 
düşmüş.
Quyruğunu  qıçının  arasına  qoyub  qaçmaq  •  pis
vəziyyətdə, qorxa-qorxa qaçmaq.
Quyruq  bulamaq - yaltaqlıq etmək,  birinə  yalandan  sevgi 
göstənnək.
İt do görər Varlını,  quyruq  bular (168,  səh.  58).

Türftıfeifimfori
‘Behruz  Jbqqi
Harda bir nur görürsək ona qarşj  olarıq,
Bəzinə diş qıcıdıb,  bəzinə quyruq bularıq  (267,  s.237) 
Quyruq  ələ  verən  deyi!  -  razılığını  ələ  gətirmək,  bir  iş 
görəndə tapmaq  asan deyil.
Quyruq pursutmaq - naz-işvə etmək.
Görüı sən qürbeyi miskin bir az ətdən ötür,
Quyruğun  pursudur,  həm  ağzın  əyir,  Məmmədəli!  (301, 
s. 149).
Quyruq sallamaq  - yəni yaltaqlanmaq,  ikiüzlülük  etmək. 
Bir alçağa qarşı quyruq sallayan,
O  alçaqdan daha səfildir, inan (145,  s.334).
Quyu  qazan  özünü  quyunun  təkində  görər -   özgəsinə 
quyu qazan, pisliyini istəyən özü yaman  günə düşər.
Nərbala”  başqası  üçün  quyu qazanın  özünü  quyuya salmaq 
lazımdı’  dedi (148,  $.69).
Quyu  qazmaq -  birinə tələ qurmaq.
Qazır mənə quyu Sumbat,
Gah quzeydən,  gah güneydən  (328,  s.48).
Quyuya  su  tökməklə  sulu  olmaz  -   bir  şeyin  gərək  əsli- 
kökü olsun.
Yadına  saldı  ki,  su  gərək quyunun dibindən  çıxsın,  quyuya 
su  tökməklə  sulu olmaz (9,  s.37).
Quz-  balaquz  günah üstündən günah etmək.
Bir  pis  işin  nəticəsini  aradan  qaldırmaq  istədikdə  daha 
böyük  bir pis  işə  əl  qoymaq.
Ə gər oğlan  düşə  qız ardıca heyrət  yeri yok,
Quz-balaquz odur qız düşə  qızbaz  dalıca (168,  s.264). 
Quzğun -  müftə  yeyən,  hazıra nazir.
Əti çox istəyirəm,  leyk pulu ondan çox,
Nola quzğun kimi ta müftə qonam leşə, ətə (267,  s.81). 
Quzu cildinə  girmək -  özünü yazıq, məzlum göstərmək. 
H ər axmağı, xamı  quzu  cildində  soyardım,
H əq  söz deyənin  canın  alıb  çeşmin  oyardım (267,  s.39). 
Quzu keçi -  şüursuz,  dərindən  düşünməyən.
Tanrı  buna şahid,
386
Quzu-keçiyik biz (267,  s.17).
Quzunu qurd əlinə  tapşırmaq  -  düşmən əlinə vermək. 
Quzu ömürlü - qısa ömürlü,  açılmamış solan, 
tndi qudurğanlar uzun ömürlü,
Fağırlar yerıə də quzu ömürlü ( M.Araz).
Quzu  tək  - 
mülayim,  məzlum,  mehriban,  sözəbaxan, 
bəzən də təslim olan, hor kimə boyun əyən.
İstədim quzu tək  körpə sözləri,
Yolların üstünə düzdüm,  a dağlar (311,  səh. 145).
Quzu  və  qurd  otmaq  -  zamanın  istəyi  əsasında  dosta 
quzu kimi,  düşmənə qurd kimi olmaq.
Çətin  bir  yolu  getməyə  hazır  ol,  çalış  gah  quzu,  gah  da 
qurd ol,  oğul  (100,  səh.  130).
Qürbətə salmaq -- bu sözə inanın.
Qürbətə  salmayın  atalar sözün
Boğaza sürtməzlər hər qurban gözün (  Sönməz,  s.82).
387

TürUjiCeyinthri
-L-
Lağ-lağı  nəzər  -  bizim müsəlmanlar  isə  ermənilərin  işinə 
barmaqarası  lağlağı  bir nəzərlə  baxıb,  meydanlarda düzəltdikləri 
qorunma yerlərini  cocuqlar bazısına bənzədirlər (232,  səh.91).
Lahıc  Modlu  çaxmaxlı  tüfəng  -dərdədəyməz,  əsrin 
texnologiyasından  geri  qalmış  silah.  Ermənilərin  sürətlə  atan 
tüfəng  almasını  görüb  də  babadan  qalma  Qara  Mahmud  Lacıh 
modelində  çaxmaqlı  tüfənglərini  də  ermənilərə  münasib 
qiymətlə  satan  əcaiblərə  insan  adı  verməyi  də  özünü  böyük  bir 
xətaya salmaq hesab edirəm (232,  səh.91).
Laqqırtı vurmaq -  deyib gülmək.
Siz  axı  bu  adamların  laqqırtısına  nəçin  qulaq  asırsınız  (72, 
e.III,  s.86).
Lalam  lal,  karam  kar  -  heç  nə  görməmisən,  lıeç  nə 
eşitməmisən.
Lalapitik  -  yəni  sözü  çeynəyən  və  düzgün  dilə  gətirə 
bilməyən adam
Yadımdadır o qızla lalapiı i  söhbətim,
Kəlməni kəlbətinlə qəlbindən çıxardığım (264).
Lal xoruz - bacarıqsız,  danışa  bilməyən.
Lal xoruz tok vədəsindən banlayır,
Pis işində öz-özünü danlayır (16).
Lalın  dilini anası bilər - hər kəsin dilini bilən var.
Lam-cim oturmaq  səssiz, sakit.
Lam-cim oturdum yerumdə, heç bir söz demədim (129,  c.I,
s.38).
Lampa dəvəsi ■
■
 çox böyük.
İnqilabdan əvvəl Bal<ıdan lampaları dəvə  ilə gətirirmişlər.
Lap  duz  m ədəm dir  -  çox  duzsuz  adam, 
rəftarını 
bacarmayan.
Lay divar -  enlikürək, ucaboy.
Ömrünün 
32 
ilini 
Məhəmmədrzamn 
zindanlarında 
qəhrəmanlıqla  keçirən  Sofərxan  Milli  Hökumət  dövründə
388
‘Behruz  J&qqi
(W rl^da/im&ri
Təbrizdə  yeriyəndə  deyərdin  bəs  lay  divardı  -   yeriyir 
(danışıqdan).
Lay-lay  demək  -  birinin  ayıq-sayıq  olmasına  maneə 
törətmək,  aldatmaq.
Bizə  təsvib olunub naııi-covin oldu hər an,
Zülmü gör ərşə dayandı,  demə  lay-lay mənə,
Baxıram  özgə  zamandır,  demə  lay-lay mənə  (30,  №  5). 
Ley kimi getmək - lap  yeyin,  ildırım kimi getmək.
Ley  kimi  qaçmaq  -  ən  cəld,,  yeyiııliklə  bir  işi  başa 
çatdırmaq.
Ə ziziyəm  yar qana,
Yar danışa,  yar qana.
Ley  qovlamış quşam mən,
Sığınmışam yarğana (38).
Leylac -  qumarbazların başçısı,  zirək,  dünyagörmüş. 
Leysan kimi -  güclü  yağış.
Ələsgərəm , dərdim  budur,  ay ağa,
Eynim  yaşı  leysan kimi a yağa ( Ələsgər).
Anlarım  var:
Leysan yağışı  kimi yağmış
Köyrək bir insan qəlbinə
Bitirdiyi çiçəklər mükafatdır mənə  (167, s. 18).
Lələ  köçüb,  yurdu  qalıb  -  bir insanın əzizi  gedəndən  sonra 
onun gəzdiyi yerlər qalıb, axtardığın şeydən bir nişanə qalmaması. 
Əziziyəm tur dağlar,
Gəl  boynunu bur,  dağlar,
Gəlmişdim lələ üçün 
L ələ  köçüb,  yurd ağlar.
Aşıq  Ə ləskər kəndə  qayıdanda gördü ki,  lələ köçüb,  yurdu 
qalıb viranə.  Səhnəbanı gedibdi (1 4 ,1 cild,  s. 183).
Ziyadxan neçə-neçə  adamları  ilə  keşişin  bağına daxil  olub 
gördülər ki, lələ köçüb yurdu boş (35,  s.479).