Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış

13. Qohum imperatorlar düşmənlərə çevrildilər 

 

I Dünya müharibəsi əvvəlki müharibələrdən fərqli olaraq yaxın qohum olan üç 

imperatorun bir-birilə vuruşması, qohumluğu unudub, imperiyanın möhkəmlənməsi 

naminə bir-birinə düşmən olması ilə əlamətdar oldu. Britaniya kralı V Corc, Rusiya çarı 

II Nikolay və Almaniya kayzeri II Vilhelm təkcə qohum deyildilər, hətta Britaniya 

hökmdarı ilə Rusiya çarı bir-birinə həddən çox oxşayırdılar. Onlar öz dövlətlərinə 

mənsub olan uniformanı geyinməsəydilər və fərqlənmə nişanlarını taxmasaydılar, bu 

iki doğma xalaoğlunu hətta dəyişik salmaq olardı.  

Lakin onları fərqləndirən cəhətlər daha çox idi, bu da əsasən onların 

xarakterlərinin xüsusiyyətləri və öz ali vəzifələrinə bəslədikləri münasibət idi. Bu 

məsələdə onlar tam müxtəlif adamlar idilər və başçılıq etdikləri dövlət quruluşlarına 

onlar öz xarakterlərindən irəli gələn damğaları vurmuşdular.  

Bu imperatorların qohumluq əlaqələri iki kral ailəsindən qaynaqlanırdı. 

Onlardan ikisinin – II Vilhelmin və V Corcun, birincisinin anasına görə, ikncisinin isə 

atasına görə nənəsi məşhur Britaniya kraliçası Viktoriya idi. Onun övladları və nəvələri 

Avropanın çox monarxları ilə qohum olduğuna görə ona «Avropanın nənəsi» 

deyirdilər. Danimarka kralı IX Kristian da qızlarına Monarxlara verdiyinə görə, onu 

«Avropanın babası» adlandırırdılar.  

Viktoriya 1837-ci ildə Britaniya taxt-tacına yüksəlmiş, yalnız 1901-ci ilə ölümü ilə 

monarxlıqdan getməklə 64 il ərzində imperiyanı idarə etmişdi. Hazırkı kraliça II 

Elizabet də onun taxt-tacdakı rekordunu təzələmək üzrədir. Viktoriya Britaniya taxt-

tacına yalnız şəraitin diktəsi ilə düşmüşdü, bu şəraitlər olmasaydı, onun kraliça olmağa 

heç bir şansı yox idi. Bu şansın necə meydana çıxmasını izah etmək üçün isə xeyli 

əvvələ qayıtmaq lazım gəlir. 

İngilis yazıçısı Uilyam Tekkereyin yazdığı kimi: «Bizim taxt-tacdakı Hannover 

monarxları sülaləsinə görə biz britaniyalılar I Hannover kurfyurstu Ernst Avqustun 

bağladığı uğurlu nikaha borcluyuq. Ondan 9 il sonra Karl Styuartın (1649-ci ildə edam 

edilən ingilis kralı – müəllif) boynu vuruldu, onun qohumu olan qız, digər devrilmiş 

Monarxın, bədbəxt Pfalts Kurfyurstunun çoxsaylı bostanından olan Sofiya Ernst 

Avqustun arvadı oldu və ona kasıblığına görə öz ölümünə qədər bütün üç Britaniya 

taxt-tacına varis olmaq hüququnu cehiz kimi gətirdi». 1714-cü ildə ölən kraliça Anna 

Karlın (1600-1649-cu illər) nəvəsi, kral II Ceymsin (1633-1701-ci illər) qızı idi.  

Ernst Avqust 1698-ci ildə öldü. Kral I Karlın qız qohumu olan Sofiya kraliça 

Annanın ölümündan iki ay əvvələ qədər yaşamadı və taxt-taca onun oğlu Georq 

---

476 

 

Lyudoviq (1660-1734-cü illər)- I Georq (və ya ingiliscə adlanan I Corc – müəllif) tutdu. 

Onun arvadı alman qızı idi.  

Britaniya kralı II Corc da ənənəyə müvafiq olaraq alman qızı Karolina 

Brandenburq Anebaxskaya evləndi. Corc ingilis dilini bilmirdi, ümumiyyətlə, 

Londonda deyil, onun ürəyinə yatan Hannoverdə yaşamağa üstünlük verirdi. O, 

kraliça Viktoriyanın dədə-babası oldu. Bir ingilis tarixçisinin sərrast qaydada dediyi 

kimi, tarixdə heç vaxt ingilislərin monarxları ingilis olmamışdı. Bircə Oliver Kromvel 

sırf ingilis idi, o isə kral I Karlı edam edən inqilabdan sonra Monarx yox, ölkəni idarə 

edən kimi lord-protektor tituluna yiyələnmişdi. İngiltərə taxt-tacında isə 

danimarkalılar, normandlar, holland, şotland, nəhayət, XVIII əsrin əvvəllərindən 

başlayaraq Hannover sülaləsindən olan almanlar olmuşlar. Yalnız I Dünya 

müharibəsinin gedişində, 1916-cı ildə almanlarla vuruşan ingilislərin düşmən 

almanlara nifrətini nəzərə alaraq sülalənin əvvəlki adı dəyişdirilib, yaşadıqları 

qəsrlərdən birinin və həmin mahalın adı olan Vindzor sülaləsi adını qəbul etmişdi.  

1819-cu ildə Kent hersoqunun Aleksandrina-Viktoriya adı verilən qızı doğuldu. 

Kent hersoqu Eduard (1767-1820-ci illər) kral III Corcun dördüncü oğlu idi və 

Aleksandriya-Viktoriyanın taxt-taca çıxmasının praktiki olaraq heç bir şansı yox idi. 

Lakin Uels printsinin qızı, 1817-ci ildə ölən Şarlottadan başqa xəstə, həm də ağıldan 

kəm III Corcun altı oğlundan heç birinin övladı yox idi. Onun qızlarından dördü də 

qarımış qız kimi evdə qalmışdılar, iki ərdə olan qızı isə həmçinin övladsız idi. 1820-ci 

ildəki ölümündən sonra onun oğlu IV Corc 1820-1830-cu illərdə taxt-tacda oldu və 68 

yaşında vəfat etdi. IV Corc öldükdən sonra III Corcun üçüncü oğlu IV Uilyam adı 

altında taxt-taca çıxdı. Yeddi ildən sonra, 1837-ci ildə o da 72 yaşında öldü.  

Nəticədə, 1837-ci ildə Aleksandrina-Viktoriya kraliça Viktoriyaya çevrildi. II 

Corcun bir sıra övladlarının və əksər nəvələrinin aqibəti onlara monarx aliliyinə 

yüksəlməyə imkan vermədi. Ona görə də taca onun dördüncü oğlunun gənc qızı 

yiyələnməli oldu. Bu qadın 64 il ərzində hökmranlıq etdi və 1901-ci ildə öldü. Onun 

taxt-tacda olduğu dövrdə üç rus imperatoru – I Nikolay, II Aleksandr və III Aleksandr 

həyatdan getmişdilər. Bu dövrdə həm də Avropada və dünyada böyük hadisələr baş 

vermişdi. Britaniya Türkiyəyə kömək məqsədilə Fransa ilə birlikdə Krıma müdaxilə 

etməklə Rusiyaya qarşı vuruşmuş, 1878-ci ildəki Berlin Konfransında Rusiyanın 

Türkiyə ilə apardığı müharibədə qazandıqlarının onun əlindən çıxmasına nail olmaqla 

yanaşı, üstəlik, Kipr adasına sahib olmaq hüququ qazanmışdı.  

Viktoriya 1840-cı ildə Sakson-Kaburq Qotskli Albertlə nikaha girdi. O özü də tam 

alman olmaqla, almana ərə getmişdi. Nikahdan Viktoriyanın 9 uşağı olmuşdu. 1861-ci 

ildə Albertin ölümü ailənin çoxalmasına hədd qoymşdu.  

Viktoriyanın böyük qızı Adelaida Viktoriya 1858-ci ildə prussiyalı, ölümünə 

qədərki üç ay müddətində Prussiya kralı və alman imperatoru olmuş III Fridrixə ərə 

verilmişdi. Onun əri nikahdan üç il sonra Prussiyanın tac prinsi olmuşdu. Bu qadın II 

Vilhelmin anası idi. O isə atasının ölümündən sonra imperator olmuşdu. II Vilhelm I 

Dünya müharibəsinin əsas start verəninə çevrildi və öz imperiyasını da fəlakətə 

sürüklədi.  

II Vilhelm bu hərəkəti ilə öz anasının vətəni, mərhum məşhur kraliçanın dövləti 

ilə müharibə aparmaqdan çəkinməmişdi. Əgər II Vilhelmin kayzer olduğu Almaniya 

---

477 

 

məğlubiyyətə uğramasaydı, görən imperator İngiltərə və onun müttəfiqləri ilə necə 

davranacaqdı? O, Almaniyanın Avropada dominant rol oynaması məqsədini güdürdü. 

İspan kralı II Filipp Məğlubedilməz Armadanı İngiltərəni işğal etməyə göndərəndə 

gəmilərlə 7 min qadın göndərmişdi ki, onlar anaları öldürülmüş körpə ingilis uşaqlarını 

döşləri ilə əmizdirib, onların salamat qalmasına cəhd etsinlər. Bəlkə II Vilhelm də 

Bismarkın təcrübəsindən istifadə edib Britaniya kralını Fransa kralı kimi əsir 

götürməklə, özünün nəyə qadir olduğunu göstərmək istəyirdi.  

1910-1936-cı illərdə Britaniya kralı olmuş V Corc həm alman kayzerinə, həm də 

rus çarına yaxın qohum idi.  

Corc da kraliça Viktoriyanın oğul nəvəsi olmaqla, onun oğlu olan kral VII 

Eduardın ikinci oğlu idi. Onun atası alman kayzeri II Vilhelmin anası Adelaida-

Viktoriyanın doğma qardaşı idi. deməli, bibioğlu dayıoğluna qarşı vuruşmağa 

başlamışdı. Əslində onların hər ikisi həm də alman idi.  

Müharibə vaxtı V Corc alman titullarından imtina edib, sülalənin adını alman 

adından dəyişdirmişdi. İngilis kralı həm də rus imperatoru II Nikolayla xalaoğlu idilər. 

V Corcun anası Aleksandra Danimarkalı idi, bu qadın İngiltərə kralı VII Eduardın 

arvadı olmaqla, həm də rus çarı II Aleksandrın arvadı, gələcək çar II Nikolayın anası 

Mariya Fyodorovnanın (Daqmarın) doğma bacısı idi. Kiçik Danimarka kral ailəsindən 

olan iki bacı Avropanın iki böyük imperiyasının başçılarının –Britaniya kralının və 

Rusiya çarının arvadları olmaqla, həm də gələcək imperatorların anası olmaq 

hüququna yiyələnmişdilər.  

Bu iki xalaoğlunun yaş fərqləri də böyük deyildi, V Corc II Nikolaydan üç yaş 

böyük idi, lakin ondan 18 il çox yaşaya bildi. I Dünya müharibəsində onların başçılıq 

etdikləri imperiyalar Almaniya və onun müttəfiqlərinə qarşı birgə ittifaqda 

vuruşurdular. II Nikolayın arvadı Aleksandra da həm V Corc, həm də II Vilhelmin 

nənələri olan kraliça Viktoriyanın nəvəsi idi.   

Bu imperatorların ailə qurmalarında da yaxın cəhətlər var idi. Gələcək Britaniya 

kralı V Corcun böyük qardaşı Albert Viktor qrip epidemiyasından 1892-ci ildə 

vaxtından əvvəl vəfat etdi. Bu, Corcu taxt-taca varis olmaqda atasından sonra ikinci 

etdi. 1893-cü ildə o, mərhum qardaşının nişanlısı olan Baden-Vyurtemberq printsessası 

Viktoriya-Mariya Tekliyə evləndi. II Nikolayın özü yox, onun atası, gələcək III 

Aleksandr da (1848-1894-cü illər) özünün ölən qardaşı Nikolayın nişanlısı olan 

Danimarka printsessası olan Daqmara – Mariya Fyodorovnaya evlənmişdi.  

II Nikolay isə Britaniya kraliçasının nəvəsi Alisa Hessenliyə – Aleksandra 

Fyodorovnaya evlənmişdi. Onun anası Alisa (1843-1878-ci illər) kraliça Viktoriyanın 

qızı olmaqla, Hessen printsi Lyudoviqə ərə verilmişdi. Bu qadın da anası kimi genetik 

xəstəlik olan və qanın laxtalanmasını pozan hemofiliya daşıyıcısı idi. Həmin vaxtlar bu 

xəstəlik “ölüm hökmü” hesab edilirdi.Viktoriyanın öz oğlu Leopold hemofiliyadan 

əziyyət çəkdiyinə görə anası onu Fransanın cənubuna, Lacivərd sahilə – Rivyeraya 

gətirirdi. Alisanın oğlu Fridrix də hemofilik idi və uşaq vaxtı pəncərədən yıxıldıqdan 

sonra daxili qanaxmadan ölmüşdü. Alisanın qızı, gələcək Rusiya imperatriçəsi 

Aleksandra Fyodorovna (onun da əsl adı Alisa idi) həmçinin hemofiliya daşıyıcısı 

olmaqla, xəstəliyi öz oğlu tsareviç Alekseyə vermişdi. Bu yazıq uşaq da həmin 

---

478 

 

xəstəlikdən əziyyət çəkmiş, 1918-ci ildə valideynləri və bacıları ilə güllələnməklə uşaq 

yaşlarında ölmüşdü.  

Həmin xəstəlik sonralar Viktoriyanın qız nəslindən olanlarla Avropanın başqa 

monarx ailələrinə də yol tapmışdı.  

Rusiya və Britaniya monarxları ailəsinin qohumlaşmaları başqa xətlərlə də 

davam edirdi. Çar II Aleksandrın qızı Mariya kraliça Viktoriyanın oğlu, Edinburq 

hersoqu Alfredə vurulmuşdu. Viktoriyanın qızı, Böyük Hessen hersoqunun arvadı 

Alisa bu nikahın bağlanmasının qızğın tərəfdarı idi. Viktoriyanın və rus imperatorunun 

müqavimətinə baxmayaraq, 1874-cü ildə toy Peterburqda baş tutdu. Bu vaxt hələ Krım 

müharibəsinin yaraları sağalmamışdı. Mariya üçün daha ağır dövr 1877-1878-ci illər 

Rusiya-Türkiyə müharibəsi vaxtı gəldi, bu vaxt Rusiya bir nömrəli düşmənə 

çevrilmişdi.  

Digər hökmran ailələrini ikinci bağlayan bir xətt Viktoriyanın nəvəsi həmin Alisa 

Hessenin qızı Elizabetin hesabına baş verdi. O, 1864-cü ildə anadan olmuşdu. 20 

yaşında qız gələcək çar II Nikolayın əmisi, böyük knyaz Sergey Aleksandroviçə ərə 

getdi. Sonra o, Moskva general-qubernatoru təyin edildi və 1905-ci ildə Kremldən 

çıxanda terroristin atdığı bomba nəticəsində öldü. 

Rus çarı I Nikolayın nəvəsi Olqa Yunanıstan kralı I Georqun arvadı idi. 1921-ci 

ildə onların  nəticəsi anadan oldu, bu uşaq birbaşa rus çarının kötücəsi idi. 1947-ci ildə 

o, gələcək (1957-ci ildə) prints Filipp kimi Uels printsessası Elizabetə – indiki kraliça II 

Elizabetə evləndi. Başqa sözlə, Britaniya kraliçasının müasir varisləri – prints Çarlz, 

onun oğlu Uilyam və Uilyamın oğlu rus imperatoru I Nikolayın nəslindəndir.