Həyata nüfuz anı Demokratiyanın ibrətamiz erkən tarixinə baxış
Yüklə 3,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. I Dünya müharibəsinin başlanması Militarizm, millətçilik və daxili fikir ayrılığını boğmaq arzusu yaxınlaşan I Dünya müharibəsində mühüm rol oynadı. 1914-cü ilin yayında Avropa liderlərinin qətiyyətliliyi birbaşa münaqişəyə gətirib çıxardı. Avropanın cənubi-şərqindəki xalqlar Osmanlı imperiyasının idarəçiliyindən azad olmaq üçün mübarizə aparırdılar. Lakin yeni yaranan dövlətlərə ağalıq etmək üstündə Avstriya-Macarıstanla Rusiya arasında gedən rəqabət regionunda ciddi gərginliklər yaratdı. 1908-ci və 1912-ci illər arasındakı böhran, antaqonizmi yalnız gücləndirdi. 1914-cü ildən Rusiyanın dəstəklədiyi Serbiya Balkanlarda iri, müstəqil slavyan dövlətini yaratmağı qərara aldı. Avropalıların çoxu inanırdı ki, Serbiyanın ambitsiyasını Avstriyaya qarşı olan Rusiya qızışdırır. Avstriya özü də inanmışdı ki, Serbiyanın uğuru imperiyanın sonu demək olacaqdır. Belə qarşılıqlı inamsızlıq şəraitində və Avstriya-Macarıstanla Rusiya arasındakı nifrət bir tərəfdən, Avstriya-Macarıstanla Serbiya arasındakı eyni münasibət digər tərəfdən, 1914-cü ilin yayındakı hadisələrdə mühüm rol oynadı. Avstriya hökuməti ershersoqunun öldürülməsində Serbiya hökumətinin birbaşa rolu olub-olmadığını bilməsə də, bu imkandan istifadə etməyə çalışdı. Serbiya naminə Rusiyanın müdaxiləsindən qorxan Avstriya liderləri Alman ittifaqına bel bağlamağı axtarırdılar. Imperator II Vilhelm və onun kansleri Avstriya-Macarıstanı əmin etdilər ki, onlar Almaniyanın «bütöv köməyinə» arxalana bilərlər. Bundan ruhlanan Avstriya 253
iyulun 28-də Serbiyaya müharibə elan etdi və güman edirdi ki, müharibə yalnız Serbiya ilə aparılmaqla məhdudlaşacaqdır. Lakin bu ümidlər tezliklə yoxa çıxdı. Hərbi müharibə planları diplomatik və siyasi qərarları dağıtdı. Müharibənin başlanğıc səhnəsində alman müharibə planları Fransanın müharibəyə cəlb olunması ehtimalını da nəzərə alırdı. Bu plana görə, Rusiyaya qarşı olan cəbhədə minimum qoşun vuruşduqda, alman ordusu sürətlə Fransanın qərbinə, neytral Belçika yolu ilə müdaxilə edəcəkdi. Fransanı tez məğlub etdikdən sonra alman ordusu şərqdə Rusiyaya qarşı ikiqat qüvvə ilə vuruşacaqdı. Avqustun birinci ongünlüyündə bütün böyük Avropa dövlətləri müharibədə idi. Elə görünürdü ki, bütün böyük dövlətlər müharibə riskinə hazırdır. Axı imperializm onu dünyaya gətirən anaya – müharibəyə qarşı heç vaxt sədaqətsizlik etmir, ən kiçik imkan meydana gələn kimi, bəzən onun yoxluğunda hansısa bəhanəni əsas götürərək öz gücünü başqalarına sübut etdirmək üçün döyüş cəbhəsinə girməkdən də çəkinmir. Çünki müharibə ən böyük rüsumu xalqdan alır, insan həyatı qurbanları ilə öz yanğısını söndürür. Xalq dövlətə məxsus olduğundan imperatorlar bu yanacağı müharibə sobasına aramsız olaraq atmaqdan çəkinmirlər. Ayrı-ayrı dövlətlər, ölkələr yox, qoy lap bütün Avropa viran qalsın, məgər belə dəhşətli nəticə imperatorları düşündürürmü? Axı Napoleon onlara təkcə Marsa məxsus olan mütləq qüvvə və həm də cəsarət nümunəsi göstərmişdi, lakin o da qələbələr seriyasını məğlubiyyətlərlə başa vurmuşdu. İmperatorların düşüncəsinə görə, o dünyadakı cəhənnəmə yollanmamışdan əvvəl yüz minlərlə, milyonlarla insan müharibə alovunda piy kimi əriməklə yerüstü cəhənnəmlə tanış olmaq imkanından yan keçməməlidir. I Dünya müharibəsinə başlayanlar heç olmasa, öz aqibətlərini azacıq nəzərə alsaydılar, bu dəhşətli hadisənin meydana gəlməsinə əl atmazdılar. Müharibədə vuruşan xalqların cavan nəsilləri, yaşıl meşənin təzə pöhrələri məhv olur. Onlar düşünmürlər ki, vaxtilə Stsipion Emilian Karfagenin yanmasını seyr edərkən, öz doğma Romasının da bu taleyi yaşayacağını göz önünə gətirib qüssələndiyi kimi, öz ölkələrinin də nəticədə «qırıq təknə» yanında qaldıqlarının şahidi olacaqlar. Son imperatorlar dünyaya öz sələflərindən tam fərqli olan bir yeni «töhfə» verdilər, tarixə dünya müharibəsi praktikasını «bəxş etdilər». Marksın təbirincə deyilsə, tarix ilk dəfə faciə şəklində təkrar olunduğundan, Hitler dünyanı daha böyük fəlakətə düçar etdi. O, gələcək minillik imperiyanın başında dayanması ilə qürrələnirdi, altı il sonra ümidləri bütünlüklə puç oldu. 1914-cü ildən əvvəl siyasi liderlərin çoxu belə bir inama yiyələnmişdi ki, müharibə o qədər çox sayda siyasi və iqtisadi riskləri əhatə edir ki, onlara görə heç vuruşmaq da lazım olmayacaqdır. Digərləri isə inanırdı ki, «rasional» diplomatlar istənilən situasiyanı nəzarətdə saxlayacaq və müharibənin başlanmasının qarşısını alacaqlar. 1914-cü ilin avqustunun başlanğıcında yeni illüziyalar onların yerini tutmaqla, onların bərabər qaydada səfehliklərini sübut etdi.
Yüklə 3,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|