HeydəR Əliyev irsini araşdirma məRKƏzi xocali 1992 Bakı 2014
Yüklə 13,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
XOCALI - 1992 48 lər isə milli qəhrəman sayılırlar. Ermənistanda açıq anti-azərbaycan siyasəti yürüdülür, yeni Azərbaycan torpaqlarının işğal olunması üçün dövlət miqyasın- da ideoloji əsaslar yaradılır. Saxtalaşdırılmış erməni tarixi gənc ermənilərin şovinist ruhda böyümələrinə zəmin yaratmaq üçün dövlət siyasəti səviyyəsinə qal- dırılır. Nə qədər qəribə olsa da, Xocalı faciəsi kimi real soyqırımına göz yuman bəzi ölkələrin parlamentləri “erməni soyqırımı” əfsanəsini müzakirə predmetinə çevirmiş, hətta tarixi həqiqətlərə etinasızlıq göstərərək bu barədə ədalətsiz qərarlar da qəbul etmişlər. Ermə- nistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə nizama salınması səylərinin Ermənistan tərəfindən indiyədək boşa çıxarılmasının səbəblərin- dən biri də məhz budur. Erməni tarixçiləri və siyasətçiləri guya erməni ge- nosidi olan 1915-ci il hadisələrini ildən-ilə şişirtmək və təbliğ etməklə, əslində əsrin əvvəlindən həyata keçi- rilən azərbaycanlıların kütləvi qırğınını unutdurma- ğa, dünya ictimaiyyətini çaşdırmağa çalışırlar. Azərbaycan torpaqları isə hələ də işğal altındadır, erməni cəlladlar öz tamahkar məqsədlərinə çatmaq üçün günahsız insanları amansızcasına qətlə yetir- mişlər. Xocalı faciəsinin beynəlxalq birlik tərəfindən insanlığa qarşı cinayət və soyqırımı aktı kimi tanın- masına nail olmaq hər bir azərbaycanlının vəzifəsidir. Bu cinayət bir daha təkrarlanmamalıdır. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əli- yevin bu hadisə ilə bağlı dediyi kimi: “Xocalı soyqı- rımı XX əsrin ən böyük insan faciələrindən biridir. www.aliyevheritage.org 49 XOCALI - 1992 Xocalıda misli görünməmiş qəddarlıqla törədilmiş bu insan qırğınının Yer kürəsinin hər hansı bir guşəsində baş verməsinin qarşısını almaq üçün Xocalı soyqırımı həqiqətləri dünya ictimaiyyətinə hərtərəfli çatdırıl- malı və humanizm ideallarına sədaqət nümayiş et- dirən bütün insanların bu faciəyə öz qəti, birmənalı mövqelərini bildirmələri üçün ciddi və məqsədyönlü iş aparılmalıdır”. Qeyd etmək yerinə düşər ki, məhz ümummilli lider Heydər Əliyevin 1993-cü ilin iyununda xalqın təkidli tələbi ilə hakimiyyətə qayıdışından sonra bir çox milli faciələrimiz kimi, Xocalı soyqırımına da siyasi-hüquqi qiymətin verilməsi mümkün olmuşdur. Ümummilli liderin təşəbbüsü ilə Milli Məclis 1994-cü il fevralın 24-də “Xocalı soyqırımı günü haqqında” qərar qəbul etmiş, sənəddə hadisənin baş vermə səbəbləri, günah- karlar təfsilatı ilə açıqlanmışdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əli- yevin “Xocalı soyqırımının 20-ci ildönümü haqqında” sərəncamında qeyd olunduğu kimi: “Azərbaycanlıla- ra qarşı erməni şovinist dairələrinin XIX-XX əsrlərdə mərhələ-mərhələ həyata keçirdiyi etnik təmizləmə si- yasətinin tərkib hissəsi olan Xocalı soyqırımı haqqın- da həqiqətlər dünya ictimaiyyətinə, xarici ölkələrin parlamentlərinə çatdırılmalı, Azərbaycan xalqının və ümumən insanlığın əleyhinə yönəldilmiş bu son dərəcə ağır hərbi cinayət beynəlxalq miqyasda öz hüquqi-siyasi qiymətini almalıdır”. Bu baxımdan Heydər Əliyev Fondunun şübhəsiz ki, müstəsna rolu var. Heydər Əliyev Fondu dalbadal bir neçə ildir ki, dünyanın 70 ölkəsində Xocalı faciə- www.aliyevheritage.org XOCALI - 1992 50 sinə həsr edilmiş tədbirlər keçirir. Fond konfranslar, xatirə gecələri təşkil edir, kitablar, bukletlər dərc edir, DVD-disklər buraxır, filmlər çəkir. Heydər Əliyev Fondunun vitse-prezidenti, Rusi- ya Azərbaycanlıları Gənclər Təşkilatının sədri Leyla xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə keçirilən “Xocalıya ədalət” beynəlxalq kampaniyası ildən-ilə geniş vüsət alır. Kampaniya çərçivəsində bütün dünyada yüzlər- lə aksiya keçirilmişdir. Avropa İttifaqının üzvü olan dövlətlərin demək olar ki, hamısında, MDB, Asiya, Cənubi və Şimali Amerika ölkələrində konfranslar, seminarlar, piketlər keçirilir. Bu kampaniya sayəsində bir sıra beynəlxalq forumlar Xocalı faciəsini tanımış- lar. Fondun və İƏT Gənclər Forumunun təşəbbüsü ilə 31 ölkənin deputatları Xocalı faciəsini insanlığa qarşı cinayət kimi tanımışlar. Dünyanın 20 ölkəsində aparı- cı universitetlərdə gənclərin fleşmobları keçirilir. Bu- nunla bərabər, kampaniyanın yeni mərhələsi - dövlət və hökumət başçılarına, ATƏT-in Minsk qrupuna, AŞ- PA-ya, BMT Baş Katibliyinə, dünya parlamentlərinə və beynəlxalq təşkilatlara ünvanlanmış, bu faciəni soyqırımı aktı və insanlığa qarşı cinayət kimi tanımaq tələbi irəli sürülən petisiya və müraciətlər yayılması mərhələsi başlanmışdır. Xocalı faciəsi haqqında həqiqətlərin dünya ic- timaiyyətinə çatdırılması və hadisənin dünya icti- maiyyəti tərəfindən hüquqi-siyasi və mənəvi qiy- mətləndirilməsinə nail olmağa yönəlmiş “Xocalıya ədalət” beynəlxalq məlumat və təşviqat kampani- yası hazırda dünyanın bir çox ölkəsində yüzlərlə könüllü tərəfindən uğurla həyata keçirilir. www.aliyevheritage.org 51 XOCALI - 1992 Azərbaycan dövləti erməni şovinist millətçilərinin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi cinayətlər, o cümlə- dən Xocalı soyqırımı haqqında həqiqətlərin dünya ic- timaiyyətinə çatdırılması, onun soyqırımı kimi tanın- ması üçün məqsədyönlü və ardıcıl fəaliyyət göstərir. Artıq dünya ictimaiyyəti də həqiqətin nədən ibarət olduğunu çox yaxşı başa düşür. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının Xocalı soyqırımı ilə bağlı qəbul etdiyi xü- susi qətnamə beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən Xoca- lı faciəsini “İnsanlığa qarşı cinayət” kimi tanıyan ilk sənəddir. 51 ölkənin qəbul etdiyi qətnamədə Xocalı faciəsinə “erməni silahlı qüvvələri tərəfindən dinc əhalinin kütləvi qətliamı” və “insanlığa qarşı cinayət” kimi qiymət verilmişdir. Hazırda Pakistan, Meksika, Çexiya, Kolumbiya, Bosniya və Herseqovina parlamentləri Xocalı faciəsi- ni soyqırımı və Azərbaycana qarşı cinayət aktı kimi tanıyıblar. Bundan əlavə, ABŞ-ın bir sıra ştatları bu soyqırımını tanınıb. Azərbaycan erməni millətçilərindən fərqli olaraq, bu məsələdən hər hansı siyasi, maliyyə, ərazi və başqa dividendlər qazanmaq məqsədi güdmür. Məqsədi- miz tarixi ədalətin bərpasına nail olmaq, cinayətkar- ları ifşa etmək və onları dünya ictimaiyyətinin mü- hakiməsinə verməkdir. Ona görə də erməni şovinist millətçilərinin regionda həyata keçirdikləri etnik se- paratizmin, başqa xalqlara qarşı nifrət və terror ideo- logiyasının dünya üçün təhlükəsi açılıb göstərilməli- dir. Bu, qəhrəman Xocalı şəhidlərinin ruhu qarşısında bizim vətəndaşlıq və insanlıq borcumuzdur. www.aliyevheritage.org XOCALI - 1992 52 Məlumat-soraq materialları ▪ Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionuna Ermə- nistanın və yerli erməni separatçılarının xaricdəki erməni diasporunun köməyi ilə ərazi iddiası nəticə- sində baş vermiş hərbi-siyasi konflikt. 1988-ci il fev- ralın 20-də Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Soveti- nin sessiyası vilayətin statusuna baxılması haqqında Azərbaycan SSR Ali Sovetinə müraciət edib. 1989-cu il dekabrın 1-də isə Ermənistan parla- menti Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi haqqında antikonstitusion qərar qəbul edib. Bu Er- mənistan tərəfindən Azərbaycan SSR-in ərazi bütöv- lüyünə qarşı açıq hüquqi müdaxilə aktı idi. Azərbay- can Respublikası tərəfindən 1991-ci il noyabr ayının 26-da isə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin statusu ləğv olunub. 1991-ci ilin sonlarından SSRİ-nin dağılması ilə Er- mənistan, faktiki olaraq, Azərbaycana qarşı açıq və ədalətsiz müharibəyə başladı. Ermənistanın hərbi birləşmələri Azərbaycanın sərhədlərini pozub Qa- rabağa daxil oldular və Dağlıq Qarabağın erməni separatçıları-terrorçuları ilə birləşərək Azərbaycan torpaqlarının işğalına başladılar. Əvvəlcə Dağlıq Qarabağın azərbaycanlılar yaşa- yan məskənlərinin işğalına başlandı. 1992-ci il fevralın 26-na keçən gecə Azərbaycanın müasir tarixində ən faciəli hadisə baş verdi. Ermə- ni hərbi birləşmələri Xocalıda azərbaycanlılara qar- www.aliyevheritage.org 53 XOCALI - 1992 şı dəhşətli soyqırımı törətdi. 1992-ci ilin mayında erməni hərbi birləşmələri Şuşanı ələ keçirdilər. Bu- nunla da ermənilər Dağlıq Qarabağın, demək olar, bütün ərazisini işğal etdilər. Növbəti addım Dağlıq Qarabağı Ermənistanla birləşdirən Laçın rayonunun işğalı oldu. Daha sonra, 1993-cü ilin aprelində Kəl- bəcər, elə həmin ilin iyul-oktyabr aylarında Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonları işğal olundu. 1988-1992-ci illər ərzində Ermənistanın hərbi təca- vüzü nəticəsində 20 min nəfər azərbaycanlı həlak ol- muş, 100 min nəfər yaralanmış, 50 min nəfər müxtə- lif dərəcəli xəsarət alaraq əlil olmuşdur. Təcavüz dövründə 4852 nəfər (o cümlədən 54 uşaq, 323 qadın, 410 qoca) azərbaycanlı itkin düş- müş, onlardan 1368 nəfəri (o cümlədən 169 uşaq, 338 qadın, 286 qoca) əsirlikdən azad edilmiş, 783 nəfəri (o cümlədən 18 uşaq, 46 qadın, 69 qoca) isə bu günə- dək Ermənistanda əsirlikdədir. Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsinin məlumatına görə 439 nəfər əsirlikdə ölmüşdür. 1 milyon nəfər insan işğal nəticəsində öz yurd-yuvalarından qaçqın düşmüşdür. İşğal nəticəsində Azərbaycana 431 milyard 536 milyon (2011-ci ilin əvvəllərinə görə) ABŞ dolların- dan artıq maddi zərər dəyib. (E.Süleymanov; V.Süley- manov “Ermənistanın Azərbaycana qarşı silahlı təcavüzü və işğalın ağır nəticələri “ Bakı, CBS, 2012) ▪ Ağdam rayonu Azərbaycan Respublikasında inzibati rayon. Ərazisi - 1150 km 2 -dir. Əhalisi 167,3 min nəfərdir. www.aliyevheritage.org XOCALI - 1992 54 Azərbaycan Respublikasının cənub-qərbində yerləşən inzibati rayon. Ərazisi 1049,8 km², əhalisi 66,4 min nəfərdir. 23 avqust 1993-cü ildə erməni hərbi birləşmələri tərəfindən işğal olunmuşdur. 97 yaşayış məntəqəsi, 8 sənaye, 44 kənd təsərrüfatı, 65 rabitə obyekti, 83 səhiyyə, 91 tədris, 149 mədə- niyyət müəssisəsi, 180 maldarlıq təsərrüfatı Ermə- nistan silahlı qüvvələri tərəfindən dağıdılmışdır. Rayona üç milyard dörd yüz əlli milyon üç yüz min ABŞ dolları həcmində zərər dəymişdir. ▪ Cəbrayıl rayonu Azərbaycan Respublikasının cənub-qərbində inzibati rayon. Ərazisi 1700 km 2 -dir. 7 iyul 1993- cü ildə erməni silahlı birləşmələri tərəfindən işğal olunmuşdur. ▪ Ağdərə rayonu Rayon 1993-cü ilin iyul ayının 23-də ermənilər tərə- findən işğal olunmuşdur. İşğal nəticəsində 82 yaşayış məntəqəsi, 34.680 yaşayış evi və mənzil, 17 sənaye obyekti, 57 rabitə obyekti, 120 səhiyyə müəssisəsi, 114 tədris müəs- sisəsi, 59 məktəbəqədər müəssisə, 108 mədəniyyət müəssisəsi, 16 məscid, 3 su anbarı, 5 maldarlıq təs- sərüfatı, 10 körpü, 180 maqistral su xətti Ermənis- tan silahlı qüvvələri tərəfindən dağıdılmış və məhv edilmişdir. 6 min nəfər rayon sakini şəhid olmuş- dur. Rayona altı milyard yüz milyon yüz yeddi min ABŞ dolları həcmində zərər dəymişdir. www.aliyevheritage.org 55 XOCALI - 1992 ▪ Füzuli rayonu Azərbaycan Respublikasında inzibati rayon. Əra- zisi - 1390 km 2 -dir. Əhalisi - 147,1 min nəfərdir. 23 avqust 1993-cü ildə Füzuli rayonu Ermənistan ordusu tərəfindən işğal olunmuşdur. 84 yaşayış məntəqəsi, 45 sənaye, 990 kənd təsərrüfatı, 39 rabitə obyekti, 127 səhiyyə, 88 tədris, 76 məktəbəqədər, 183 mədəniyyət müəssisəsi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən da- ğıdılmışdır. Dünyanın ən qədim yaşayış məskənlərin- dən biri – Azıx mağarası Füzuli rayonu ərazisindədir. Füzuli sakinlərinin 1100 nəfərdən çoxu işğal zama- nı şəhid olmuş və itkin düşmüş, 113 nəfər girov götü- ▪ Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın cənub-qərbində region. 7 iyul 1923- cü ildə Azərbaycan SSR-in tərkibində yaradılmış muxtar vilayətin ərazisi (Dağlıq Qarabağ Muxtar Vi- layəti) nəzərdə tutulur. Tərkibinə Ağdərə, Əsgəran, Şuşa, Xocavənd, Hadrut rayonları daxil idi. Erməni separatçılarının terror və təcavüzkarlıq fəaliyyətinə görə 26 noyabr 1991-ci ildə Dağlıq Qarabağın mux- tariyyət statusu ləğv olunub. Hazırda ətrafındakı 7 əlavə rayon da daxil olmaqla Ermənistanın işğalı altındadır. Ermənistan Dağlıq Qarabağda əslində özünün yaratdığı separatçı erməni rejiminin idarəçi- liyini bəhanə gətirərək Dağlıq Qarabağı işğal etmə- si faktından boyun qaçırmağa çalışır. Azərbaycan tərəfi işğal olunmuş torpaqların azad edilməsi, ərazi bütövlüyünün bərpa olunması şərtlərilə Dağlıq Qa- rabağa Azərbaycanın tərkibində yüksək muxtariyyət statusu verməyi təklif edir. www.aliyevheritage.org XOCALI - 1992 56 rülmüş, 1450 nəfər yaralanmışdır. Rayona dörd milyard yeddi yüz qırx iki milyon doqquz yüz otuz iki min əlli ABŞ dolları həcmində zərər dəyib. ▪ Xocalı Xankəndi-Ağdam yolunun üzərində şəhər. Xoca- lı rayonunun inzibati mərkəzidir. 1990-cı ildə şəhər statusu verilmişdir. 26 fevral 1992-ci ildə erməni si- lahlı birləşmələri tərəfindən keçmiş SSRİ-nin 366-cı motoalayının dəstəyi ilə işğal olunmuşdur. Xocalını işğal etməklə ermənilər bir tərəfdən Qarabağın dağ- lıq hissəsində azərbaycanlılardan ibarət olan, strateji əhəmiyyətli maneəni aradan qaldırırdılarsa, digər tərəfdən ümumiyyətlə, bu şəhəri yer üzündən bir- dəfəlik silmək istəyirdilər. Çünki Xocalı Azərbaycan tarixinin qədim dövrlərindən müasir dövrə qədər tarix və mədəniyyət ənənələrini özündə əks etdirən yaşayış məskəni idi. Bu xüsusi mədəniyyət tarixə Xo- calı-Gədəbəy mədəniyyəti kimi düşmüşdür. Xocalı əhalisindən 613 nəfər öldürülmüş, 487 nəfər şikəst olmuş, 1275 nəfər dinc sakin - qocalar, uşaqlar, qadınlar əsir götürülərək ağlasığmaz ermə- ni zülmünə, təhqir və həqarətlərinə məruz qalmışlar. 150 nəfərin taleyi hələ də məlum deyildir. Xocalıda öldürülmüş 613 nəfərdən 106 nəfəri qa- dın, 63 nəfəri uşaq, 70 nəfəri qoca insanlar olmuşlar. Xocalı faciəsində 8 ailə bütövlükdə məhv edilmiş, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq isə valideynlərin- dən birini itirmişdir. www.aliyevheritage.org 57 XOCALI - 1992 ▪ Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti Azərbaycanda Kiçik Qafqazın dağ və dağətəyi rayonlarında, Kür-Araz çayları arasında son Tunc və ilk Dəmir dövrlərinə (e.ə.13-7 əsrlər) aid mədə- niyyət. Xocalı şəhəri yaxınlığında və Gədəbəy ra- yonunda ilk dəfə tədqiq olunmuş abidələrin adı ilə adlandırılmışdır. Xocalı-Gədəbəy mədəniyyəti abidələri yaşayış yerləri, emalatxanalar, qəbirlər, ibadətgahlardan ibarətdir. Mədəniyyətin yayıldığı ərazi-də misəritmə kürələri, mis və tunc məmulatları hazırlayan emalatxanaların qalıqları, çaxmaq daşın- dan alət və silahların istehsal tullantıları aşkar edil- mişdir. Buradan Neolit dövründə yaşayan insanlara aid əmək alətləri də tapılmışdır. Torpaq, daş qutu qəbirlər və kurqanlarda ölülər bükülü, uzadılmış, oturdulmuş vəziyyətdə dəfn olunmuşdur. Qəbirlə- rin keramikası demək olar ki, eynidir. Qəbirlərdən tunc, qılınc, təbərzin, toppuz, ox, yaba, xəncər, nizə ucluğu, bardaq, qazan, cilov, bilərzik, üzük, sümük- dən hazırlanmış bəzək əşyaları, gildən və daşdan ha- zırlanmış müxtəlif məmulatlar aşkar edilmişdir. Er- məni işğalından sonra bütün bu maddi mədəniyyət abidələrinin məhv edilməsi və dünyanın ən qədim məzarlıqlarından sayılan Xocalı qəbiristanlığının texnika vasitəsilə darmadağın edilməsi erməni van- dalizminin bariz nümunəsi olmaqla yanaşı, dünya mədəniyyətinə qarşı zorakılıq aktıdır. Tarixi faktlar sübut edir ki, Xocalı rayonu ərazisi Azərbaycanın ən qədim, qocaman diyarlarından biridir. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, xalqımızın uzaq keçmişin- dən tutmuş bu gününədək olan məşğuliyyəti, sənət- www.aliyevheritage.org XOCALI - 1992 58 karlığı, dini baxışları, mədəniyyəti Xocalı toponimi- yasında öz əksini tapmışdır. ▪ Xocavənd rayonu Azərbaycan Respublikasının cənub-qərbində in- zibati rayon. Ərazisi 1458 km². 2 oktyabr 1992-ci ildə rayonun ərazisi erməni silahlı birləşmələri tərəfin- dən işğal edilmişdir. ▪ İşğal olunmuş torpaqlar Ermənistan-Azərbaycan müharibəsi nəticəsində Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğal etdikləri (1991- 1994) Dağlıq Qarabağ və onun ətrafındakı 7 rayonun ərazisi. ▪ Kəlbəcər rayonu Azərbaycan Respublikasının qərbində inzibati ra- yon. Ərazisi 3054 km², əhalisi 73,6 min nəfərdir. 2 ap- rel 1993-cü ildə erməni hərbi birləşmələri tərəfindən işğal edilmişdir. 128 yaşayış məntəqəsi, 18 sənaye, 627 kənd təsərrüfatı, 2 rabitə obyekti, 76 səhiyyə, 97 tədris, 7 məktəbəqədər, 254 mədəniyyət müəssisəsi Ermənis- tan silahlı qüvvələri tərəfindən dağıdılmışdır. Erməni işğalı zamanı Kəlbəcərin 511 dinc sakini öldürülmüş, 321 nəfər isə əsir götürülmüş və itkin düşmüşdür. Rayona bir milyard yeddi yüz yetmiş dörd milyon ABŞ dolları həcmində zərər dəymişdir. ▪ Qaçqınlar Qarabağ müharibəsində Ermənistandakı evlərini tərk edərək Azərbaycana pənah gətirmiş azərbay- canlılar. Onlara qaçqın statusu verilib. www.aliyevheritage.org 59 XOCALI - 1992 ▪ Qafqaz Qərbdən Qara dəniz və Azov dənizi, şərqdən Xəzər dənizi və şimaldan Kuma-Manıç düzənliyi, cə- nub-qərbdən Türkiyə və cənubdan İranla əhatə olunan ərazi. Sahəsi 440 min km 2 -dir. Dünyanın ən çoxmillətli və mədəni müxtəlifliyə malik ərazilərindəndir. Bu əra- zidə Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan respublikala- rı və Rusiya Federasiyasının cənub hissəsi yerləşir. ▪ Qubadlı rayonu Azərbaycan Respublikasında inzibati rayon. Ərazi- si 800 km², əhalisi 35,7 min nəfərdir. 31 avqust 1993-cü ildə erməni hərbi birləşmələri tərəfindən işğal edilmiş- dir. 94 yaşayış məntəqəsi, 8 sənaye, 1080 kənd təsərrü- fatı, 32 rabitə obyekti, 86 səhiyyə, 63 tədris, 11 məktə- bəqədər, 180 mədəniyyət müəssisəsi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən dağıdılmışdır. Rayona bir milyard dörd yüz səksən beş milyon altı yüz iyirmi yeddi min ABŞ dolları həcmində zərər dəymişdir. ▪ Laçın rayonu Azərbaycan Respublikasında inzibati rayon. Əra- zisi – 1835 km², əhalisi – 68,5 min nəfərdir. Laçın rayonu 18 may 1992-ci ildə erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuşdur. 127 yaşayış məntəqəsi, 228 sənaye, 244 kənd təsərrüfatı, 67 rabitə obyekti, 142 səhiyyə, 111 tədris, 25 məktəbəqədər, 217 mədə- niyyət müəssisəsi Ermənistan silahlı qüvvələri tərə- findən dağıdılmışdır. Laçının işğalı zamanı 264 nəfər şəhid olmuş, 65 nəfər girov götürülmüş, 103 nəfər əlil olmuşdur. Rayona yeddi milyard doxsan doqquz www.aliyevheritage.org XOCALI - 1992 60 ▪ Məcburi köçkün Azərbaycan Respublikası ərazisində daimi yaşa- yış yerini tərk etməyə məcbur olub başqa yerə köçən şəxslər və ya başqa ölkədə daimi yaşayış yerini tərk etməyə məcbur olub Azərbaycan Respublikasına gəlmiş Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları “məcburi köçkün” sayılır. ▪ Şuşa Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ regionunda şəhər. Şuşa inzibati rayonunun (ərazisi 289,0 km²) mərkəzi. XVIII əsrin 50-ci illərinin əvvəllərində Qa- rabağ xanı Pənahəli xan tərəfindən salınmışdır. İlk çağlarda şəhəri Şuşa adı ilə yanaşı, xanın şərəfinə Pənahabad adlandırırdılar. Həmin dövrdən başla- yaraq Azərbaycanın Qarabağ xanlığının əsas siya- si və mədəni mərkəzinə çevrilməyə başlamışdır. Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalından sonra da bütün Qarabağ regionunun əsas inzibati, iqtisadi və mədəni mərkəzi, həmçinin bütün Azərbaycanın əsas mədəni mərkəzlərindən biri olmuşdur. Şuşa Azərbaycanın bir çox görkəmli mədəniyyət xadim- lərinin vətənidir. 8 may 1992-ci ildə erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir. Şuşanın işğa- lı zamanı 200 nəfər şəhid, 150 nəfər əlil olmuşdur. 1989-cu ilin məlumatına əsasən əhalisi 20.579 nəfər olmuşdur. Onun 19036 nəfərini azərbaycanlılar, 1377 nəfərini ermənilər təşkil etmişdir. Hal-hazırda Ermənistanın işğalı altında olduğuna görə yalnız milyon beş yüz iyirmi altı min beş yüz ABŞ dolları həcmində zərər dəymişdir. www.aliyevheritage.org 61 XOCALI - 1992 ermənilər yaşayır. Şuşanın azad edilməsi Ermənis- tanın Azərbaycana qarşı silahlı təcəvüzünün aradan qaldırılması üçün aparılan danışıqlarda Azərbay- can tərəfinin təkid etdiyi prinsipial məsələlərdən biridir. Təcəvüz nəticəsində rayona dörd milyard iki yüz əlli yeddi milyon dörd yüz yetmiş dörd min ABŞ dolları həcmində zərər dəymişdir. ▪ Təzəpir məscidi Bakıda yerləşən, bütün Şərqdə nadir gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edən, yaşı bir əsrdən çox olan tikili. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi də məhz burada yer- ləşir. ▪ Zəngilan rayonu Azərbaycan Respublikasında inzibati rayon. Əra- zisi 707 km², əhalisi 37,4 min nəfərdir. 29 oktyabr 1993-cü il tarixində təcavüzkar Ermənistan Respubli- kası tərəfindən işğal edilmişdir. 85 yaşayış məntəqə- si, 12 sənaye, 2820 kənd təsərrüfatı, 80 rabitə obyekti, 66 səhiyyə, 81 tədris, 42 məktəbəqədər, 152 mədəniy- yət müəssisəsi Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfin- dən dağıdılmışdır. Rayona üç milyard dörd yüz on dörd milyon yüz yetmiş min ABŞ dolları həcmində zərər dəymişdir. ▪ 31 mart 1918-ci il Həmin gün Azərbaycanın Bakı, Şamaxı, Quba da daxil olmaqla bir sıra şəhərlərində erməni daşnakları və bolşeviklər tərəfindən yerli əhaliyə qarşı soyqırı- mı törədilmişdir. www.aliyevheritage.org XOCALI - 1992 62 MÜNDƏRICAT Oxuculara müraciət .............................................. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev Xocalı soyqırımı haqqında ............................. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Xocalı soyqırımı haqqında ............................. Xocalı soyqrımı bəşəriyyətə qarşı cinayətdir ..... Məlumat-soraq materialları ................................. 7 13 30 40 52 KHOJALY - 1992 Baku - 2014 HEYDAR ALIYEV HERITAGE RESEARCH CENTER The Book “Khojaly – 1992” is dedicated to the memory of the victims of the Khojaly genocide committed by the Armenian armed forces in 1992. The Book includes speeches of the national leader of Azerbaijan Heydar Aliyev and President of the Republic of Azerbaijan Ilham Aliyev on the Khojaly genocide, relevant articles and reference materials. © Heydar Aliyev Heritage Research Center 2014 1992 XOCALI KHOJALY KHODJALY ХОДЖАЛЫ Advisor on «Publication of the Heydar Aliyev Heritage Research Center» series: Asaf NADIROV Academician of Azerbaijan National Academy of Sciences Scientific Advisor: Elkhan SULEYMANOV President of ACSDA, Member of Parliament from Shamakhi, head of the Azerbaijani delegation in the EURONEST Parliamentary Assembly, member of the Azerbaijani delegation in the Parliamentary Assembly of the Council of Europe Head of Creative Group: Fuad BABAYEV, PhD on Political Sciences Editors: Gunduz NASIBOV Irina MUKHTAROVA Translator: Rusif HUSEYNOV Linguistic Editor: Qılıncxan BAYRAMOV Translation Coordinator: Tamkin MAMMADLI Assisstant Translation Coordinator: Nigar GASIMOVA Turkan MANAFLI Designers: Faig ALIYEV Elviz ISMAILOV Paginator: Sevda AGHAYEVA Materials of AzerTAj were used in the preparation of the Book. Photo-materials of the AzerTAj were used in the photo gallery of the book. The fragment of the monument (2008, sculptors - Teymour, Aslan and Mahmoud Rustamov brothers,) erected in memory of the victims of the Khojaly genocide in Baku has been used on the cover of the Book. Republished with additions. Dedicated to the victims of the tragic Khojaly genocide KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 71 Dear readers! Twenty two years have passed since the genocide committed by the Armenian military formations in the town of Khojaly, one of the ancient habitations of man in Azerbaijan, it horrified the whole world. Twenty two years ago, on February 26, 1992, the armed formations of Armenia, armed detachments of the Armenians in the Mountainous Garabagh ter- ritory of Azerbaijan, with the direct participation of the staff and heavy military machinery of Motor-Ri- fle Regiment 366 of the former USSR located in the town of Khankendi of Azerbaijan occupied Kho- jaly at night and executed the policy of genocide against the Azerbaijani people. Within a night 613 civil residents of the town, including 63 children, 106 women, 70 old men and women, were mur- dered with a special cruelty and torture, beheaded, their eyes were blinded, the wombs of the pregnant women were bayoneted, corpses were mutilated and abused inhumanely. As to its scale and essence the genocide in Khojaly is in the same rank with the genocides committed in Khatyn, Lidice, Song My. During this criminal operation committed by the professional military units against the peaceful ci- vilians the fundamental principles of human rights and laws were grossly violated. Without any warn- ing in the early hours of the night the town was blockaded, no corridor was left for the leave of the residents, the old, the sick, and children were bru- tally slaughtered. The real essence of the genocide of Khojaly was KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 72 best expressed by Heydar Aliyev, national leader of the Azerbaijani people: “The tragedy in Khojaly is a bloody page of the policy of ethnic cleansing and genocide pursued over two hundred years by the militant Armenian nationalists”. On the initiative of Heydar Aliyev, who commemorated the victims of the genocide all the time and highly appreciated the memory of the martyrs, the parliament of the Republic of Azerbaijan gave the legal appreciation of this genocide in 1994 and issued a decree on the February 25, 1997, “On Commemoration of the Memory of the Victims of the Genocide in Khojaly with the Silence of a Minute”. He condemned the genocide severely and called it the gravest crime against the mankind. Just from this point of view I think that the publi- cation of a book devoted to the genocide in Khojaly by the Heydar Aliyev Heritage Research Centre is symbolic. Heydar Aliyev attached great importance to the delivery of the truth about this tragedy to the world public:”At present the Azerbaijani government and people face the task of conveying the truth about the genocide in Khojaly and the cruelty committed by the Armenians in the Mountainous Garabagh wholly, with their scale and horrors, to all the states of the world, to the parliaments and to the public of the world, it is necessary to achieve the recognition of all this as an act of a real genocide”. It is necessary to stress that the Heydar Aliyev Foundation chaired by Mehriban Aliyeva is mate- KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 73 rializing large-scale projects in this direction. The Foundation has published different literatures on the genocide in Khojaly. Every year on the initiative of the Foundation different events dedicated to this genocide are held in many countries of the world. The campaign called “Justice for Khojaly” initiat- ed by Leyla Aliyeva, vice-president of the Heydar Aliyev Foundation has gained a wide scope. More detailed information about it has been included to the Book. We would like to note that one of the organiza- tions working in this direction is the Association for Civil Society Development in Azerbaijan. In 2006, the Association published a book in English, Rus- sian and Azerbaijani titled “The Khojaly Genocide (documents, facts and its echo in the foreign press)”. In 2007 the Association held a wide scope action under the slogan: ”The genocide in Khojaly: one million signatures, one demand”. As a result, the Association collected the signatures of one million Azerbaijani citizens demanding the recognition of the genocide in Khojaly. It is necessary to stress particularly that these signatures are not only a demand, but live evidenc- es of the witnesses of the genocide for the history, moral-political and historical-legal document. Be- cause of it these signatures have been submitted to many influential libraries and archives of Azer- baijan and foreign countries, as well as to the par- liaments of the super states for the restoration of truth and historical justice, and a book of the same KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 74 title has been published. It should be noted that the world countries do not give political and legal assessment to the Kho- jali tragedy, it leads to new tragedies. Sophisticated provocations or technogenic incidents in the occu- pied territories, which are beyond Azerbaijan`s con- trol, may put under risk tens of thousands of people. Any accident connected with the current situation in Sarsang Water Reservoir is real and inescapable. Taking it into account the Association for Civil Society Development in Azerbaijan started a big project in 2013. The purpose of the project is to in- form not only the Azerbaijani public, but also the world public on the present situation connected with Sarsang Water Reservoir, the humanitarian catastrophe, biological and ecological crisis, which it may create, to achieve the adoption of respective documents on the issue by the international orga- nizations, to develop the package of measures for preventing the birth of humanitarian catastrophe and ecological crisis. Sarsang Water Reservoir, which is of strategic importance for Azerbaijan, is situated in the terri- tory occupied by Armenia. It was built on the Tar- tar River in 1976. Due to the occupation regime, the reservoir`s technical facilities have faced desolation and are in catastrophic conditions. Therefore, the possibility of collapse of water reservoir because of a natural disaster, technical failure, or pre-con- ceived provocation seriously threatens the lives of 400,000 people in seven Azerbaijani districts. Con- KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 75 sequently, Sarsang Water Reservoir has turned into a source of great danger to Azerbaijan and this dan- ger is growing. Due and objective appreciation of such prob- lems, including the genocide in Khojaly and the ag- gression of Armenia against Azerbaijan as a whole, restoration of historical and legal justice may obsta- cle other misfortunes which may take place in the region in future. Dear readers! As it is seen from the Book in front of you, the great statesman Heydar Aliyev and President of the Republic of Azerbaijan Ilham Aliyev have not once given the appreciation of the genocide in Khojaly in their speeches and appeals, and characterized it as the most terrible event of the 20th century, a crime against the humanity. It is also symbolic that the Book has been pub- lished in English, French and Russian along with Azerbaijani, because these languages are the official languages of the countries which are co-chairing the Minsk Group of OSCE instituted for the solu- tion of the Armenian-Azerbaijani conflict over the Mountainous Garabagh. By This Book its creative board once more draws the attention of the read- ers to the reality connected with this most dramatic and bloody event. We can express it with the words of the Azerbaijani President Ilham Aliyev: “…the threat of the ideology of ethnic separatism, hatred to other nations and terror for the world conduct- KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 76 ed by the chauvinist Armenian nationalists in the region must be exposed. It is our debt as a citizen and human being in front of the spirits of the heroic martyrs of Khojaly”. We hope that after getting acquainted with the second edition of This Book, the persons, who dis- tort the truth and try to present the events, which took place one hundred years ago in the Ottoman Empire, as “the Armenian Genocide”, will have a chance to distinguish the people subjected to the real genocide and those who committed the geno- cide. Elkhan Suleymanov President of the Association for Civil Society Development in Azerbaijan, MP from Shamakhi District, head of the delegation of Azerbaijan in the EURONEST Parliamentary Assembly, member of the Azerbaijani delegation in the Parliamentary Assembly of the Council of Europe. KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 77 National leader of the Azerbaijani people Heydar Aliyev about the Khojaly genocide ■ From the statement of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev at the summit of the CIS member-states - December 24, 1993 ...Nearly 100,000 Armenians living in the territory of the Mountainous Garabagh, not having significant resources, are not able to wage large-scale military operations against a country with seven million pop- ulation and occupy 20 per cent of its territory. There are attempts to ignore the rights of 50,000 Azerbai- janis of the Mountainous Garabagh, who fled from Shusha, Khojaly, Khojavand, Hadrut and Aghdara as a result of the ethnic cleansing... ■ From the address of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev to the families of the victims of Khojaly genocide - March 1, 1994 ...On February 26, 1992, the world witnessed an unparalleled ferocity in the town of Khojaly. The Armenian military forces destroyed Khojaly, which was in siege for months. The helpless civilians were brutally massacred. They did not pity the infants, the old, women and children.The Khojaly genocide committed against the Azerbaijani people is an un- paralleled act of ferocity in the history of mankind with its brutality and anti-humanism. It is also a crime against to the whole mankind... KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 78 ■ From the address of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev to the Azerbaijani people on the occasion of the third anniversary of Khojaly genocide - February 25, 1995 ...This genocide committed by the Armenian ag- gressors with the help of the foreign imperialistic forces entered the history of the 20 th century as the most ruthless episode and horrible act of savagery committed against Azerbaijan and as a crime not only against the Azerbaijani people, but the whole humanity. The cruel massacre of the innocent peo- ple displayed the real face of the Armenian barba- rism and of their foreign patrons to the world com- munity... ■ From the speech of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev at the ceremony dedicated to the third anniversary of Khojaly genocide, Tazapir Mosque, February 26, 1995 ...There have been a lot of cases of barbarism of men against each other in history... ...The cases of genocide committed by the Arme- nian aggressors against Azerbaijan are among the most brutal ones and have wounded our people bad- ly throughout the 20 th century. One of the most hor- rible wounds was the genocide in Khojaly... ...Khojaly genocide demonstrated that the Arme- nians not only wanted to occupy our lands, but also annihilate our people. The Azerbaijani people were KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 79 stabbed in the heart in that horrific night. This wound still hurts us. The brutal massacre of civilians, includ- ing women, children, the old and the sick, proves the savagery of our enemies... ...Khojaly genocide remains one of the most brutal tragedies in the history of mankind. All the people murdered that night are martyrs, as well as examples of heroism and bravery of the Azerbaijani people... ...Khojaly genocide is our national sorrow. At the same time it is a glorious page of struggle and na- tional freedom of our people. We have always had difficulties. However, nothing can break the spirit of the Azerbaijani people. Now we have to be more courageous. We have to defend our independence... ■ From the address of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev to the Jewish community in Azerbaijan on the occasion of the genocide of the Jewish people – April 26, 1995 ...From the beginning of 1988 the policy of geno- cide of the Armenian aggressors against the Azer- baijani people, massacre of the innocent population, unprecedented ravages in the occupied territories, atrocities, and the genocide in Khojaly shocked the whole world and still remains as an incurable wound in our hearts... ■ From the address of the Azerbaijani President Heydar Aliyev to the Azerbaijani people on the occasion of the fourth KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 80 ■ From the speech of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev at the meeting with a group of Khojaly residents on the occasion of the fourth anniversary of Khojaly genocide - Presidential Palace, February 24, 1996 ...Khojaly genocide is the most terrible action com- mitted by the Armenians against the Azerbaijani peo- ple. We must tell the world community about this ferocity, anti-humane event. This tragedy can never be forgotten. We must show the world and our future generations how many victims our people have given for our freedom... ...Khojaly genocide is not a simple crime. This genocide must not be forgotten even after hundreds of years. The future generations must be informed of the ferocity committed against our people... ...The genocide committed against our people will remain as one of the most brutal crimes in the history of mankind. It demonstrated to the world the feroci- ty of the Armenian aggressors once more... ■ From the address of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev to the Azerbaijani people on the occasion of the fifth anniversary of Khojaly genocide - Baku, February 25, 1997 ...On February 26, 1992, the Armenian armed for- anniversary of Khojaly genocide - Baku, February 24, 1996 KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 81 mations, with the direct participation and support of the pro-imperialistic forces committed an unprece- dented genocide in Khojaly. Thousands of unarmed civilians of Khojaly exposed to the unexpected and merciless attack of the enemy armed to the teeth with modern military equipments. Hundreds of innocent people, including women, children and the old, were murdered with matchless ferocity and taken hostages. ...Khojaly genocide, which exposed the real face of the Armenian fascism, was a historical crime not only against the Azerbaijani people, but also against the en- tire world. This crime must be judged according to the international law... ■ From the address of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev to the Jewish community in Azerbaijan – May 3, 1997 ...The military aggression of Armenia against ■ From the speech of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev at the opening ceremony of the Fourth International Congress of Pediatric Societies held in Baku - Azerbaijan State Academic Theatre of Opera and Ballet, September 21, 1997 ...Due to the scale of the Armenian atrocities, the genocide in Khojaly, which is a bloody page in the history of our people, can be compared to the mur- ders committed by the fascists in Kiev, Warsaw and Krakow... KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 82 Azerbaijan has begun since 1988. As a result of the aggression 20 per cent of the territory of the Repub- lic of Azerbaijan has been occupied by the Armenian armed forces. Over one million Azerbaijanis have been forced to leave their homes from the occupied territories; now most of them live in tent camps. They are the people, who could flee. But tens of thousands of people, including children, became martyrs de- fending our native lands. There are children among the captives, too. This is the tragedy of the Azerbaijani people, which took place at the end of the 20 th century. The most terrible event of this tragedy is the genocide in Khojaly. Everybody must learn about the brutal massacre of the people in Khojaly, which is one of the most terrible and dark pages of the history of man- kind. It was not a simple crime, but the murder of peo- ple accompanied by brutal tortures and sufferings; it was a real genocide. All these factors have affected the socio-political life of Azerbaijan, damaged the social situation, inflicted harm on the health of people. There are 400,000 children among one million internally dis- placed persons and refugees, most of whom are ac- commodated in tents. It is a horrible picture!.. ■ From the address of the Azerbaijani President Heydar Aliyev to the Azerbaijani people on the occasion of the sixth anniversary of the genocide in Khojaly - Baku, February 23, 1998 ...The genocide in Khojaly committed against the Azerbaijani people is a historical crime with unimag- inable cruelty and anti-humane methods of cruelty... KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 83 ...The aggression launched by a group of Arme- nian nationalist and separatist forces in the Moun- tainous Garabagh in 1988 led to a 10-year bloody conflict between the Armenian and Azerbaijani peo- ples, ethnic conflicts in the Caucasus and other trag- edies, including the genocide in Khojaly. The world community understands the danger of separatism and protests against it. It is condemned and evaluat- ed politically and legally in international meetings... ...We shall not forget the blood which has been shed. The day, when the genocide in Khojaly will be internationally recognized and the guilty persons will be punished sooner or later, is inevitable... ■ From the speech of the President of the Republic of Azerbaijan Heydar Aliyev on the occasion of the International Children`s Day – June 1, 1998 ...The Armenian aggression against Azerbaijan resulted in the military conflict, battles, victims and martyrs of our people. Unfortunately, many children become victims of this conflict and of the tragedy called the Black January. There were children among the victims in the genocide of Khojaly, too. It grieves us very much. It is the most painful spot of our so- ciety, of our life. As a result of the occupation of the Azerbaijani territories, a lot of people, including chil- dren, have become refugees and been living in tent camps for several years. They live, grow and get ed- ucation in tents. Our life has such painful aspects... ■ From the opening and final speeches of Heydar Aliyev, President of the Republic of KHOJALY - 1992 www.aliyevheritage.org 84 Azerbaijan, Supreme Commander-in-Chief of the Armed Forces, at the ceremony of awarding the parents and family members of the martyred National Heroes, persons killed and distinguished in battles, who Yüklə 13,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|