Himoyaga ruxsat etildi

3-Bob. OATB “O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida mehnatga haq 
to’lash bo’yicha xodimlar bilan hisob kitoblar auditini tashkil qilish 
3.1. OATB “O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida mehnatga haq 
to’lashning auditini tashkil qilishning maqsadi va vazifalari 
Mustaqil mamlakatimizda ushbu modelning tamoyillari asosida 
mamlakatimizni isloh etish va modernizatsiya qilish bo’yicha har tomonlama va 
chuqur o’ylangan tadrijiy taraqqiyot dasturini izchil amalga oshirganimiz 
inqirozning, 
jahon 
bozoridagi 
keskin 
o’zgarish 
va 
beqarorlikning 
iqtisodiyotimizga, moliya va bank tizimiga salbiy ta’sirini sezilarli darajada 
kamaytirish imkonini berdi.
Mamlakatning jahon hamjamiyatiga uygunlashuvi bilan birgalikda 
kechmokda. Bu esa bank tizim boshqaruvda tub o’zgarishlarni, nazoratning 
tashkiliy tizimini, uslubiyotini va faoliyat ko’rsatishini takomillashtirishni talab 
qilmoqda. Xususan, mustaqil, tashki, davlat nazoratiga muqobil bo’lgan auditorlik 
faoliyatini iqtisodiyotni infrato’zilmasining ajralmas qismi sifatida rivojlantirish 
zaruriyati 
yanada 
kuchaymokda. 
Shu 
tufayli 
ham 
OATB 
“O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida mehnatga haq to’lashning auditini 
o’tkazish usul va uslubiyotlarini o’rganish bugungi kunning muxim shartlaridan 
biridir. 
Auditning vujudga kelishi quyidagi shart sharoitlar bilan bevosita bog’liq 
ya’ni: ma’muriyat (axborot yetkazib beruvchilar) bilan davlat organlari, banklar, 
aktsiyadorlar va boshqalar (axborotlardan foydalanuvchilar) manfaatlarining mos 
kelmasligi va buning natijasida ular o’rtasida ziddiyatli vaziyatlar yuzaga 
kelganida ma’muriyat tomonidan noto’g’ri ma’lumotlar berilishi; noto’g’ri 
axborotlarga asoslangan xolda xo’jalik qarorlarining kabo’l qilinishi natijasida 
noqulay iqtisodiy axvolga tushib qolinishi yoki inqirozga yuz tutilishi; iqtisodiy 
axborotlarning haqqoniyligini tasdiqlash uchun zarur bilimlarga extiyoj; 

---

39 
axborotlardan foydalanuvchilarda ma’lumotlarni bevosita baholash va sifatini 
aniqlash uchun malaka yetishmasligi va x k.
15
Bu shart sharoitlar ichki mustaqil ekspertlar xizmatiga bo’lgan bank jamoa 
extiyojining paydo bo’lishiga olib keldi. Shu ichki mustaqil ekspertlar maxsus 
tayyorgarlikka, malakasiga, tajribaga va shu turdagi xizmatni amalga oshirish 
uchun ruxsatnomaga ega bo’lishi talab qilinar edi. Auditorlik xizmati – bu 
vositachilik xizmati bo’lib, u moliyaviy axborotning haqiqiyligini tasdiqlash 
demakdir.
Auditorlik faoliyatini amalga oshiruvchi firma yoki tashkilot o’z faoliyatini 
o’zbekiston Respublikasi “Auditorlik faoliyati” to’g’risidagi qonun moddalariga 
asosan olib boradilar. Ushbu qonun o’z ichiga 29 ta moddani olib, ta’kidlangan 
moddalarda tashki iqtisodiy faoliyat bilan shugullanuvchi banklarni auditorlik 
tekshiruvidan o’tkazish bo’yicha ham atroflicha fikolar bildirilgan.
Auditorlik faoliyatining ta’rifi o’zining tarixiy taraqqiyot yo’lida turli 
manbaalarda turlicha bayon qilingan. Umuman auditorlik faoliyati deganda 
auditorlik tashkilotlarining auditorlik tekshiruvlarini o’tkazish va boshqa 
professional xizmatlar ko’rsatish borasidagi tadbirkorlik faoliyati tushuniladi. 
Respublikamizda davlat xokimiyati va boshqaruv organlariga auditorlik 
faoliyatini amalga oshirish qonun yo’li bilan taqiqlangan. 
Auditorlik faoliyatining maqsad va vazifalaridan kelib chiqib uni quyidagicha 
tasniflash mumkin ya’ni, hisobot ma’lumotlarining ishonchliligini – birinchi 
navbatda buxgalteriya balansi (1-shakl), moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot 
(o’shakl), shuningdek boshqa hisobotlarning ishonchliligi va unda keltirilgan 
ma’lumotlarning haqkoniyligini tasdiqlash (yoki tasdiqlamaslik) auditorlik 
xizmatining eng muxim vazifasi hisoblanadi.
Haqiqiy axborotning mavjudligi moliyaiy hisobning samaradorligini 
oshirishga imkon yaratadi hamda markaziy baknning qarorlarning natijalarini 
baholash imkoniyatini beradi. 
15
X.Qosimov va boshqalar Auditorlik faoliyati bo’ycha uslubiy qo’llanmalar to’plami –Toshkent 2010y 290-295 
betlar 

---

40 
Auditor tekshiruvini majburiy bo’lmagan xollarda ham o’tkazish ahamiyatga 
ega. Bozor sharoitida banklarda, kredit berishlar va boshqa xo’jalik mulki, pul 
mablag’larini ishlatish, xizmat operatsiyalarini va investitsiyalarni jalb qilinishi 
bo’yicha shartnomaviy munosabatlarini amalga oshiradilar.
Bu munosabatlarning ishonchliligi albatta moliyaviy axborotlardan 
foydalanish imkoniyati bilan bog’liq Axborotning aniqligini mustaqil auditorlar 
tasdiqlaydi. 
Audit fani tijorat banklarni ta’sis etishda va uni boshqarish jarayonida 
vujudga keladigan hisobot, moliya va tahlilning uslubiy tomonlarini o’rgatadi.
Xususan, tijorat bankini rivojlanishiga salbiy ta’sir qiluvchi omillarni 
aniqlash, foydalanilayotgan iqtisodiy imkoniyatlarni qidirib topish, ularni bank 
xizmatiga jalb etish, bankni raqobatbardoshligi darajasini oshirish, bank 
faoliyatini saqlash kabi uslubiy tomonlar shular jumlasidandir. 
Bundan tashqari, audit banklarda buxgalteriya hisobotlarini rasmiylashtirishni 
tashkil etish, mavjud barcha moliyaviy resurslardan foydalanish, samaradorlikka 
erishish yo’larini aniqlash, bankning biznes faoliyatiga baho berish kabi masalalar 
yechimini ham o’rgatadi.
Umuman olganda bankning menedjerlar, marketing bo’limlari oldida turgan 
muommolar yechimini urganishda bu nazorati qo’l keladi. Chunki OATB 
“O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida mehnatga haq to’lashning auditi 
bo’yicha beriladigan hisobotlarni audit tekshiruvidan o’tkazish majburiyat tusiga 
kiradi. Shu jixatdan audit xizmatiga zaruriyat paydo bo’ladi.
Iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarida bank audit uzoq davrlardan beri 
mavjud bo’lib, bu tushuncha turlicha yoritiladi. 
Angliyada audit deganda sub’ektlarning moliyaviy hisobotlarni tekshirish va 
bu to’g’risida o’zining mustaqil fikrini bildirish tushuniladi. 
Buxgalteriya hisobi bo’yicha amerika Assotsiatsiya sining fikricha “audit bu 
voqea va xodisalar to’g’risidagi ob’ektiv ma’lumotlarni to’plash va baholi tizim 
jarayonidir. 

---

41 
O’zbekiston Respulikasining Auditorlik faoliyati to’g’risidagi qonunida va 
Auditorlik faoliyati milliy stanlartining umumiy koidalarida ta’riflanganidek audit
muayyan vakolatlar berilgan shaxslar tomonidan xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning 
moliyaviy hisobotlarining to’g’riligini, ular amalga oshirgan moliyaviy xo’jalik 
jarayonlari O’zbekiston Respublikasi qonunlariga hamda boshqa me’yoriy 
xujjatlarga kaydarajada muvofikligini, mukammalligini va asoslanganligini, 
buxgalteriya hisob kitobi va boshqa moliyaviy hisobotlar yuritishga kuyiladigan 
talablarga hamda o’zga xujjatlar talablariga to’g’ri kelishligini aniqlash maqsadida 
o’tkaziladigan moliya xujjatlarining ekspertizasi va tahlilidir. Audit, shuningdek 
maslaxatni (konsalting) mijoz bilan shartnoma asosida xizmatlar ko’rsatishni o’z 
ichiga oladi.
16
Auditor belgilangan tartibda auditorlik faoliyati bilan shug’ullanish xukukini 
olgan va auditorlarning kasb reestriga kiritilgan mutaxassisdir. 
Audit bu bank moliyaviy hisobotlarini mustaqil ekspertiza qilishdir. Bunda 
buxgalteriya hisobini yuritish tartibini, saklanishini, bankning moliyaviy 
operakiyalarning O’zbekiston qonunlariga; bo’ysunishini, bankning moliyaviy 
hisobotlarda tulik va aniq aks ettirilganligini tekshiriladi. Ekspertiza oxirida 
auditorlik xulosasi tuziladi. 
Tijorat banklarida ichki auditorlik faoliyati bu boshqaruv faoliyati bo’ysinib, 
u bankning moliyaviy hisobotlarini, to’lov hisob xujjatlarini soliq deklarakiyalarini 
va boshqa moliyaviy majburiyatlarni mustaqil tekshirishga qaratilgan faoliyatdir. 
Bundan tashqari ichki audit quyidagi faoliyatni amalga oshiradi: 
-buxgalteriya hisobotlari va daromadlari to’g’risidagi deklarakiyalarni to’zish; 
-bankning aktivlari va passivlarini baholash; 
-moliya, soliq markaziy bank va boshqa xo’jalik qonunchiligi bo’yicha 
maslaxatlar berish; 
-ichki auditor faoliyatiga bog’liq bir kancha ma’lum koidalar mavjud:
-ichki auditda auditorlarni erkin tanlashi; 
16
O’zbekiston Respulikasining Auditorlik faoliyati to’g’risidagi qonuni – T 2000 26-may 

---

42 
-bankning ichki audit ko’rsatilgan kamchiliklarni yo’qotmasdan turib, 
auditorlik xulosasini bermaslik; 
-bank auditorlarga qonun va markaziy bankning tomonidan ko’rsatma berilgan
audit va maslaxat xizmatlaridan tashqari bo’lgan bank tijorat va moliyaviy 
faoliyat bilan ug’ullanish ta’kiklanadi. 
OATB “O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida mehnatga haq to’lash 
auditning maqsadi qonun tomondan belgilangan aniq vazifalarini bajarish, 
auditorlik faoliyatini me’eriy tartibga solish majburiyatlarni bajarishdir. 
OATB “O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida mehnatga haq 
to’lashning auditini faoliyatining asosiy maqsadi bu xizmat yuzasidan 
xodimlarning buxgalteriya hisobida mehnat haqlarining haqiqiyligini aniqlash va 
ular tomonidan amalga oshirilgan hisoblashish operatsiyalarini me’yoriy 
xujjatlarga to’g’ri kelishini tekshirishdan iborat. 
OATB “O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida mehnatga haq to’lash 
bo’yicha xodimlar bilan hisob kitoblar bo’yicha ichki audit mehnat bo’yicha 
hisobotlarning to’g’ri tuzilganligi hamda quyidagilarni tekshirashdi: 
- mazkur mehnatga haq to’lash hisob kitobining aniqligini ta’kidlash yoki 
ularning noaniqligi to’g’risida maslaxat berish; 
-buxgalteriya hisobida mehnat haqi qarzlar, daromadlar va xarajatlari, 
bankning ish haqlari natijalarini tekshirilayotgan davrda tuliq aniq va haqiqiy 
ko’rsatilganligini tekshirish; 
- mehnat haqi fondi tashkil etish bo’yicha hamda ish haqini hisoblash 
muomalarini va ajratmalar, viznoslar to’g’risidagi hisobotlarini to’zishni tartibga 
soluvchi qoidalarga, me’yoriy xujjatlarga hamda qonunchilikka amal 
qilinganligini, shuningdek ish haqi bo’yicha majburiyatlarini baholash usullariga 
rioya etilganligini nazorat qilish; 
-OATB “O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida mehnatga haq 
to’lashning ichki auditidan yaxshiroq foydalanish bo’yicha takliflar berishdan 
iborat. 

---

43 
Ichki 
auditorning 
vazifalari 
biri 
shundayki 
OATB 
“O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida mehnatga haq to’lashning
ma’lumotlar aniqligini auditorlik tekshiruvi orkali yoritishdan iboratdir. 
Auditor bunda quyidagilarga: hisobotda xodimlar bo’yicha mehnatga haq 
to’lashning hisoblanganligi ko’rsatilganligi; hisobotda barcha xujjatlardan 
foydalanilganligi; haqiqatdagi ish haqi summalari va ulardan ushlab qolingan 
daromad soliqlar summasi va ijtimoiy sug’urta ajratmalari summasini hisoblash 
tartibini buxgalteriya hisobi siyosatida belgilangan usulidan qanchalik mosligi yoki 
farq qilishiga e’tibor qaratishi lozim.
17
OATB “O’zsanoatqurilishbank”ning Chirchiq filialida ichki auditning asosiy 
maqsadga erishish va xulosa berish uchun quyidagi savollar bo’yicha o’z fikrni 
shakllantirish kerak: 
-Ish haqi bo’yicha tuzilgan hisobotning bir-biriga mos kelishi ya’ni hisobotda 
umuman uning oldiga quyilgan talablarga javob berishi, hamda bir-biriga to’g’ri 
kelmaydigan axborotdan xolis bo’lishi; 
-asoslanganlik ya’ni ko’rsatilgan summalarni hisobotga kiritish uchun asos 
borligi; (asosiy va qo’shimcha ish haqlari hisobotda ko’rsatilgan va ular balans 
tuzilgan kunda mavjud bo’lishi); 
-yakunlanganlik ya’ni ish haqi hisobotiga hamma summalar kiritilganligi, 
shuningdek ish haqi fondiga bankga tegishliligi; 
-baholash ya’ni asosiy va qo’shimcha ish haqi bo’yicha barcha mablag’lar 
to’g’ri baholangan va xatosiz hisoblanganligi; 
-Turkumlash ish haqini ya’ni summalarni schetlar bo’yicha alohida-alohida 
ajratishning to’g’riligini; 
-ajratish ya’ni ish haqi operatsiyalar amalga oshirilgan davrda ko’rsatilganmi; 
-ichki audit mehnat haqi bo’yicha hisobni saranjomlik ya’ni analitik hisob-
kitoblarda keltirilgan ma’lumotlarning aniqligi, ularning to’g’ri qo’shilganligi va 
17
Tulaxodjaeva M va