Hörmətli oxucular

1-ci əlavə. İnternet və partizan marketinqi.
İnternet marketinqi.
Əgər  biznesiniz  internetdə  yoxdursa,  deməli,  siz  də  biznesdə 
yoxsuz. Bill Qeyts, Microsoft şirkətinin yaradıcısı.
Bu  hissənin  hazırlanmasındakı  köməyə  görə  COOL 
Agency  şirkətinin  icraçı  direktoru  Emil  İsmayılova 
təşəkkürümü  bildirirəm.  Burada  biz  az  vəsait  tələb  edən 
internet-marketinqi alətləri barədə danışacayıq. Nəzərə alın ki, 
bu sahə dinamik şəkildə dəyişir və kitabın yazılmasından sonra 
vaxt keçdikcə alətlərin adı, linki, çeşidi dəyişə bilər. Burada biz 
yalnız  Azərbaycan  bazarı  üçün  uyğun  olan  imkanları  təsvir 
edəcəyik. Xüsusən də pulsuz vasitələri tətbiq edin və nəticələri 
qiymətləndirin.
İnternet-marketinq  10  il  bundan  əvvəl  biznes  sahibləri 
üçün sadəcə bir seçim idisə, bu gün bunsuz keçinmək mümkün 
deyil.  Satistika  göstərir  ki,  dünya  üzrə  məhsul  axtarışlarının 
94%-dən  çoxu  onlayn  edilir  (Google  şirkətinin  rəsmi 
statistikası).  Son  statistikaya  nəzər  yetirsək  dünyada  3.1 
milyarddan çox insan internetdən istifadə edir. Artıq sirr deyil 
ki,  hər  hansı  bir  məhsul  haqqında  məlumat  əldə  etmək 
i s t ə y ə n d ə   ü z   t u t d u ğ u m u z   i l k   ü n va n   i n t e r n e t   o l u r . 
Əksəriyyətimiz Google.com saytı vasitəsilə tapmaq istədiyimiz 
məhsulu axtarır və ya birbaşa facebook profilimizə daxil olub bu 
məhsulun rəsmi səhifəsinin olub-olmadığını araşdırırıq. Bəzən 
yeni  biznes  sahiblərinin  çoxu  internet-marketinq  barədə 
danışarkən  bunun  vacib  olduğunu,  lakin  böyük  büdcə  tələb 
etdiyini  vurğulayırlar.  Əlbə ə,  daha  iri  büdcə  ilə  internet-
135

modeli  hazırladı  ki,  onun  əsasında,  bəzi  elementlər  əlavə 
etməklə,  sedan,  yük  maşını  və  ya  cip  düzəltmək  olardı.  Belə 
gövdə  nisbətən  ucuz  başa  gəlirdi.  Layihə  uğur  qazansaydı 
ailəyə  artıq  bir  neçə  cür  maşın  almağa  ehtiyac  qalmayacaqdı. 
Layihə satış mərhələsinə yaxınlaşanda General Motors layihəni 
daha  da  inkişaf  etdirmək  bəhanəsilə  şirkəti  texnologiya  ilə 
birlikdə aldı. Amma işi davam etdirmədi.
b.  Müştəri  bazasını  qazanmaq  üçün.  Nümunə  kimi 
Microsoft  tərəfindən  Skype  şirkətinin  alınmasını  qeyd  etmək 
olar.
c.  Texnologiyaların əldə edilməsi üçün. Belə görünür ki, 
həmyerlimiz  Tural  Bədirxanlının  yaratdığı  Namo  Media 
şirkətini Twi er məhz bu məqsədlə alıb. 
d. Komandanı qazanmaq məqsədilə.
Aydın  məsələdir  ki,  yaranacaq  bütün  suallara  cavab 
vermək mümkün deyil. Biznes bir həyat tərzidir. Gözlənilməz 
hallar  tez-tez  yaranır.  Əsası  odur  ki,  siz  həyatınıza  və  işinizə 
yanaşmanı  dəyişərək  düzgün  çıxış  yollarının  tapılmasına 
tuşlanasız.  Əminəm  ki,  belə  olan  halda  məqsədlərinizə 
çatacaqsız.  Bu  işinizdə  sizə  uğurlar  arzulayıram  və  imkan 
daxilində  sizə  dəstək  olmağa  çalışacağam.  Mənim  e-mail 
ünvanım: 
. Uğurlar!
[e-mail]
134
1-ci əlavə. İnternet və partizan marketinqi.
İnternet marketinqi.
Əgər  biznesiniz  internetdə  yoxdursa,  deməli,  siz  də  biznesdə 
yoxsuz. Bill Qeyts, Microsoft şirkətinin yaradıcısı.
Bu  hissənin  hazırlanmasındakı  köməyə  görə  COOL 
Agency  şirkətinin  icraçı  direktoru  Emil  İsmayılova 
təşəkkürümü  bildirirəm.  Burada  biz  az  vəsait  tələb  edən 
internet-marketinqi alətləri barədə danışacayıq. Nəzərə alın ki, 
bu sahə dinamik şəkildə dəyişir və kitabın yazılmasından sonra 
vaxt keçdikcə alətlərin adı, linki, çeşidi dəyişə bilər. Burada biz 
yalnız  Azərbaycan  bazarı  üçün  uyğun  olan  imkanları  təsvir 
edəcəyik. Xüsusən də pulsuz vasitələri tətbiq edin və nəticələri 
qiymətləndirin.
İnternet-marketinq  10  il  bundan  əvvəl  biznes  sahibləri 
üçün sadəcə bir seçim idisə, bu gün bunsuz keçinmək mümkün 
deyil.  Satistika  göstərir  ki,  dünya  üzrə  məhsul  axtarışlarının 
94%-dən  çoxu  onlayn  edilir  (Google  şirkətinin  rəsmi 
statistikası).  Son  statistikaya  nəzər  yetirsək  dünyada  3.1 
milyarddan çox insan internetdən istifadə edir. Artıq sirr deyil 
ki,  hər  hansı  bir  məhsul  haqqında  məlumat  əldə  etmək 
i s t ə y ə n d ə   ü z   t u t d u ğ u m u z   i l k   ü n va n   i n t e r n e t   o l u r . 
Əksəriyyətimiz Google.com saytı vasitəsilə tapmaq istədiyimiz 
məhsulu axtarır və ya birbaşa facebook profilimizə daxil olub bu 
məhsulun rəsmi səhifəsinin olub-olmadığını araşdırırıq. Bəzən 
yeni  biznes  sahiblərinin  çoxu  internet-marketinq  barədə 
danışarkən  bunun  vacib  olduğunu,  lakin  böyük  büdcə  tələb 
etdiyini  vurğulayırlar.  Əlbə ə,  daha  iri  büdcə  ilə  internet-
135

marketinqdə daha böyük nəticələr əldə etmək mümküdür, lakin 
biznesdə  ilk  addımlarını  atan  gənc  biznes  sahibləri  internet-
marketinqin  bir  çox  pulsuz  və  ya  cüzi  bir  vəsait  tələb  edən 
alətlərindən  effektiv  şəkildə  istifadə  edərək  uğur  qazana 
bilərlər. 
Əvvəllər  belə  hesab  edilirdi  ki,  narazı  müştəri  yeddi 
tanışına  şikayətlənəcək.  İndi  isə  başqa  zamandır.  Bircə  narazı 
müştəri  və  ya  inciyib  şirkətdən  ayrılan  işçi  ad-sanınıza  ciddi 
ziyan vura bilər. Buna görə də internetdə ad-sanınıza mənfi təsir 
edə biləcək hər hansı məlumatı izləyin. Bunun üçün Google-un 
xüsusi pulsuz aləti var. Şirkətinizə dair açar sözləri (key words) 
q e y d   e t m ə k l ə   b u   i m k a n d a n   y a r a r l a n m a q   ü ç ü n 
www.Google.com/alerts
  saytına  daxil  olun.Bundan  sonra 
çalışın  ki,  neqativ  fikri  pozitivilə  əvəzləyəsiz  (müştəri 
probleminin həll edilməsi və ondan müsbət rəyin alınması, razı 
müştərilərin müsbət rəyləri və s. vasitələrlə).
İnternet  cəmiyyətlərində  iştirak  auditoriyanızı  genişlən-
dirəcək və loyallığı artıracaq. Potensial müştərilərinizin olduğu 
forumların aktiv üzvünə çevrilin. Özünüz də cəmiyyət yaradın 
(sosial şəbəkələrdə, internetdə forum, bloq və s. yaradaraq) və 
orada aktiv rol oynayın.
Sosial şəbəkələrdə marketinq
Facebook 
Sosial şəbəkələr arasında yeni biznesinizin tanınmasında 
sizə ən böyük köməyi facebook göstərə bilər. Facebook dövlət 
olsaydı,  əhalisinə  görə  dünyada  birinci  yeri  tutardı  (özü  də 
“əhalisi” durmadan artır). Facebook sosial şəbəkəsinin 2016-cı il 
statıstikasına  nəzər  yetirsək,  Azərbaycanda  1.7  milyon 
istifadəçisi var. Bu isə biznesə yeni başlamış və büdcəsi o qədər 
də  çox  olmayan  biznes  sahibləri  üçün  olduqca  əlverişli  bir 
136
alətdir.  Facebook  səhifəniz  həm  də  sizin  bir  növ  rəsmi 
vebsaytınızı  əvəz  edə  biləcək  qüvvəyə  malikdir.  Facebook 
səhifəniz vasitəsilə siz öz müştərilərinizlə birbaşa əlaqədə olmaq 
şansı əldə edirsiz. 
Facebook-da özünüzün və ya biznesinizin rəsmi səhifəsini 
yaradın. Nümunələrə burada baxa bilərsiz:
h ps://www.facebook.com/pages
.  Facebook  səhifənizi 
yaradarkən  mütləq  biznesinizin  facebook-da  hansı  kateqoriya 
altında  qeyd  edəcəyinizə  diqqətlə  yanaşın.  “Business  page” 
yaradarkən facebook sizə müxtəlif növ (demək olar ki, hər növ 
kateqoriya  mövcuddur)  kateqoriyaları  seçmək  imkanı  verir. 
Deyək  ki,  yeni  biznesiniz  velosiped  satışıdır  və  siz  səhifənizi 
hüquq xidmətləri kateqoriyası altında yaratmısınız. Bu zaman 
əgər  kimsə  “google”  axtarış  sistemində  “azərbaycanda 
velosiped  satışı”  yazaraq  axtarış  etsə  bilin  ki,  sizin  facebook 
səhifəniz  burada  görünməyəcək,  çünki  siz  velosiped  satışı  ilə 
məşğul olsanız da facebook səhifəniz başqa bir kateqoriya altına 
yaradılıb.  Səhifəni  yaratdıqdan  sonra  növbəti  mərhələdə 
facebook  səhifənizi  daha  maraqlı  və  keyfiyyətli  bir  dizaynda 
etməlisiz.  Rəsmi  biznes  facebook  səhifəniz  həm  də  sizin 
vebsaytınız  rolunu  oynayır.  Çalışın  ki,  facebook  səhifənizdə 
biznesiniz haqqında bütün məlumatlar olsun. Ünvanınız, əlaqə 
nömrələriniz, biznesiniz haqqında məlumatlar, yaranma tarixi 
və  s.  Bu  cür  məlumatların  facebook  səhifənizdə  yer  alması 
potensial  müştərilərinizin  gözündə  sizin  çox  ciddi  görün-
məyinizə şərait yaradacaq. 
Növbəti  addımınız  səhifənizin  vizual  olaraq  səliqəli  və 
maraqlı bir dizaynda görünməsidir. Bunun üçün hər hansı bir 
dizayner  axtarışına  çıxmağa  ehtiyac  yoxdur. 
www.canva.com 
saytından  istifadə  edərək  çox  rahat  şəkildə  heç  bir  dizayn 
bacarığınıza ehtiyac olmadan və ən asası heç bir ödəniş etmədən 
facebook səhifəniz üçün maraqlı cover (üzlük) şəkilləri düzəldə 
137

marketinqdə daha böyük nəticələr əldə etmək mümküdür, lakin 
biznesdə  ilk  addımlarını  atan  gənc  biznes  sahibləri  internet-
marketinqin  bir  çox  pulsuz  və  ya  cüzi  bir  vəsait  tələb  edən 
alətlərindən  effektiv  şəkildə  istifadə  edərək  uğur  qazana 
bilərlər. 
Əvvəllər  belə  hesab  edilirdi  ki,  narazı  müştəri  yeddi 
tanışına  şikayətlənəcək.  İndi  isə  başqa  zamandır.  Bircə  narazı 
müştəri  və  ya  inciyib  şirkətdən  ayrılan  işçi  ad-sanınıza  ciddi 
ziyan vura bilər. Buna görə də internetdə ad-sanınıza mənfi təsir 
edə biləcək hər hansı məlumatı izləyin. Bunun üçün Google-un 
xüsusi pulsuz aləti var. Şirkətinizə dair açar sözləri (key words) 
q e y d   e t m ə k l ə   b u   i m k a n d a n   y a r a r l a n m a q   ü ç ü n 
www.Google.com/alerts
  saytına  daxil  olun.Bundan  sonra 
çalışın  ki,  neqativ  fikri  pozitivilə  əvəzləyəsiz  (müştəri 
probleminin həll edilməsi və ondan müsbət rəyin alınması, razı 
müştərilərin müsbət rəyləri və s. vasitələrlə).
İnternet  cəmiyyətlərində  iştirak  auditoriyanızı  genişlən-
dirəcək və loyallığı artıracaq. Potensial müştərilərinizin olduğu 
forumların aktiv üzvünə çevrilin. Özünüz də cəmiyyət yaradın 
(sosial şəbəkələrdə, internetdə forum, bloq və s. yaradaraq) və 
orada aktiv rol oynayın.
Sosial şəbəkələrdə marketinq
Facebook 
Sosial şəbəkələr arasında yeni biznesinizin tanınmasında 
sizə ən böyük köməyi facebook göstərə bilər. Facebook dövlət 
olsaydı,  əhalisinə  görə  dünyada  birinci  yeri  tutardı  (özü  də 
“əhalisi” durmadan artır). Facebook sosial şəbəkəsinin 2016-cı il 
statıstikasına  nəzər  yetirsək,  Azərbaycanda  1.7  milyon 
istifadəçisi var. Bu isə biznesə yeni başlamış və büdcəsi o qədər 
də  çox  olmayan  biznes  sahibləri  üçün  olduqca  əlverişli  bir 
136
alətdir.  Facebook  səhifəniz  həm  də  sizin  bir  növ  rəsmi 
vebsaytınızı  əvəz  edə  biləcək  qüvvəyə  malikdir.  Facebook 
səhifəniz vasitəsilə siz öz müştərilərinizlə birbaşa əlaqədə olmaq 
şansı əldə edirsiz. 
Facebook-da özünüzün və ya biznesinizin rəsmi səhifəsini 
yaradın. Nümunələrə burada baxa bilərsiz:
h ps://www.facebook.com/pages
.  Facebook  səhifənizi 
yaradarkən  mütləq  biznesinizin  facebook-da  hansı  kateqoriya 
altında  qeyd  edəcəyinizə  diqqətlə  yanaşın.  “Business  page” 
yaradarkən facebook sizə müxtəlif növ (demək olar ki, hər növ 
kateqoriya  mövcuddur)  kateqoriyaları  seçmək  imkanı  verir. 
Deyək  ki,  yeni  biznesiniz  velosiped  satışıdır  və  siz  səhifənizi 
hüquq xidmətləri kateqoriyası altında yaratmısınız. Bu zaman 
əgər  kimsə  “google”  axtarış  sistemində  “azərbaycanda 
velosiped  satışı”  yazaraq  axtarış  etsə  bilin  ki,  sizin  facebook 
səhifəniz  burada  görünməyəcək,  çünki  siz  velosiped  satışı  ilə 
məşğul olsanız da facebook səhifəniz başqa bir kateqoriya altına 
yaradılıb.  Səhifəni  yaratdıqdan  sonra  növbəti  mərhələdə 
facebook  səhifənizi  daha  maraqlı  və  keyfiyyətli  bir  dizaynda 
etməlisiz.  Rəsmi  biznes  facebook  səhifəniz  həm  də  sizin 
vebsaytınız  rolunu  oynayır.  Çalışın  ki,  facebook  səhifənizdə 
biznesiniz haqqında bütün məlumatlar olsun. Ünvanınız, əlaqə 
nömrələriniz, biznesiniz haqqında məlumatlar, yaranma tarixi 
və  s.  Bu  cür  məlumatların  facebook  səhifənizdə  yer  alması 
potensial  müştərilərinizin  gözündə  sizin  çox  ciddi  görün-
məyinizə şərait yaradacaq. 
Növbəti  addımınız  səhifənizin  vizual  olaraq  səliqəli  və 
maraqlı bir dizaynda görünməsidir. Bunun üçün hər hansı bir 
dizayner  axtarışına  çıxmağa  ehtiyac  yoxdur. 
www.canva.com 
saytından  istifadə  edərək  çox  rahat  şəkildə  heç  bir  dizayn 
bacarığınıza ehtiyac olmadan və ən asası heç bir ödəniş etmədən 
facebook səhifəniz üçün maraqlı cover (üzlük) şəkilləri düzəldə 
137

bilərsiz. Paylaşacağınız facebook postlarını da bu sayt vasitəsilə 
rahat  şəkildə  dizayn  edə  bilərsiz.  Əlbə ə,  facebook  səhifəsini 
yaratmaq və orada müxtəlif postlar paylaşmaq pulsuz olsa da, 
facebook-un  ödənişli  reklam  funksiyasından  da  istifadə 
etməyiniz sizin brendinizin daha çox kütlə qarşısına çıxmasına 
güclü  bir  təkan  olacaq.  Çalışın,  facebook-da  ödənişli  reklam 
üçün  müəyyən  bir  məbləğ  ayırasınız.  Facebook-da  ödənişli 
reklama başlamaq üçün sizin əvvəlcə bank kartına ehtiyacınız 
olacaq. Öz şəxsi facebook hesabınızdan “create ad” bölməsinə 
daxil  olaraq  facebook-un  10  müxtəlif  reklam  funksiyasından 
istifadə edə bilərsiz. Burada siz “promote your page” (səhifəni 
reklam  et),  “boost  your  post”  (facebook  postunu  reklam  et), 
“send people to your website” (insanları saytına yönəlt), “get 
installs  of  your  app”  (mobil  tətbiqinin  yüklənməsi),  “raise 
a endance at your event” (insanları öz tədbirinə dəvət et), kimi 
reklam  funksiyalarından  istifadə  edib  öz  məqsədinizə  çata 
bilərsiz.  İlk  işiniz  əlbə ə  öz  səhifənizin  like  (izləyici)  sayını 
artırmaqdır, bunun üçün siz əvvəlcə facebook səhifənizin like 
(izləyici)  sayını  artıracaq  “promote  your  page”  reklam 
növündən istifadə etməlisiniz. Facebook-un bu ödənişli reklam 
funksiyası biznesinizin rəsmi səhifəsini facebook-un 1.7 milyon 
azərbaycanlı  istifadəçisi  arasında  tanıdacaq.  Bunun  üçün  siz 
sosial şəbəkələrdə öz məhsulunuzu tanıtmaqdan əlavə həm də 
müştərilərinizin  sizə  ünvanladıqları  sual  və  şərhlərə  diqqətlə 
yanaşmalısız. Onu da bilin ki, sosial şəbəkə hesablarınızın sizin 
üçün  həm  də  müştəri  xidmətləri  rolunu  oynayır,  və  siz  bunu 
milyonlarla insanın gözü önündə edirsiz. Odur ki, sosial şəbəkə 
səhifələrinizdə daha diqqətli olmalısız. Səhifələrinizə gələn hər 
bir  sualı  cavablandırmağa  çalışın.  Səhifənizdə  yerləşdirilən 
neqativ şərhləri araşdırmağa meylli olun.  Sosial şəbəkədə satış 
edə  bilmək  üçün  hədəf  kütləsi  müəyyənləşdirilməlidir. 
Müraciət etdiyiniz insanlar hansı şəbəkədən daha çox istifadə 
138
edirlərsə,  prioriteti  ora  vermək  məsləhətdir.  Siz  heç  də  bütün 
sosial şəbəkələrdə olmaq məcburiyyətində deyilsiz. 
Facebook  səhifələrinizin  like  sayının  çox  olması 
müştərilərizin  də  çox  olması  demək  deyil.  Çalışın  ki, 
səhifələrinizin  “like”  sayından  əlavə  “engagement  rate”  və 
“talking about this” (bu haqda danışma) göstəriciləri də yüksək 
olsun.    Bunun  üçün  səhifənizdə  mütəmadi  olaraq  maraqlı 
postlar paylaşın. Çalışın ki, gün ərzində səhifənizdə ən azı bir 
yeni  post  paylaşılsın.  Video  formatda  olan  postlara  üstünlük 
verin, çünki facebookun tətbiq etdiyi yeni alqoritm Facebooka 
yüklənilən videoların auditoriyaya çatma (organic reach) faizi 
YouTube-dan  (eyni  zamanda  Instagram-dan)  paylaşdığımız 
videoların  “reach”  faizindən  təxminən  2  dəfə  çoxdur. 
Paylaşacağınız  videoların  qısa  (max  2  dəqiqə)  olmasına  fikir 
verin. Facebook üçün bir sıra köməkçi proqramlardan faydalana 
bilərsiz.  Məsələn, 
  fanat  və  abunəçiləriniz 
www.fangager.com
üçün  həvəsləndirici  proqramları  işə  salır.  Bundan  başqa  siz, 
www.socialbakers.com
  saytından  istifadə  edərək  öz 
rəqiblərinizin facebook göstəricilərini nəzərdən keçirə bilərsiz. 
www.woobox.com
 saytı sizə facebook səhifənizdə müxtəlif növ 
hədiyyə  kampaniyaları  və  foto-müsabiqələr  keçirmək  üçün 
pulsuz alətlər təklif edir.  
Instagram
Azərbaycanda ikinci ən aktiv istifadə olunan sosial şəbəkə 
Instagram sayılır. Sosial şəbəkənin dünyada 300 milyondan çox 
aylıq aktiv istifadəçisi var. Azərbaycanda çox qısa bir zamanda 
kifayət  qədər  məşhurlaşan  “İnstagram”  sosial  şəbəkəsi  son 
zamanlar  internet-marketinqdə  öz  sözünü  deməyə  başlayıb. 
Daha  çox  yeniyetmələrin  istifadə  etdiyi  bu  sosial  şəbəkənin 
Azərbaycanda  istifadəçilərinin  sayı  artıq  500  mini  ötüb. 
Biznesinizin rəsmi instagram səhifəsinin olması da çox vacibdir. 
139

bilərsiz. Paylaşacağınız facebook postlarını da bu sayt vasitəsilə 
rahat  şəkildə  dizayn  edə  bilərsiz.  Əlbə ə,  facebook  səhifəsini 
yaratmaq və orada müxtəlif postlar paylaşmaq pulsuz olsa da, 
facebook-un  ödənişli  reklam  funksiyasından  da  istifadə 
etməyiniz sizin brendinizin daha çox kütlə qarşısına çıxmasına 
güclü  bir  təkan  olacaq.  Çalışın,  facebook-da  ödənişli  reklam 
üçün  müəyyən  bir  məbləğ  ayırasınız.  Facebook-da  ödənişli 
reklama başlamaq üçün sizin əvvəlcə bank kartına ehtiyacınız 
olacaq. Öz şəxsi facebook hesabınızdan “create ad” bölməsinə 
daxil  olaraq  facebook-un  10  müxtəlif  reklam  funksiyasından 
istifadə edə bilərsiz. Burada siz “promote your page” (səhifəni 
reklam  et),  “boost  your  post”  (facebook  postunu  reklam  et), 
“send people to your website” (insanları saytına yönəlt), “get 
installs  of  your  app”  (mobil  tətbiqinin  yüklənməsi),  “raise 
a endance at your event” (insanları öz tədbirinə dəvət et), kimi 
reklam  funksiyalarından  istifadə  edib  öz  məqsədinizə  çata 
bilərsiz.  İlk  işiniz  əlbə ə  öz  səhifənizin  like  (izləyici)  sayını 
artırmaqdır, bunun üçün siz əvvəlcə facebook səhifənizin like 
(izləyici)  sayını  artıracaq  “promote  your  page”  reklam 
növündən istifadə etməlisiniz. Facebook-un bu ödənişli reklam 
funksiyası biznesinizin rəsmi səhifəsini facebook-un 1.7 milyon 
azərbaycanlı  istifadəçisi  arasında  tanıdacaq.  Bunun  üçün  siz 
sosial şəbəkələrdə öz məhsulunuzu tanıtmaqdan əlavə həm də 
müştərilərinizin  sizə  ünvanladıqları  sual  və  şərhlərə  diqqətlə 
yanaşmalısız. Onu da bilin ki, sosial şəbəkə hesablarınızın sizin 
üçün  həm  də  müştəri  xidmətləri  rolunu  oynayır,  və  siz  bunu 
milyonlarla insanın gözü önündə edirsiz. Odur ki, sosial şəbəkə 
səhifələrinizdə daha diqqətli olmalısız. Səhifələrinizə gələn hər 
bir  sualı  cavablandırmağa  çalışın.  Səhifənizdə  yerləşdirilən 
neqativ şərhləri araşdırmağa meylli olun.  Sosial şəbəkədə satış 
edə  bilmək  üçün  hədəf  kütləsi  müəyyənləşdirilməlidir. 
Müraciət etdiyiniz insanlar hansı şəbəkədən daha çox istifadə 
138
edirlərsə,  prioriteti  ora  vermək  məsləhətdir.  Siz  heç  də  bütün 
sosial şəbəkələrdə olmaq məcburiyyətində deyilsiz. 
Facebook  səhifələrinizin  like  sayının  çox  olması 
müştərilərizin  də  çox  olması  demək  deyil.  Çalışın  ki, 
səhifələrinizin  “like”  sayından  əlavə  “engagement  rate”  və 
“talking about this” (bu haqda danışma) göstəriciləri də yüksək 
olsun.    Bunun  üçün  səhifənizdə  mütəmadi  olaraq  maraqlı 
postlar paylaşın. Çalışın ki, gün ərzində səhifənizdə ən azı bir 
yeni  post  paylaşılsın.  Video  formatda  olan  postlara  üstünlük 
verin, çünki facebookun tətbiq etdiyi yeni alqoritm Facebooka 
yüklənilən videoların auditoriyaya çatma (organic reach) faizi 
YouTube-dan  (eyni  zamanda  Instagram-dan)  paylaşdığımız 
videoların  “reach”  faizindən  təxminən  2  dəfə  çoxdur. 
Paylaşacağınız  videoların  qısa  (max  2  dəqiqə)  olmasına  fikir 
verin. Facebook üçün bir sıra köməkçi proqramlardan faydalana 
bilərsiz.  Məsələn, 
  fanat  və  abunəçiləriniz 
www.fangager.com
üçün  həvəsləndirici  proqramları  işə  salır.  Bundan  başqa  siz, 
www.socialbakers.com
  saytından  istifadə  edərək  öz 
rəqiblərinizin facebook göstəricilərini nəzərdən keçirə bilərsiz. 
www.woobox.com
 saytı sizə facebook səhifənizdə müxtəlif növ 
hədiyyə  kampaniyaları  və  foto-müsabiqələr  keçirmək  üçün 
pulsuz alətlər təklif edir.  
Instagram
Azərbaycanda ikinci ən aktiv istifadə olunan sosial şəbəkə 
Instagram sayılır. Sosial şəbəkənin dünyada 300 milyondan çox 
aylıq aktiv istifadəçisi var. Azərbaycanda çox qısa bir zamanda 
kifayət  qədər  məşhurlaşan  “İnstagram”  sosial  şəbəkəsi  son 
zamanlar  internet-marketinqdə  öz  sözünü  deməyə  başlayıb. 
Daha  çox  yeniyetmələrin  istifadə  etdiyi  bu  sosial  şəbəkənin 
Azərbaycanda  istifadəçilərinin  sayı  artıq  500  mini  ötüb. 
Biznesinizin rəsmi instagram səhifəsinin olması da çox vacibdir. 
139

Burada siz yalnız fotolar və qısa videoçarxlar paylaşa biləcəksiz. 
Artıq instagram sosial şəbəkəsində də facebookda olduğu kimi 
“paid  advertising”  (ödənişli  reklam)  etmək  imkanınız  var. 
Instagram-a  reklam  yerləşdirmək  istəyirsizsə,  bunu  mütləq 
Facebook  üzərindən  etməlisiz.  Yəni,  reklamını  edəcəyiniz 
məhsulun Facebook səhifəsi olmalıdır. Buna görə ilk növbədə 
brendinizin instagram səhifəsini facebook səhifəsinə "connect" 
etməlisiz.  Bunun  üçün  siz  facebook  səhifənizdə  "se ings" 
bölməsinə daxil olub sol bölmədə "instagram ads" bölməsindən 
brendinizin  instagram  səhifəsini  facebook  səhifəsinə 
birləşdirməlisiz.  İnstagram  səhifənizi  facebook  səhifənizlə 
birləşdirdikdən  sonra  çox  rahat  şəkildə  facebook  səhifənizdə 
yerləşdirmək  istədiyiniz  reklam  postlarını  (ads)  avtomatik 
olaraq  instagram  səhifənizdə  də  reklam  olunmasını  həyata 
keçirə bilərsiz. Daha çox gənclər arasında məşhur olan bu sosial 
şəbəkə müxtəlif brendlər tərəfindən çox effektiv şəkildə istifadə 
olunur.  Odur  ki,  siz  də  bu  sosial  şəbəkənin  üstünlüklərindən 
maksimum yararlanmağa çalışın. 
Vebsayt
İnternet-marketinqin ən vacib alətlərindən biri də vebsayt 
sayılır. Hər hansı bir məhsulu almazdan qabaq müştəri əvvəlcə 
onun  haqqında  internetdə  məlumat  əldə  etməyə  can  atır. 
Vebsaytınızın  olmaması  ilə  potensial  müştərilərin  sizi 
internetdə  tapmağı  daha  da  çətinləşdirmiş  olursuz. 
Vebsaytınızın  olması  biznesinizin  müştərilərin  gözündə  daha 
ciddi və peşəkar göstərə bilər. Əlbə ə bir çox yeni biznes sahibi 
vebsaytlarının  olmamasının  əsas  səbəbinin  vəsait  olduğunu 
qeyd  edir.  Lakin  bu  günkü  reallığa  baxsaq,  bir  çox  resurslar 
varki,  biz  onlardan  çox  rahat  şəkildə  istifadə  edərək  öz 
vebsaytımızı yarada bilərik.
www.wix.com,  www.squarespace.com,
 
140
www.wordpress.com
  kimi  internet  resursları  istənilən  şəxsə 
cəmi 1 gün içində öz vebsaytını pulsuz və ya çox az bir vəsaitə 
yaratmaq  imkanı  verir.  Vebsaytınızın  15-20  səhifədən  ibarət 
olması vacib deyil, ilkin olaraq müştəriyə ən lazımlı məlumatı 
çatdıracaq sadə bir vebsayt yarada bilərsiz.
Sayt necə olmalıdır (Stiv Blank və Bob Dorfun “Startap-
perin masaüstü kitabı”-ndan)
Bütün eyni adlı domenləri qeydiyyata almısızmı? O qədər 
də baha deyil, ona görə, imkan daxilində, hamısını alın (az, com, 
net, org və s.).
Saytın  baş  səhifəsinə  dair  bir  sıra  tələblər  var  ki,  onlar 
müştəriləri alışa sövq edə bilər. Burada hər məqam öz rolunu 
oynayır:  kontent  (saytdakı  məlumat),  dizayn  və  üslub, 
funksionallıq, naviqasiya və struktur. Əlavə olaraq orada satışa 
meylliliyi artıran aşağıdakı ələtlər də yerləşdirilə bilər:
Ÿ
Məhsul barədə videoçarx;
Ÿ
Pulsuz təkliflər;
Ÿ
İstehlakçılarla əks-əlaqə alətləri;
Ÿ
Animasiya.
Baş  və  ya  hədəf  səhifəsinin  kontenti  (sonradan  “baş  səhifə” 
adlanacaq)
“Deyin  görüm  hara  düşmüşəm!”  İstifadəçilər  saytınıza 
müxtəlif  üsullarla  daxil  olurlar:  reklam  e-mail-ları,  tövsiyə 
istinadları  (linkləri)  vasitəsilə  və  s.  Elə  düşünməyin  ki,  hamı 
harada  olduğunu  dərhal  anlayacaq.  Onları  salamlayaraq  hara 
düşdüklərini  izah  edin:  “Ən  məşhur  oyun  portalına  xoş 
gəlmisiz!”.
İstifadəçiləri sizə lazım olan hərəkətə dəvət edin. Məsələn, 
“dərhal  alın”,  “qeydiyyatdan  keçin”,  “tədbirdə  iştirak  edin”. 
Dəvətinizdə onlara xeyirlərini aydın şəkildə göstərin. Baş səhifə 
aşağıdakı  funksiyaları  həyata  keçirməlidir:  məhsulun  hansı 
141

Burada siz yalnız fotolar və qısa videoçarxlar paylaşa biləcəksiz. 
Artıq instagram sosial şəbəkəsində də facebookda olduğu kimi 
“paid  advertising”  (ödənişli  reklam)  etmək  imkanınız  var. 
Instagram-a  reklam  yerləşdirmək  istəyirsizsə,  bunu  mütləq 
Facebook  üzərindən  etməlisiz.  Yəni,  reklamını  edəcəyiniz 
məhsulun Facebook səhifəsi olmalıdır. Buna görə ilk növbədə 
brendinizin instagram səhifəsini facebook səhifəsinə "connect" 
etməlisiz.  Bunun  üçün  siz  facebook  səhifənizdə  "se ings" 
bölməsinə daxil olub sol bölmədə "instagram ads" bölməsindən 
brendinizin  instagram  səhifəsini  facebook  səhifəsinə 
birləşdirməlisiz.  İnstagram  səhifənizi  facebook  səhifənizlə 
birləşdirdikdən  sonra  çox  rahat  şəkildə  facebook  səhifənizdə 
yerləşdirmək  istədiyiniz  reklam  postlarını  (ads)  avtomatik 
olaraq  instagram  səhifənizdə  də  reklam  olunmasını  həyata 
keçirə bilərsiz. Daha çox gənclər arasında məşhur olan bu sosial 
şəbəkə müxtəlif brendlər tərəfindən çox effektiv şəkildə istifadə 
olunur.  Odur  ki,  siz  də  bu  sosial  şəbəkənin  üstünlüklərindən 
maksimum yararlanmağa çalışın. 
Vebsayt
İnternet-marketinqin ən vacib alətlərindən biri də vebsayt 
sayılır. Hər hansı bir məhsulu almazdan qabaq müştəri əvvəlcə 
onun  haqqında  internetdə  məlumat  əldə  etməyə  can  atır. 
Vebsaytınızın  olmaması  ilə  potensial  müştərilərin  sizi 
internetdə  tapmağı  daha  da  çətinləşdirmiş  olursuz. 
Vebsaytınızın  olması  biznesinizin  müştərilərin  gözündə  daha 
ciddi və peşəkar göstərə bilər. Əlbə ə bir çox yeni biznes sahibi 
vebsaytlarının  olmamasının  əsas  səbəbinin  vəsait  olduğunu 
qeyd  edir.  Lakin  bu  günkü  reallığa  baxsaq,  bir  çox  resurslar 
varki,  biz  onlardan  çox  rahat  şəkildə  istifadə  edərək  öz 
vebsaytımızı yarada bilərik.
www.wix.com,  www.squarespace.com,
 
140
www.wordpress.com
  kimi  internet  resursları  istənilən  şəxsə 
cəmi 1 gün içində öz vebsaytını pulsuz və ya çox az bir vəsaitə 
yaratmaq  imkanı  verir.  Vebsaytınızın  15-20  səhifədən  ibarət 
olması vacib deyil, ilkin olaraq müştəriyə ən lazımlı məlumatı 
çatdıracaq sadə bir vebsayt yarada bilərsiz.
Sayt necə olmalıdır (Stiv Blank və Bob Dorfun “Startap-
perin masaüstü kitabı”-ndan)
Bütün eyni adlı domenləri qeydiyyata almısızmı? O qədər 
də baha deyil, ona görə, imkan daxilində, hamısını alın (az, com, 
net, org və s.).
Saytın  baş  səhifəsinə  dair  bir  sıra  tələblər  var  ki,  onlar 
müştəriləri alışa sövq edə bilər. Burada hər məqam öz rolunu 
oynayır:  kontent  (saytdakı  məlumat),  dizayn  və  üslub, 
funksionallıq, naviqasiya və struktur. Əlavə olaraq orada satışa 
meylliliyi artıran aşağıdakı ələtlər də yerləşdirilə bilər:
Ÿ
Məhsul barədə videoçarx;
Ÿ
Pulsuz təkliflər;
Ÿ
İstehlakçılarla əks-əlaqə alətləri;
Ÿ
Animasiya.
Baş  və  ya  hədəf  səhifəsinin  kontenti  (sonradan  “baş  səhifə” 
adlanacaq)
“Deyin  görüm  hara  düşmüşəm!”  İstifadəçilər  saytınıza 
müxtəlif  üsullarla  daxil  olurlar:  reklam  e-mail-ları,  tövsiyə 
istinadları  (linkləri)  vasitəsilə  və  s.  Elə  düşünməyin  ki,  hamı 
harada  olduğunu  dərhal  anlayacaq.  Onları  salamlayaraq  hara 
düşdüklərini  izah  edin:  “Ən  məşhur  oyun  portalına  xoş 
gəlmisiz!”.
İstifadəçiləri sizə lazım olan hərəkətə dəvət edin. Məsələn, 
“dərhal  alın”,  “qeydiyyatdan  keçin”,  “tədbirdə  iştirak  edin”. 
Dəvətinizdə onlara xeyirlərini aydın şəkildə göstərin. Baş səhifə 
aşağıdakı  funksiyaları  həyata  keçirməlidir:  məhsulun  hansı 
141

problemi həll edəcəyini və bunun istifadəçilər üçün niyə görə 
vacib  olmasını  izah  etməli,  məhsulun  quraşdırılma  və 
istifadəsinin  rahat  olmasını  bildirməli,  məhsulun  necə 
işləməsini  aydın  göstərməli,  məhsulun  yaxşı  çalışdığını 
göstərməli  (digər  istifadəçilərin  müsbət  rəyləri,  rəqiblərlə 
müqayisədə  üstünlüklər,  nümayiş  etdirilmə  və  digər 
vasitələrlə).
Hərəkətə  sövq  baş  səhifəyə  üç  şəkildə  yerləşdirilə  bilər: 
hiperlink, düymə və ya formalar. Onlar gözə girməli və aydın 
olmalıdır. Məhsulun ən cəlbedici xüsusiyyətlərini qeyd edin və 
yazılanlar  barədə  əlavə  məlumatlara  keçmək  imkanı  yaradın. 
Baş  səhifə  istifadəçini  hərəkətə  sövq  etməyə  inandırmalıdır. 
Mətn üzrə müxtəlif yerlərdə “indi cəhd et”, “indi sına”, “alış et”, 
“yüklə”,  “əməkdaşımızla  əlaqə”  düymələrindən  münasibləri 
olmalıdır.  Şirkətinizin  ən  önəmli  məhsulu  daha  çox  çəlbedici 
olmalıdır.
Qısa  və  konkret  yazın.  Unutmayın  ki,  istifadəçilər 
saytınıza  bəlkə  də  təsadüfən  daxil  olublar  və  çox  vaxt  sərf 
etməyə meylli deyillər. Şrift rahat oxunmalıdır.
Müsabiqə,  promoaksiya  və  lotereyalar  təşkil  edin 
( m ə s ə l ə n ,   s a y t ı n ı z ı n   m o b i l   ve r s i ya s ı n ı   y ü k l ə m ə y ə 
həvəsləndirmək üçün).
Kontenti daim yeniləyin. Baş səhifədə yazılanlarla yanaşı 
bu məlumatlar da olmalıdır: şirkətin tarixçəsi, tərəfdaşları (əgər 
müştərilər  üçün  cəlbedicidirsə),  şirkət  və  məhsul  haqqında 
yeniliklər,  əlaqə  vasitələri  (ünvan,  telefon,  e-mail,  sosial 
şəbəklərdəki ünvan), müştərilərə dəstək və ya xidmət mərkəzi 
barədə ümumi məlumat (əgər varsa).
Dizayn və üslub
Xüsusilə baş səhifə istifadəçilər üçün sadə və aydın şəkildə 
tərtib  edilməlidir. Alış  üçün  müxtəlif  vasitələr  nəzərdə  tutun: 
zəng, kommentin edilməsi, alış düyməsinin basılması və s.
142
Ən  vacib  çağırışların  dizaynı  daha  cəlbedici  olmalıdır 
(məsələn, “Bu ay üçün xüsusi təklif!”).
Boş yer çox saxlayın ki, göz yorulmasın.
Əgər diaqram, cədvəl və qrafiklər verilirsə, onlar olduqca 
sadə olmalıdır ki, tez başa düşülsün.
İnteraktivliyi  unutmayın.  İnternet  ani  əks  əlaqə  qurmaq 
üçün demək olar ki, yeganə vasitədir.
İri  düymələrdən  istifadə  edin:  “yüklə”,  “indi  al”, 
“qeydiyyatdan keç” və s.
Naviqasiya
Naviqasiyanın  mahiyyəti  məlumatların  məntiqi 
ardıcıllıqla  yeləşdirilməsi  və  məqsədə  çatmaq  üçün  ən  qısa 
marşrutun  təmin  edilməsindən  ibarətdir.  Müştərilər  müxtəlif 
səhifələrə rahat daxil ola bilməli və hər səhifədə hərəkətə sövq 
edən çağırış və düymələri görməlidirlər. Sadəlik və rahatlıq da 
vacibdir.
Saytın ümumi funksionallığı
İstifadəçilərin  sövq  edilməsi  alətlərindən  istifadə  edin. 
Əvvəl  yazıldığı  kimi,  video,  animasiya  və  digər  vasitələr 
müştərilərin cəlb edilməsinə xidmət etməlidir. Bəzi misallar:
“Öz yaşınızı daxil edərək üç suala cavab verin ki, sığorta 
haqqının  məbləğini  öyrənəsiz”.  “Personajı  seçərək  onunla 
söhbət  edin”.  “Xoşunuza  gələn  oyuncağı  seçin”.  “Endirim 
qazanmaq üçün düyməni basın. Çatdırılma pulsuzdur”.
Məhsulunuz  barəsindəki  videoçarx  PowerPoint 
prezentasiyasından  daha  təsirlidir.  Çalışın  ki,  bu  çarx  bir 
dəqiqədən  artıq  olmasın.  Cəhd  edin  ki,  potensial  müştəri 
məhsulunuzun  heç  olmasa  bəzi  imkanlarından  istifadə  etsin. 
Məsələn,  “oyunun  qısa  versiyasını  sınayın”.  Nümayiş 
videoçarxı çağırışla bitməlidir.
İstifadəçiləri məhsulu sınamağa təhrik etmək üsulları
Müəyyən  müddət  ərzində  və  ya  məhdud  imkanlarla 
143

problemi həll edəcəyini və bunun istifadəçilər üçün niyə görə 
vacib  olmasını  izah  etməli,  məhsulun  quraşdırılma  və 
istifadəsinin  rahat  olmasını  bildirməli,  məhsulun  necə 
işləməsini  aydın  göstərməli,  məhsulun  yaxşı  çalışdığını 
göstərməli  (digər  istifadəçilərin  müsbət  rəyləri,  rəqiblərlə 
müqayisədə  üstünlüklər,  nümayiş  etdirilmə  və  digər 
vasitələrlə).
Hərəkətə  sövq  baş  səhifəyə  üç  şəkildə  yerləşdirilə  bilər: 
hiperlink, düymə və ya formalar. Onlar gözə girməli və aydın 
olmalıdır. Məhsulun ən cəlbedici xüsusiyyətlərini qeyd edin və 
yazılanlar  barədə  əlavə  məlumatlara  keçmək  imkanı  yaradın. 
Baş  səhifə  istifadəçini  hərəkətə  sövq  etməyə  inandırmalıdır. 
Mətn üzrə müxtəlif yerlərdə “indi cəhd et”, “indi sına”, “alış et”, 
“yüklə”,  “əməkdaşımızla  əlaqə”  düymələrindən  münasibləri 
olmalıdır.  Şirkətinizin  ən  önəmli  məhsulu  daha  çox  çəlbedici 
olmalıdır.
Qısa  və  konkret  yazın.  Unutmayın  ki,  istifadəçilər 
saytınıza  bəlkə  də  təsadüfən  daxil  olublar  və  çox  vaxt  sərf 
etməyə meylli deyillər. Şrift rahat oxunmalıdır.
Müsabiqə,  promoaksiya  və  lotereyalar  təşkil  edin 
( m ə s ə l ə n ,   s a y t ı n ı z ı n   m o b i l   ve r s i ya s ı n ı   y ü k l ə m ə y ə 
həvəsləndirmək üçün).
Kontenti daim yeniləyin. Baş səhifədə yazılanlarla yanaşı 
bu məlumatlar da olmalıdır: şirkətin tarixçəsi, tərəfdaşları (əgər 
müştərilər  üçün  cəlbedicidirsə),  şirkət  və  məhsul  haqqında 
yeniliklər,  əlaqə  vasitələri  (ünvan,  telefon,  e-mail,  sosial 
şəbəklərdəki ünvan), müştərilərə dəstək və ya xidmət mərkəzi 
barədə ümumi məlumat (əgər varsa).
Dizayn və üslub
Xüsusilə baş səhifə istifadəçilər üçün sadə və aydın şəkildə 
tərtib  edilməlidir. Alış  üçün  müxtəlif  vasitələr  nəzərdə  tutun: 
zəng, kommentin edilməsi, alış düyməsinin basılması və s.
142
Ən  vacib  çağırışların  dizaynı  daha  cəlbedici  olmalıdır 
(məsələn, “Bu ay üçün xüsusi təklif!”).
Boş yer çox saxlayın ki, göz yorulmasın.
Əgər diaqram, cədvəl və qrafiklər verilirsə, onlar olduqca 
sadə olmalıdır ki, tez başa düşülsün.
İnteraktivliyi  unutmayın.  İnternet  ani  əks  əlaqə  qurmaq 
üçün demək olar ki, yeganə vasitədir.
İri  düymələrdən  istifadə  edin:  “yüklə”,  “indi  al”, 
“qeydiyyatdan keç” və s.
Naviqasiya
Naviqasiyanın  mahiyyəti  məlumatların  məntiqi 
ardıcıllıqla  yeləşdirilməsi  və  məqsədə  çatmaq  üçün  ən  qısa 
marşrutun  təmin  edilməsindən  ibarətdir.  Müştərilər  müxtəlif 
səhifələrə rahat daxil ola bilməli və hər səhifədə hərəkətə sövq 
edən çağırış və düymələri görməlidirlər. Sadəlik və rahatlıq da 
vacibdir.
Saytın ümumi funksionallığı
İstifadəçilərin  sövq  edilməsi  alətlərindən  istifadə  edin. 
Əvvəl  yazıldığı  kimi,  video,  animasiya  və  digər  vasitələr 
müştərilərin cəlb edilməsinə xidmət etməlidir. Bəzi misallar:
“Öz yaşınızı daxil edərək üç suala cavab verin ki, sığorta 
haqqının  məbləğini  öyrənəsiz”.  “Personajı  seçərək  onunla 
söhbət  edin”.  “Xoşunuza  gələn  oyuncağı  seçin”.  “Endirim 
qazanmaq üçün düyməni basın. Çatdırılma pulsuzdur”.
Məhsulunuz  barəsindəki  videoçarx  PowerPoint 
prezentasiyasından  daha  təsirlidir.  Çalışın  ki,  bu  çarx  bir 
dəqiqədən  artıq  olmasın.  Cəhd  edin  ki,  potensial  müştəri 
məhsulunuzun  heç  olmasa  bəzi  imkanlarından  istifadə  etsin. 
Məsələn,  “oyunun  qısa  versiyasını  sınayın”.  Nümayiş 
videoçarxı çağırışla bitməlidir.
İstifadəçiləri məhsulu sınamağa təhrik etmək üsulları
Müəyyən  müddət  ərzində  və  ya  məhdud  imkanlarla 
143

məhsulunuzdan pulsuz istifadə etmək imkanı yaradın (internet 
məhsullarında).  Təklifi  müştərilərin  özlərinə  birbaşa  da 
göndərmək  olar  (məsələn  e-mail  ilə).  Təklifinizdə  istifadəçini 
məhsulun  istifadəsinə  inandırmalısız.  Şirkətinizlə  rahat  əlaqə 
imkanları  da  e-mail-da  qeyd  edilməlidir  (sorğu  və  ya  sifariş 
üçün).
İnteraktiv  alətlərdən  istifadə  edin  (məsələn,  kalkulya-
tordan). Animasiyadan lazımı qədər istifadə edin ki, müştərini 
bezdirməsin.
Hər  bir  mənbədən  daxil  olan  istifadəçilər  üçün  ayrıca 
hədəf səhifəsi yaradıla bilər. Məsələn, Yahoo-dan daxil olanları 
bu  şəkildə  salamlasaz  nəticəsi  daha  yaxşı  olar:  “Yahoo-lu 
dostlar, xoş gəlmisiz”, “Yahoo istifadəçiləri üçün xususi təklif”. 
Müştəri bilməyəcək ki, Gmail istifadəçiləri üçün də analoji hədəf 
səhifəsi yaradılıb.
Müştəriləri hərəkətə təşviq etmək üçün demək olar ki, ayrıca bir 
fəaliyyət sahəsi yaranıb
Müntəzəm  olaraq  bu  məqsədə  xidmət  edən  yeni  alətlər 
yaranır.  Bəzilərinin  populyarlığı  artır,  digərlərinin  isə  azalır. 
Əgər biznesiniz bunu tələb edirsə, vaxt sərf edib ən effektivlisini 
seçməyə dəyər. Digər saytlarla yanaşı onlarla burada da tanış 
ola  bilərsiz: 
  Baş  səhifə  ilə  yanaşı  digər 
www.steveblank.com
cəlbetmə vasitələrinə də əl atın.
E-mail  kaskadı.  Müştərilər  öz  e-mail  ünvanlarını  paylaş-
mağa  meylli  deyillər,  ona  görə  də  əldə  etdiyiniz  ünvanlara 
qiymətli bir sərvət kimi baxın. Ardıcıl göndəriləcək üç məktub 
hazırlayın.  Hərəsində  məhsulunuzun  müxtəlif  xüsusiyyət-
lərindən, müştəri üçün yaratdığı əlavə dəyərdən və onu almağın 
niyə məqsədəuyğun olmasından yazın. Mətn qısa, cəlbedici və 
inandırıcı  olmalıdır.  Mətndə  hərəkətə  çağırış,  həmçinin 
qeydiyyat, alış, pulsuz sınaq və s. üçün keçidlər olmalıdır. Belə 
məktublar  müştəriyə  narahatlıq  törətsə  növbəti  göndərişləri 
144
dayandırmaq  üçün  düymə  və  ya  istinad  olmalıdır.  Çalışın  ki, 
məktublarınız  həm  HTML,  həm  də  mətn  formatında  tərtib 
edilsin, çünki bir çox poçt serverləri HTML formatında olan e-
mailları bloklayır.
Qiymət  və  ya  stimullaşdırıcı  təkliflər.  Qiymət  siyasəti  də 
cəlbetmə üsullarından biri ola bilər. Pulsuz və xüsusi təkliflər, 
böyük alış həcminə görə endirim və digər imkanları nəzərdən 
keçirin.  Gəlirinizi  azaltmamaq  üçün  belə  xüsusi  təklifləri 
müştəri tam qiymətə alışdan imtina etdikdən sonra edin.
Ənənəvi  alətlər.  Qeyri-dicital  marketinq  vasitələrini  də 
unutmayın.  Məsələn,  müsabiqə  keçirə  bilərsiz.  Telemarketinq 
(kütləvi  telefon  zəngləri  vasitəsilə  satış)  də  təsirli  üsüllardan 
biridir. KİV-lərdə reklam imkanını da nəzərə alın.
Sınadığınız cəlbetmə alətlərinin effektivliyini ölçün (yəni, 
bir cəlb edilmiş müştəri neçəyə başa gəlir) və uyğunlarını seçin.
Saytla  bağlı  Erik  Risin  də  maraqlı  fikirlərini  çatdırmaq 
istərdim  (bu  sahədə  qeyri-peşəkarların  edə  biləcəklərinin  bir 
qismini çatdırıram):
Bəzən  sayt  əvəzinə  WordPress-də  bloq  yaratmaq 
kifayətdir. Belə bloqu, internetdə qaydasını öyrənərək, özünüz 
də 1-2 həftəyə yarada bilərsiz.
Domen  almısızsa  orada  pulsuz  olaraq  Google  Apps 
yerləşdirin  ki,  şirkətinizin  adı,  elektron  poçt  ünvanı  və  s. 
görünsün.  Sayt  vasitəsilə  pulsuz  sorğuların  keçirilməsi  üçün, 
məsələn, Google Forms və ya Wufoo-nu saytınızda yerləşdirin. 
Müştəri  kliklərinin  sayını,  saytda  keçirdiyi  vaxtı,  trafikin 
mənbəyini  izləmək  üçün  ən  azı  ilk  dövrdə  Google  Analytics 
web-analitika alətindən istifadə edin.
Müştəri məmnuniyyətini ölçmək, qeyd və təklifləri almaq 
üçün  müvafiq  alətlərdən  istifadə  edə  bilərsiz  (GetSatisfaction, 
UserVoice və s.) 
Saytınızda  ödənişlərin  edilməsi  üçün  alətlər  (xüsusilə 
145

məhsulunuzdan pulsuz istifadə etmək imkanı yaradın (internet 
məhsullarında).  Təklifi  müştərilərin  özlərinə  birbaşa  da 
göndərmək  olar  (məsələn  e-mail  ilə).  Təklifinizdə  istifadəçini 
məhsulun  istifadəsinə  inandırmalısız.  Şirkətinizlə  rahat  əlaqə 
imkanları  da  e-mail-da  qeyd  edilməlidir  (sorğu  və  ya  sifariş 
üçün).
İnteraktiv  alətlərdən  istifadə  edin  (məsələn,  kalkulya-
tordan). Animasiyadan lazımı qədər istifadə edin ki, müştərini 
bezdirməsin.
Hər  bir  mənbədən  daxil  olan  istifadəçilər  üçün  ayrıca 
hədəf səhifəsi yaradıla bilər. Məsələn, Yahoo-dan daxil olanları 
bu  şəkildə  salamlasaz  nəticəsi  daha  yaxşı  olar:  “Yahoo-lu 
dostlar, xoş gəlmisiz”, “Yahoo istifadəçiləri üçün xususi təklif”. 
Müştəri bilməyəcək ki, Gmail istifadəçiləri üçün də analoji hədəf 
səhifəsi yaradılıb.
Müştəriləri hərəkətə təşviq etmək üçün demək olar ki, ayrıca bir 
fəaliyyət sahəsi yaranıb
Müntəzəm  olaraq  bu  məqsədə  xidmət  edən  yeni  alətlər 
yaranır.  Bəzilərinin  populyarlığı  artır,  digərlərinin  isə  azalır. 
Əgər biznesiniz bunu tələb edirsə, vaxt sərf edib ən effektivlisini 
seçməyə dəyər. Digər saytlarla yanaşı onlarla burada da tanış 
ola  bilərsiz: 
  Baş  səhifə  ilə  yanaşı  digər 
www.steveblank.com
cəlbetmə vasitələrinə də əl atın.
E-mail  kaskadı.  Müştərilər  öz  e-mail  ünvanlarını  paylaş-
mağa  meylli  deyillər,  ona  görə  də  əldə  etdiyiniz  ünvanlara 
qiymətli bir sərvət kimi baxın. Ardıcıl göndəriləcək üç məktub 
hazırlayın.  Hərəsində  məhsulunuzun  müxtəlif  xüsusiyyət-
lərindən, müştəri üçün yaratdığı əlavə dəyərdən və onu almağın 
niyə məqsədəuyğun olmasından yazın. Mətn qısa, cəlbedici və 
inandırıcı  olmalıdır.  Mətndə  hərəkətə  çağırış,  həmçinin 
qeydiyyat, alış, pulsuz sınaq və s. üçün keçidlər olmalıdır. Belə 
məktublar  müştəriyə  narahatlıq  törətsə  növbəti  göndərişləri 
144
dayandırmaq  üçün  düymə  və  ya  istinad  olmalıdır.  Çalışın  ki, 
məktublarınız  həm  HTML,  həm  də  mətn  formatında  tərtib 
edilsin, çünki bir çox poçt serverləri HTML formatında olan e-
mailları bloklayır.
Qiymət  və  ya  stimullaşdırıcı  təkliflər.  Qiymət  siyasəti  də 
cəlbetmə üsullarından biri ola bilər. Pulsuz və xüsusi təkliflər, 
böyük alış həcminə görə endirim və digər imkanları nəzərdən 
keçirin.  Gəlirinizi  azaltmamaq  üçün  belə  xüsusi  təklifləri 
müştəri tam qiymətə alışdan imtina etdikdən sonra edin.
Ənənəvi  alətlər.  Qeyri-dicital  marketinq  vasitələrini  də 
unutmayın.  Məsələn,  müsabiqə  keçirə  bilərsiz.  Telemarketinq 
(kütləvi  telefon  zəngləri  vasitəsilə  satış)  də  təsirli  üsüllardan 
biridir. KİV-lərdə reklam imkanını da nəzərə alın.
Sınadığınız cəlbetmə alətlərinin effektivliyini ölçün (yəni, 
bir cəlb edilmiş müştəri neçəyə başa gəlir) və uyğunlarını seçin.
Saytla  bağlı  Erik  Risin  də  maraqlı  fikirlərini  çatdırmaq 
istərdim  (bu  sahədə  qeyri-peşəkarların  edə  biləcəklərinin  bir 
qismini çatdırıram):
Bəzən  sayt  əvəzinə  WordPress-də  bloq  yaratmaq 
kifayətdir. Belə bloqu, internetdə qaydasını öyrənərək, özünüz 
də 1-2 həftəyə yarada bilərsiz.
Domen  almısızsa  orada  pulsuz  olaraq  Google  Apps 
yerləşdirin  ki,  şirkətinizin  adı,  elektron  poçt  ünvanı  və  s. 
görünsün.  Sayt  vasitəsilə  pulsuz  sorğuların  keçirilməsi  üçün, 
məsələn, Google Forms və ya Wufoo-nu saytınızda yerləşdirin. 
Müştəri  kliklərinin  sayını,  saytda  keçirdiyi  vaxtı,  trafikin 
mənbəyini  izləmək  üçün  ən  azı  ilk  dövrdə  Google  Analytics 
web-analitika alətindən istifadə edin.
Müştəri məmnuniyyətini ölçmək, qeyd və təklifləri almaq 
üçün  müvafiq  alətlərdən  istifadə  edə  bilərsiz  (GetSatisfaction, 
UserVoice və s.) 
Saytınızda  ödənişlərin  edilməsi  üçün  alətlər  (xüsusilə 
145

məhsul və ya xidmət internet vasitəsilə satılırsa) və bu sahədə 
əlavə  imkanlar  barədə  məlumat  olmalıdır  (məsələn, 
qoşulduğunuz yerli ödəniş sistemləri, bank rekvizitləri (hüquqi 
şəxslər üçün maraqlı ola bilər) və s.).
Unutmayın ki, saytda təkmilləşdirmələr, istifadə etdiyiniz 
alətlərin  dəyişdirilməsi  müntəzəm  olmalıdır  ki,  effektivliyi 
maksimal olsun.
İndi  isə  sayta  müştərilərin  cəlb  edilməsi  və  satışa  sövq 
edilməsilə bağlı yaranan problemlər və onlardan çıxış yolları 
barədə danışaq.
Sayta daxil olanların sayı azdır.
Yəqin ki, təhlükəsizlik və bəzi digər dövlət orqanlarından 
savayı bütün başqa şirkət və strukturlar insanları saytlarına cəlb 
etməkdə  maraqlıdırlar.  Saytdan  istifadə  edən  olmasa  onu 
yaratmağın mənası yoxdur. Belə problemlə üzləşmisizsə mətnin 
əvvəlinə  qayıdaraq  bütün  bəndlərin  düzgün  edilməsinə əmin 
olun.  İmkan  varsa  mütəxəssilərlə  məsləhətləşin.  Sosial 
şəbəkələrdə  geniş  dost  şəbəkənizdən  yararlanın  (netvorkinq 
mövzusundan  bilirsiz  ki,  belə  şəbəkəni  qabaqcadan 
yaratmalısız),  onlardan  xahiş  edin  ki,  öz  dostlarına  da 
məhsulunuz  və  saytınız  barədə  məlumat  versinlər.  YouTube 
üçün  maraqlı  bir  videoçarx  çəkərək  onun  maksimal 
paylaşmasına  çalışın.  URL  adınız  mürəkkəbdirsə  sadəsinə 
dəyişdirin.  Qeyri-adi  bir  marketinq  yolu  tapın  ki,  insanların 
dilinə düşəsiz (məsələn, partizan marketinqinə əl atın).
İstifadəçilər sayta daxil olur, amma alış etmədən çıxırlar.
Çox  güman  ki,  problem  təklifinizin  dəyəri  və  məhsulu-
nuzun  mövqeləşdirilməsindədir.  Bu  mərhələyə  qayıdaraq 
yenidən  düşünün.  Bəlkə  saytınıza  keçidi  təmin  edən  mənbə 
sizin hədəf kütlənizə uyğun deyil? Sayta cəlb edilən müştəriləri 
alışa sövq etmək üçün istifadə etdiyiniz alətləri bir daha gözdən 
keçirin,  işləməyənləri  digərlərilə  əvəzləyin.  Alışa  sövq  edən 
146
təkliflərin  (düymələrin)  sayını  çoxaldın  (hər  hansı  bir  addım 
artıq  müsbət  bir  nəticədir:  istədiyiniz  turu  seçin,  indi  pulsuz 
sınaqdan keçirin, daha çox məlumat alın və s.). Pulsuz versiyanı 
(internet məhsullarında) təklif edin və ya müsabiqə elan edin 
(tutaq  ki,  ilk  10  sifariş  edənə  hədiyyə  verilsin).  Mətnin  və 
şəkillərin yeri, şrifti, rəngi, həcmi və digər dizayn elementlərini 
imkan daxilində bir-bir dəyişərək alışların dinamikasını izləyin. 
Potensial müştərilərinizlə əlaqə yaradaraq problemi araşdırın, 
məsləhət alın. Bütün bu addımlar kömək etməsə mütəxəssislərə 
müraciət edin.
İnternetdən  saytın  texniki  tərəfləri  və  satışyönümlü 
olması yolları barədə yüzlərlə maraqlı məqalə tapa bilərsiz. Bu 
əlavə isə yalnız ilkin  məlumatdır. Bu yolda sizə uğurlar!
Əslində  internet-marketinqin  imkanları  və  alətləri 
yazdığımdan qat-qat çoxdur. Məsələn, e-mailların müştərilərə 
göndərilməsinin avtomatlaşdırılması, videokonfransların və və 
vebinarların  təşkil  olunması  və  s.  Amma  güman  edirəm  ki, 
burada  qeyd  olunanlar  da  ən  azı  biznesinizin  başlanğıc 
dövründə sizə kifayət edəcək. İndi isə az xərc tələb edən digər 
marketinq formasından danışaq.
Bloq
İnternet-marketinqin digər vacib alətlərindən biri də bloq 
sayılır.  Statistikaya  nəzər  yetirsək  görərik  ki,  bloqdan  istifadə 
edən  saytlar  55%  çox  trafik  əldə  edirlər.  Əvvəlcə  sizə  bloqun 
internet-marketinqdə  rolunu  qeyd  etmək  istərdim.  Bloq 
yaradaraq siz bir çox üstünlüklər qazanacaqsız. Müştərilər üçün 
bloqunuzu rahatlıqla WordPress-də yarada bilərsiz. Mütəmadi 
olaraq bloqunuzda yeni və maraqlı kontent paylaşmaqla siz veb 
saytınızın  google  axtarış  sistemində  daha  yüksək  pillələrdə 
olmasını təmin edəcəksiz. 276 milyondan artıq insan bloqunu 
www.tumblr.com  vasitəsilə  yaradıb.  Hər  bir  işi  görməzdən 
147

məhsul və ya xidmət internet vasitəsilə satılırsa) və bu sahədə 
əlavə  imkanlar  barədə  məlumat  olmalıdır  (məsələn, 
qoşulduğunuz yerli ödəniş sistemləri, bank rekvizitləri (hüquqi 
şəxslər üçün maraqlı ola bilər) və s.).
Unutmayın ki, saytda təkmilləşdirmələr, istifadə etdiyiniz 
alətlərin  dəyişdirilməsi  müntəzəm  olmalıdır  ki,  effektivliyi 
maksimal olsun.
İndi  isə  sayta  müştərilərin  cəlb  edilməsi  və  satışa  sövq 
edilməsilə bağlı yaranan problemlər və onlardan çıxış yolları 
barədə danışaq.
Sayta daxil olanların sayı azdır.
Yəqin ki, təhlükəsizlik və bəzi digər dövlət orqanlarından 
savayı bütün başqa şirkət və strukturlar insanları saytlarına cəlb 
etməkdə  maraqlıdırlar.  Saytdan  istifadə  edən  olmasa  onu 
yaratmağın mənası yoxdur. Belə problemlə üzləşmisizsə mətnin 
əvvəlinə  qayıdaraq  bütün  bəndlərin  düzgün  edilməsinə əmin 
olun.  İmkan  varsa  mütəxəssilərlə  məsləhətləşin.  Sosial 
şəbəkələrdə  geniş  dost  şəbəkənizdən  yararlanın  (netvorkinq 
mövzusundan  bilirsiz  ki,  belə  şəbəkəni  qabaqcadan 
yaratmalısız),  onlardan  xahiş  edin  ki,  öz  dostlarına  da 
məhsulunuz  və  saytınız  barədə  məlumat  versinlər.  YouTube 
üçün  maraqlı  bir  videoçarx  çəkərək  onun  maksimal 
paylaşmasına  çalışın.  URL  adınız  mürəkkəbdirsə  sadəsinə 
dəyişdirin.  Qeyri-adi  bir  marketinq  yolu  tapın  ki,  insanların 
dilinə düşəsiz (məsələn, partizan marketinqinə əl atın).
İstifadəçilər sayta daxil olur, amma alış etmədən çıxırlar.
Çox  güman  ki,  problem  təklifinizin  dəyəri  və  məhsulu-
nuzun  mövqeləşdirilməsindədir.  Bu  mərhələyə  qayıdaraq 
yenidən  düşünün.  Bəlkə  saytınıza  keçidi  təmin  edən  mənbə 
sizin hədəf kütlənizə uyğun deyil? Sayta cəlb edilən müştəriləri 
alışa sövq etmək üçün istifadə etdiyiniz alətləri bir daha gözdən 
keçirin,  işləməyənləri  digərlərilə  əvəzləyin.  Alışa  sövq  edən 
146
təkliflərin  (düymələrin)  sayını  çoxaldın  (hər  hansı  bir  addım 
artıq  müsbət  bir  nəticədir:  istədiyiniz  turu  seçin,  indi  pulsuz 
sınaqdan keçirin, daha çox məlumat alın və s.). Pulsuz versiyanı 
(internet məhsullarında) təklif edin və ya müsabiqə elan edin 
(tutaq  ki,  ilk  10  sifariş  edənə  hədiyyə  verilsin).  Mətnin  və 
şəkillərin yeri, şrifti, rəngi, həcmi və digər dizayn elementlərini 
imkan daxilində bir-bir dəyişərək alışların dinamikasını izləyin. 
Potensial müştərilərinizlə əlaqə yaradaraq problemi araşdırın, 
məsləhət alın. Bütün bu addımlar kömək etməsə mütəxəssislərə 
müraciət edin.
İnternetdən  saytın  texniki  tərəfləri  və  satışyönümlü 
olması yolları barədə yüzlərlə maraqlı məqalə tapa bilərsiz. Bu 
əlavə isə yalnız ilkin  məlumatdır. Bu yolda sizə uğurlar!
Əslində  internet-marketinqin  imkanları  və  alətləri 
yazdığımdan qat-qat çoxdur. Məsələn, e-mailların müştərilərə 
göndərilməsinin avtomatlaşdırılması, videokonfransların və və 
vebinarların  təşkil  olunması  və  s.  Amma  güman  edirəm  ki, 
burada  qeyd  olunanlar  da  ən  azı  biznesinizin  başlanğıc 
dövründə sizə kifayət edəcək. İndi isə az xərc tələb edən digər 
marketinq formasından danışaq.
Bloq
İnternet-marketinqin digər vacib alətlərindən biri də bloq 
sayılır.  Statistikaya  nəzər  yetirsək  görərik  ki,  bloqdan  istifadə 
edən  saytlar  55%  çox  trafik  əldə  edirlər.  Əvvəlcə  sizə  bloqun 
internet-marketinqdə  rolunu  qeyd  etmək  istərdim.  Bloq 
yaradaraq siz bir çox üstünlüklər qazanacaqsız. Müştərilər üçün 
bloqunuzu rahatlıqla WordPress-də yarada bilərsiz. Mütəmadi 
olaraq bloqunuzda yeni və maraqlı kontent paylaşmaqla siz veb 
saytınızın  google  axtarış  sistemində  daha  yüksək  pillələrdə 
olmasını təmin edəcəksiz. 276 milyondan artıq insan bloqunu 
www.tumblr.com  vasitəsilə  yaradıb.  Hər  bir  işi  görməzdən 
147

əvvəl bu barədə internetdə araşdırma aparın. Məsələn, məsləhət 
görülür ki, bloqda məlumatların tarixi göstərilməsin, əks halda 
müştərilərdə elə təəssürat yarana bilər ki, köhnəlmiş məlumatı 
oxuyurlar. Çalışın ki, oxucu paylaşdığınız məlumatlara abunəçi 
olsun (təbii ki, pulsuz).
1. Bloq saytınıza daxil olanların sayını artıra bilir. 
2. Sizə öz sahənizdə ekspert kimi ad qazandıra bilər. 
3. Brendinizin tanınmasında mühüm rol oynayır.
Bloqu necə yaratmaq olar? Bloq yaratmaq sizdən heç bir 
vəsait tələb etmir. 
 saytı vasitəsilə siz çox 
www.wordpress.com
rahat  şəkildə  bloqunuzu  pulsuz  yarada  bilərsiz.  Lakin  bunu 
edərkən onun funksiyanallığına mütləq şəkildə diqqət yetirin. 
1.  Çalışın  bloqunuza  e-mail  vasitəsilə  abunə  olmaq 
mümkün olsun. 
2.  Bloqlarınızı  asanlıqla  sosial  şəbəkələrdə  paylaşmaq 
mümkün olsun. 
3.  Sizinlə  şərhlər  vasitəsilə  əks-əlaqə  qurmaq  mümkün 
olsun.
SEO (axtarışın optimallaşdırılması)
Məhsullarınızın  bir  çox  potensial  müştərisi  sizi  tapmaq 
üçün  ilk  üz  tutduğu  ünvan  onlayn  axtarış  sistemləri  olur. 
Əlbə ə  bu  axtarış  sistemləri  arasında  ən  çox  axtarış  ediləni 
“google” axtarış sistemi sayılır. Əgər vebsaytınızın, bloqunuzun 
və  sosial  media  hesablarınızın  axtarış  sistemində  yuxarı 
sıralarda  olmasını  istəyirsinizsə  o  zaman  SEO  (axtarış 
sisteminin optimallaşdırılması) texnikalarından istifadə etməyi 
bacarmalısız. 
Google-un  “məhəbbətini”  qazanmaq  üçün  sınaqdan 
çıxmış bir neçə yol var:
Ÿ
Açar sözlərə uyğun olan və istifadəçilər üçün aktual, 
rahat baxıla bilən məlumatları əks etdirən keyfiyyətli 
148
sayt yaratmaq;
Ÿ
Digər mənbələrdən saytınıza linklərın sayını artırmaq.
Ÿ
Veb saytın mobil versiyasını yaratmaq. 
Brauzerin  düymə  panelinə  Google  PageRank  indikato-
runu rahatlıqla yerləşdirə bilərsiz. Saytların əksəriyyətində bu 
göstərici 0 və ya 1-ə bərabərdir.
Açar sözlərin seçilməsi üçün Google-da pulsuz alət. Google-da 
axtarış  sətirində  keyword  tool  yazsanız  bu  pulsuz  aləti 
görəcəksiz. Axırıncı dəfə baxanda onu bu linkdə gördüm:
h p://adwords.google.ru/keywordplanner 
Bu  proqrama  bir  neçə  açar  söz  daxil  etməklə, 
Azərbaycanda və dünyada istifadə edilən uyğun axtarış söz və 
söz birləşmələrini görə biləcəksiz.
Alətin ikinci xeyri ondan ibarətdir ki, o, biznesinizlə bağlı 
müxtəlif açar söz və söz biləşmələri üzrə yaşadığınız regionda 
və  dünyada  bu  vaxtadək  neçə  axtarış  sorğusunun  olmasını 
göstərir.  Bunu  aydınlaşdırandan  sonra  ən  uyğun  olan  açar 
sözlərdən  bloq  və  saytınızda,  audio  və  video  fayllarınızın 
təsvirində istifadə edin.
Açar  sözlərin  seçilməsi  üçün  YouTube-u  da  yaddan 
çıxarmayın (internetdə ən iri ikinci axtarış saytıdır və Google-a 
məxsusdur).
Açar sözlərin seçilməsi üçün digər alətlər:
Ÿ
Micro Niche Finder:
 
; 
www.micronichefinder.com/index.htm
Ÿ
Market Samurai: 
.
www.marketsamurai.com
Google-da reytinqinizi qaldırmaq üçün bir neçə yaradıcı 
və düzgün yol:
Ÿ
Sahənizlə  bağlı  olan  bloq  və  digər  resurslarda  etibar 
doğuran  şərhlər  verin.  Şərhlərinizdə  saytınıza  linki 
yerləşdirməyi unutmayın;
149

əvvəl bu barədə internetdə araşdırma aparın. Məsələn, məsləhət 
görülür ki, bloqda məlumatların tarixi göstərilməsin, əks halda 
müştərilərdə elə təəssürat yarana bilər ki, köhnəlmiş məlumatı 
oxuyurlar. Çalışın ki, oxucu paylaşdığınız məlumatlara abunəçi 
olsun (təbii ki, pulsuz).
1. Bloq saytınıza daxil olanların sayını artıra bilir. 
2. Sizə öz sahənizdə ekspert kimi ad qazandıra bilər. 
3. Brendinizin tanınmasında mühüm rol oynayır.
Bloqu necə yaratmaq olar? Bloq yaratmaq sizdən heç bir 
vəsait tələb etmir. 
 saytı vasitəsilə siz çox 
www.wordpress.com
rahat  şəkildə  bloqunuzu  pulsuz  yarada  bilərsiz.  Lakin  bunu 
edərkən onun funksiyanallığına mütləq şəkildə diqqət yetirin. 
1.  Çalışın  bloqunuza  e-mail  vasitəsilə  abunə  olmaq 
mümkün olsun. 
2.  Bloqlarınızı  asanlıqla  sosial  şəbəkələrdə  paylaşmaq 
mümkün olsun. 
3.  Sizinlə  şərhlər  vasitəsilə  əks-əlaqə  qurmaq  mümkün 
olsun.
SEO (axtarışın optimallaşdırılması)
Məhsullarınızın  bir  çox  potensial  müştərisi  sizi  tapmaq 
üçün  ilk  üz  tutduğu  ünvan  onlayn  axtarış  sistemləri  olur. 
Əlbə ə  bu  axtarış  sistemləri  arasında  ən  çox  axtarış  ediləni 
“google” axtarış sistemi sayılır. Əgər vebsaytınızın, bloqunuzun 
və  sosial  media  hesablarınızın  axtarış  sistemində  yuxarı 
sıralarda  olmasını  istəyirsinizsə  o  zaman  SEO  (axtarış 
sisteminin optimallaşdırılması) texnikalarından istifadə etməyi 
bacarmalısız. 
Google-un  “məhəbbətini”  qazanmaq  üçün  sınaqdan 
çıxmış bir neçə yol var:
Ÿ
Açar sözlərə uyğun olan və istifadəçilər üçün aktual, 
rahat baxıla bilən məlumatları əks etdirən keyfiyyətli 
148
sayt yaratmaq;
Ÿ
Digər mənbələrdən saytınıza linklərın sayını artırmaq.
Ÿ
Veb saytın mobil versiyasını yaratmaq. 
Brauzerin  düymə  panelinə  Google  PageRank  indikato-
runu rahatlıqla yerləşdirə bilərsiz. Saytların əksəriyyətində bu 
göstərici 0 və ya 1-ə bərabərdir.
Açar sözlərin seçilməsi üçün Google-da pulsuz alət. Google-da 
axtarış  sətirində  keyword  tool  yazsanız  bu  pulsuz  aləti 
görəcəksiz. Axırıncı dəfə baxanda onu bu linkdə gördüm:
h p://adwords.google.ru/keywordplanner 
Bu  proqrama  bir  neçə  açar  söz  daxil  etməklə, 
Azərbaycanda və dünyada istifadə edilən uyğun axtarış söz və 
söz birləşmələrini görə biləcəksiz.
Alətin ikinci xeyri ondan ibarətdir ki, o, biznesinizlə bağlı 
müxtəlif açar söz və söz biləşmələri üzrə yaşadığınız regionda 
və  dünyada  bu  vaxtadək  neçə  axtarış  sorğusunun  olmasını 
göstərir.  Bunu  aydınlaşdırandan  sonra  ən  uyğun  olan  açar 
sözlərdən  bloq  və  saytınızda,  audio  və  video  fayllarınızın 
təsvirində istifadə edin.
Açar  sözlərin  seçilməsi  üçün  YouTube-u  da  yaddan 
çıxarmayın (internetdə ən iri ikinci axtarış saytıdır və Google-a 
məxsusdur).
Açar sözlərin seçilməsi üçün digər alətlər:
Ÿ
Micro Niche Finder:
 
; 
www.micronichefinder.com/index.htm
Ÿ
Market Samurai: 
.
www.marketsamurai.com
Google-da reytinqinizi qaldırmaq üçün bir neçə yaradıcı 
və düzgün yol:
Ÿ
Sahənizlə  bağlı  olan  bloq  və  digər  resurslarda  etibar 
doğuran  şərhlər  verin.  Şərhlərinizdə  saytınıza  linki 
yerləşdirməyi unutmayın;
149

Ÿ
Facebook-da  fan-səhifə  yaradın  və  özünüz  haqqında 
məlumatla yanaşı orada saytınıza linki yerləşdirin;
Ÿ
Tanınmış müvafiq saytlarda məqalələr yerləşdirin (belə 
saytları Google-da axtarış etməklə tapa bilərsiz);
Ÿ
Sizin  sahənizə  və  reytinqi  saytınıza  uyğun  olan 
saytlarla qarşılıqlı irəliləyiş məqsədilə link mübadiləsi 
barədə razılığa gəlin. Sayt nə qədər köhnə, PageRank 
göstəricisi nə qədər yüksək olsa bir o qədər yaxşıdır. Bu 
cür  əməkdaşlıq  etmək  istədiyiniz  saytların  siyahısını 
tərtib edərək onlarla danışıqlara başlayın. Keyfiyyətli 
saytlarla qarşılıqlı surətdə faydalı partnyorluğa çalışın;
Ÿ
Xidmətlərindən  istifadə  etdiyiniz  internet-servislərə 
imzanıza  domen  adınızı  əlavə  etməklə  səmimi 
rəylərinizi göndərin;
Ÿ
Vebsaytınızın  mobil  versiyasının  olması  vacibdir. 
Statistikaya  görə  dünyada  aktiv  internet  istifadə-
çilərinin 51%-i internətə mobil telefon vasitəsilə daxil 
olur.
Google My Business. Bu alət Google Maps və digər yerlərdə 
şirkətiniz  haqqında  məlumatı  yerləşdirmək  imkanı  verir. 
Google  sayta  reytinq  verməzdən  əvvəl  gərək  onu  indeksləsin 
(yəni  tapsın).  Saytınıza  Google  xəritəsinin  əlavə  edilməsinin 
qeyri-standart  formaları  barədə  burada  öyrənə  bilərsiz:  
h p://www.maps.google.com
Google Analytics.  Bu  alət  vasitəsilə  siz  vebsaytınıza  daxil 
olan bütün trafikin detalları haqqında ətraflı məlumat əldə edə 
bilərsiz.  Canlı  olaraq  saytınızda  neçə  nəfərin  olduğunu 
müəyyən etməzdən əlavə onların haradan gəldiklərini də çox 
rahat şəkildə müəyyən edə bilərsiz. 
1. Saytınıza gələn trafik hardandır;
2. Saytını necə tapıblar;
3. Sayta hansı internet brauzerdən daha çox izləyici gəlir;
150
4.Saytınızı  tapmaq  üçün  hansı  açar  sözlərdən  istifadə 
edirlər.
Google Analytics vasitəsilə siz bütün bu məlumalatları çox 
asan şəkildə əldə edə bilərsiz. 
PageRank və Google-da indeksləmə. Saytınızın axtarış sistemi 
tərəfindən  indeksləməsini  yoxlamaq  üçün  müvafiq  axtarış 
sistemində  site:  sitename.com  yazın.  Məsələn,  əgər  saytınızın 
adı xyz.com-dursa belə yazın: site: xyz.com. Görsəz ki, Google 
saytınızı hələ indeksləşdirməyib, PageRank-də reytinq almağa 
çalışın.  Müsbət  nəticəyə  təminat  olmasa  da  müraciətinizi 
h p://google.com/addurl
  səhifəsində edin.
Yaxşı ad yaxşı marketinqdir. Populyar açar sözü özündə əks 
etdirən və şəhərinizlə bağlı olan domen adı axtarış sistemlərində 
və  Google  ünvanlarında  reytinqinizin  daha  yüksək  olmasına 
xidmət  edəcək.  Məsələn,  bakuroofing.com.  Domenin  adı 
yaddaqalan olmalıdır.
Partnyor  marketinqi  üçün  maraqlı  saytlar  tapın.  Aşağıdakı 
vasitələrdən istifadə edə bilərsiz:
Ÿ
Saytın  arxasında  duran  şəxsləri  müəyyən  etməyə 
çalışın. Əlaqə yaratmaq üçün bu fayda verə bilər;
Ÿ
Potensial partnyorlarınızın fəaliyyəti müzakirə olunan 
bloq  və  saytlarda  faydalı  şərh  və  məlumatlar 
yerləşdirin;
Ÿ
Sayt  sahiblərinə  onlar  üçün  maraqlı  ola  biləcək 
kontentə linklər göndərin;
Ÿ
Saytdakı  yenilikləri  və  əsas  nümayəndələrinin 
hərəkətlərini  izləyin.  Onların  sosial  şəbəkələrdəki 
səhifələrinə qoşulun, paylaşmalarına müsbət rəy verin. 
E-mail və ya şəxsi mesajla onların fəaliyyətinə heyran 
olduğunuzu  və  ya  müsbət  qiymətləndirdiyinizi 
bildirin  (əgər  doğrudan  da  belədirsə).  Səmimi 
münasibətlər qurun.
151

Ÿ
Facebook-da  fan-səhifə  yaradın  və  özünüz  haqqında 
məlumatla yanaşı orada saytınıza linki yerləşdirin;
Ÿ
Tanınmış müvafiq saytlarda məqalələr yerləşdirin (belə 
saytları Google-da axtarış etməklə tapa bilərsiz);
Ÿ
Sizin  sahənizə  və  reytinqi  saytınıza  uyğun  olan 
saytlarla qarşılıqlı irəliləyiş məqsədilə link mübadiləsi 
barədə razılığa gəlin. Sayt nə qədər köhnə, PageRank 
göstəricisi nə qədər yüksək olsa bir o qədər yaxşıdır. Bu 
cür  əməkdaşlıq  etmək  istədiyiniz  saytların  siyahısını 
tərtib edərək onlarla danışıqlara başlayın. Keyfiyyətli 
saytlarla qarşılıqlı surətdə faydalı partnyorluğa çalışın;
Ÿ
Xidmətlərindən  istifadə  etdiyiniz  internet-servislərə 
imzanıza  domen  adınızı  əlavə  etməklə  səmimi 
rəylərinizi göndərin;
Ÿ
Vebsaytınızın  mobil  versiyasının  olması  vacibdir. 
Statistikaya  görə  dünyada  aktiv  internet  istifadə-
çilərinin 51%-i internətə mobil telefon vasitəsilə daxil 
olur.
Google My Business. Bu alət Google Maps və digər yerlərdə 
şirkətiniz  haqqında  məlumatı  yerləşdirmək  imkanı  verir. 
Google  sayta  reytinq  verməzdən  əvvəl  gərək  onu  indeksləsin 
(yəni  tapsın).  Saytınıza  Google  xəritəsinin  əlavə  edilməsinin 
qeyri-standart  formaları  barədə  burada  öyrənə  bilərsiz:  
h p://www.maps.google.com
Google Analytics.  Bu  alət  vasitəsilə  siz  vebsaytınıza  daxil 
olan bütün trafikin detalları haqqında ətraflı məlumat əldə edə 
bilərsiz.  Canlı  olaraq  saytınızda  neçə  nəfərin  olduğunu 
müəyyən etməzdən əlavə onların haradan gəldiklərini də çox 
rahat şəkildə müəyyən edə bilərsiz. 
1. Saytınıza gələn trafik hardandır;
2. Saytını necə tapıblar;
3. Sayta hansı internet brauzerdən daha çox izləyici gəlir;
150
4.Saytınızı  tapmaq  üçün  hansı  açar  sözlərdən  istifadə 
edirlər.
Google Analytics vasitəsilə siz bütün bu məlumalatları çox 
asan şəkildə əldə edə bilərsiz. 
PageRank və Google-da indeksləmə. Saytınızın axtarış sistemi 
tərəfindən  indeksləməsini  yoxlamaq  üçün  müvafiq  axtarış 
sistemində  site:  sitename.com  yazın.  Məsələn,  əgər  saytınızın 
adı xyz.com-dursa belə yazın: site: xyz.com. Görsəz ki, Google 
saytınızı hələ indeksləşdirməyib, PageRank-də reytinq almağa 
çalışın.  Müsbət  nəticəyə  təminat  olmasa  da  müraciətinizi 
h p://google.com/addurl
  səhifəsində edin.
Yaxşı ad yaxşı marketinqdir. Populyar açar sözü özündə əks 
etdirən və şəhərinizlə bağlı olan domen adı axtarış sistemlərində 
və  Google  ünvanlarında  reytinqinizin  daha  yüksək  olmasına 
xidmət  edəcək.  Məsələn,  bakuroofing.com.  Domenin  adı 
yaddaqalan olmalıdır.
Partnyor  marketinqi  üçün  maraqlı  saytlar  tapın.  Aşağıdakı 
vasitələrdən istifadə edə bilərsiz:
Ÿ
Saytın  arxasında  duran  şəxsləri  müəyyən  etməyə 
çalışın. Əlaqə yaratmaq üçün bu fayda verə bilər;
Ÿ
Potensial partnyorlarınızın fəaliyyəti müzakirə olunan 
bloq  və  saytlarda  faydalı  şərh  və  məlumatlar 
yerləşdirin;
Ÿ
Sayt  sahiblərinə  onlar  üçün  maraqlı  ola  biləcək 
kontentə linklər göndərin;
Ÿ
Saytdakı  yenilikləri  və  əsas  nümayəndələrinin 
hərəkətlərini  izləyin.  Onların  sosial  şəbəkələrdəki 
səhifələrinə qoşulun, paylaşmalarına müsbət rəy verin. 
E-mail və ya şəxsi mesajla onların fəaliyyətinə heyran 
olduğunuzu  və  ya  müsbət  qiymətləndirdiyinizi 
bildirin  (əgər  doğrudan  da  belədirsə).  Səmimi 
münasibətlər qurun.
151

Ÿ
Partnyorlara  kontent  kimi  istifadə  edə  biləcəkləri 
maraqlı məqalələr göndərin. İcazə istəmək lazım deyil, 
sadəcə  göndərin!  Əlaqə  yaratmaq  istədiyiniz  sayt 
barədə  internetdəki  müzakirələri  izləyin  (Google 
Alerts-un  imkanlarını  unutmamısız  ki?).  Tənqid 
gördükdə saytı müdafiə edin. İnanın ki, siz diqqətdən 
yayınmayacaqsız. Misal üçün, bir neçə il əvvəl PayPal-
ın  vitse-prezidenti  Cim  Kokruma  saytın  müdafiəsinə 
görə təşəkkür etmişdi. Əslində Cim Kokrum bu şərhi 
yazanda  bir  məqsəd  güdmürdü.  Buna  baxmayaraq 
vitse-prezident  onu  tapdı,  bəzi  məqamları  müzakirə 
etdi, sonra isə hədiyyə olaraq ona futbolka göndərdi.