Hormonlar hormon tanımı ve hormonların temel özellikleri
Yüklə 3,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ACTH aşırılığı
- Yüksek serum prolaktin düzeyi
- İnsan plasental laktojen (hPL)
- Yüksek serum ADH düzeyi
- Epifiz (pineal bez) hormonu
- Timus hormonları (Timozinler)
- Toksik guatr (Basedow Graves)
|
Somatomedinler Somatomedinler, büyüme hormonu etkilerinin indirekt aracılarıdırlar. Somatomedinler, büyüme hormonuna yapısal benzerlik göstermezler. Somatomedin A 1 , somatomedin A 2 , somatomedin C, insülin benzeri büyüme faktörü I, insülin benzeri büyüme faktörü II ve çoğalmayı stimüle edici aktivite gibi somatomedinler tanımlanmıştır. Somatomedinler, büyüme hormonunun uyarıcı etkisiyle karaciğerden ve böbreklerden salıverilirler; konsantrasyonları büyüme hormonu ile ayarlanan transport proteinlerle taşınırlar. İnsülin etkisi ve iyi beslenme, kan somatomedin düzeyini artırır. Serumdaki somatomedinlerin yarı ömürleri, peptit hormonlarınkinden daha uzundur.
13 Somatomedinler, spesifik membran reseptörlerine bağlanarak hormonal etki gösterirler. Somatomedinler, kıkırdak metabolizmasında rol oynarlar, sülfatın kıkırdak içine katılmasını sağlarlar; büyümeyi uyarıcı etki gösterirler; kas ve yağ dokusunda insülin benzeri aktivite gösterirler; hücre çoğalması ile ilgili aktivite gösterirler. ACTH (Adrenokortikotrop hormon, kortikotropin) ACTH, hipofiz ön lobunun bazofil hücrelerinden salgılanan, 39 amino asit içeren düz zincirli bir polipeptit hormondur. ACTH, esas olarak hipofiz ön lobunun bazofil hücrelerinde olmakla birlikte hipofizin diğer kısımlarında ve beyinde, yaklaşık 280 amino asitlik pro-opio- melanokortin denen bir prekürsör polipeptidin proteolizi sonucu oluşur. Pro-opio-
molekülünde, N-terminal uçtan itibaren ilk 23 amino asit biyolojik aktiviteden sorumludur ki bu amino asitlerin dizilişi, insan dahil denenmiş çeşitli hayvanlarda birbirinin aynıdır. Bu dizilişte, MSH’dakine benzer bölümler de vardır; bu nedenle ACTH, çok az da olsa MSH etkisi gösterebilir. β β β ACTH salıverilişinin kontrolü ACTH salıverilişi, kortikotropin salıverici hormon (CRH, CRF) tarafından kontrol edilir: Serumda ACTH düzeyinin düşmesi, hipotalamustan CRH salıverilmesine neden olur, CRH da hipofiz ön lobundaki bazofil hücreleri uyararak ACTH salıverilmesine neden olur. Serumda ACTH düzeyinin yükselmesi, hipotalamustan CRH salıverilişini ve dolayısıyla hipofizden ACTH salıverilişini inhibe eder. Kortikosteroid oluşması ve ACTH salıverilişi arasında da ters orantılı bir ilişki vardır: Eksojen kortizol, ACTH salıverilişini, hipofiz düzeyinde feedback olarak inhibe eder. Androjenler ve progesteron, ACTH salıverilişini, hipofiz düzeyinde feedback olarak daha zayıf inhibe ederler. Merkezi sinir sisteminde bulunan asetilkolin, norepinefrin, serotonin gibi nörotransmitterler de ACTH salgılanmasını ayarlarlar. ADH (Vazopressin) ve prostaglandinler de ACTH salgılanmasını ayarlarlar. ACTH salıverilişi ritmiktir; sadece birkaç dakika süren kısa patlamalar şeklinde, belirli zaman aralıklarında olur. Soğuk, pirojenler, insülin hipoglisemisi, epinefrin, östrojenler, cerrahi travma gibi stresler veya psişik uyarılar hipotalamusu etkileyerek kortikotropin salıverici faktörün (CRH, CRF) salgılanışına neden olur; kortikotropin salıverici faktör de hipofizden ACTH salıverilişine neden olur; ACTH, sürrenal korteksten kortikosteroid hormonların salgılanışını uyarır ve böylece organizmanın stres yanıtı oluşur. ACTH’ın etkileri ACTH, hücre yüzeyindeki reseptörlere bağlanarak, ikinci haberci olarak cAMP üzerinden etkili olur. Böbrek üstü bezinde kalsiyumun tutulması ve hücre içinde yeniden dağılımı da Ca 2+
ACTH, sürrenal korteksten kortikosteroidlerin sentez ve salıverilişlerini artırır; ancak aldosteron salıverilişine etkisi yoktur. ACTH, sürrenal korteks hormonlarının etkilerine benzer etkiler gösterir: ACTH, böbreklerden tuz ve su geri emilimini artırır; azot, potasyum, fosfor, ürik asit atılımını artırır; kanda glukoz miktarını, kasta ve karaciğerde glikojen miktarını artırır; kadınlarda erkekleşme belirtilerine
14 neden olur; eritropoezi artırır; lenfosit ve eozinofilleri azaltır. ACTH, yağ doku hücrelerine direkt etki ile bu hücrelerden nötral yağların mobilizasyonuna neden olur. ACTH, yangı olaylarının şiddetini azaltır; damar geçirgenliği ve lökositlerin kan dolaşımından dışarı çıkmalarını sınırlar; granülasyon dokusu oluşumunu engeller. ACTH, %1 oranında MSH etkisi gösterir. ACTH’ın serum düzeyi ve fizyopatolojik değişimi Serum ACTH düzeyi, normalde saat 08:00’de 25-100 pg/mL ve saat 18:00’de 20-50 pg/mL’dir. ACTH aşırılığı, hipofiz ön lobunun bazofil hücrelerinden köken alan adenomunda ortaya çıkar ve bu durum da Cushing hastalığı denen klinik tabloya neden olur. Cushing hastalığında yüz, boyun ve gövde yağlanır; aydede yüzü diye tanımlanan tipik yüz görünümü gözlenir; hiperglisemi, glukozüri ve kemiklerde demineralizasyon saptanır. Sürrenal korteks hasarı (primer adrenal yetersizlik) nedeniyle ACTH’a sürrenal korteks yanıtının yetersiz olduğu durumlarda da ACTH aşırılığı saptanabilir. TSH (Tiroit stimüle edici hormon, tirotropin, tirotropik hormon) TSH, hipofiz ön lobunun distal parçasındaki bazofil hücrelerde sentezlenen glikoprotein yapısında bir hormondur. TSH’ın protein kısmı kükürtten zengindir; karbonhidrat kısmında fukoz, mannoz, galaktoz, glukozamin ve galaktozamin içerir. TSH’ın molekül ağırlığı, insanda 30000, koyunda 35000, sığırda 10000 kadardır. TSH’ın salıverilişinin kontrolü TSH’ın sentez ve salıverilişi, sinirsel yolla beyin korteksini uyaran çevresel uyarılar, hipotalamusun arka tarafından salıverilen tirotropin salıverici faktör (TRH, TRF) ve kandaki tiroit hormonu tiroksin (T 4 ) tarafından düzenlenir. TRH (TRF), piroglutamik asit, histidin ve prolinamid içerir; Ca 2+ a bağımlıdır; cAMP üzerinden etki göstererek TSH ve prolaktin salıverilişini uyarır. Kandaki tiroksin (T 4 ) düzeyi artışı, TRH’a hipofizin duyarlılığını azaltır ve hipofizden TSH salıverilişini feedback olarak inhibe eder. TSH’ın etkileri TSH, tiroit üzerine cAMP üzerinden hormonal etki gösterir. TSH, tiroit üzerine etki göstererek tiroglobülinin tiroit follikülü lümeni içine salgılanması ve burada depolanmasını; iyot alınıp tutulmasını, iyodun organikleştirilmesini, tiroglobülinin parçalanması ile tiroit hormonu salıverilişini artırır. TSH, tiroit hormonlarının etkilerini oluşturur: Bazal metabolizma artışı, kalp atışlarının hızlanması, sinir sistemi fonksiyonunun uyarılması, karaciğer glikojeninin azalması, başlıca etkileridir. TSH’ın serum düzeyi ve fizyopatolojik değişimi Serum TSH düzeyi, erişkinde normalde <10 µÜ/mL’dir. Yüksek serum TSH düzeyine primer hipotiroidizmde rastlanır; normalin 3-100 katı olabilir. Hashimoto tiroiditisinde de serum TSH düzeyi yüksektir. Potasyum iyodür ve lityum alınması hallerinde de serum TSH düzeyi yükselir.
15 Düşük serum TSH düzeyine, primer hipertiroidizmde, sekonder (hipofizial) hipotirodizm ve tersiyer (hipotalamik) hipotirodizmde, toksik multinodüler guatr gibi subklinik hipertiroidizmde rastlanır. T 3 , kortikosteroid, aspirin alınması hallerinde de serum TSH düzeyi düşer. FSH (Follikül stimüle edici hormon) FSH, hipofiz ön lobunun bazofil hücreleri tarafından sentezlenen glikoprotein yapısında bir gonadotropindir. FSH, %16 oranında karbonhidrat içerir ki bunlar, sialik asit, heksoz ve heksozaminlerdir. FSH’un protein kısmı, α ve β zincirlerinden oluşmuştur; β zinciri, spesifik biyolojik aktiviteyi sağlar. FSH’un etkileri FSH, hedef hücrelerin plazma membranları üzerindeki spesifik reseptörlere bağlanarak, cAMP üzerinden hormonal etki gösterir. FSH, dişilerde ovaryumun ağırlığının artması ile birlikte çok sayıda Graaf follikülünün büyümesini sağlar; erkekte seminifer tüplerin epitelini uyararak testislerde spermatogenezi artırır, olgun spermatoazalar da dahil çeşitli olgunlaşma safhasında çok sayıda spermatosit görünmesine neden olur. FSH’un serum düzeyi ve fizyopatolojik değişimi Serum FSH düzeyi, puberteden sonra erişkin bir kadında, menapoz öncesi normalde 4-30 mÜ/mL kadardır. Serum FSH’ının normal düzeyi, menstrual siklusun başlangıcından siklus ortasına kadar giderek artar ve bazal düzeyin 10 katına ulaşabilir, ovulasyondan sonra da giderek azalarak bazal değere iner.
polikistik over hastalığı, sekonder hipogonadizm, anoreksia nervosa, orak hücre anemisi, hiperprolaktinemi gibi hallerde de serum FSH düzeyi düşüktür. Oral kontraseptif kullanan kadınlarda da serum FSH düzeyi düşüktür. Yüksek serum FSH düzeyi menapoz döneminde saptanır; 40-250 mÜ/mL kadar olabilir. Ayrıca primer gonadal yetmezlik, ovaryal veya testiküler agenezi, kastrasyon, orşitis, alkolizm gibi hallerde de FSH düzeyi yüksektir.
LH (Lüteinleştirici hormon) LH, hipofiz ön lobunun bazofil hücreleri tarafından sentezlenen, glikoprotein yapısında bir gonadotropindir. LH, %15,5 oranında karbonhidrat içerir. LH’un protein kısmı, α ve β zincirlerinden oluşmuştur; β zinciri, spesifik biyolojik aktiviteden sorumludur. LH’un etkileri LH, luteal ve interstisyel hücrelerde spesifik membran reseptörlerine bağlanarak, cAMP üzerinden etkili olur. LH, dişilerde Graaf follikülünün olgunlaşmasını teşvik edici ve follikül epitelini östrojen salgılaması için uyarıcı etki gösterir. Bu etkiyle östrojen oluşumunun artması sonucunda uterusta proliferasyon safhası başlar. LH, ovulasyona ve korpus luteum oluşmasına yardım eder. Folliküllerin olgunlaşmasından ovulasyona kadar FSH ve LH sinerjik etki gösterirler. LH, erkekte testisin Leydig hücrelerinin fonksiyonlarını artırır, vesikula seminalis ve prostatın büyümesini ve androjen salgılanmasını uyarır. LH, sekonder cinsiyet belirtilerinin
16
ortaya çıkmasını sağlar. Horozlarda ibik ve mahmuz oluşumu, tekelerde sakal, boğalarda kuvvetli boyun oluşumu, sekonder cinsiyet belirtileridir. LH’un serum düzeyi ve fizyopatolojik değişimi Serum LH’unun normal düzeyi, puberteden sonra erişkin bir kadında follikül fazında 5-30 mÜ/mL, siklus ortasında 75-150 mÜ/mL, luteal fazda 3-40 mÜ/mL kadardır. Puberteden sonra erişkin bir kadında serum LH düzeyi, menstrual siklusun başlangıcından siklus ortasına kadar giderek artar ve ovulasyondan hemen önce pik değerine ulaşır; ovulasyondan sonra da giderek azalarak bazal değere iner. Menstrual siklusun başlangıcında LH, FSH’dan daha
hiperprolaktinemi, galaktore-amenore sendromu, şiddetli stres ve malnütrisyon gibi hallerde saptanır. Oral kontraseptif kullanan kadınlarda da serum LH düzeyi düşüktür.
Ayrıca primer gonadal disfonksiyon, polikistik over sendromu, over patolojisine bağlı amenore gibi hallerde de serum LH düzeyi yüksektir. hCG (insan koryonik gonadotropin) hCG (insan koryonik gonadotropin), LH’unkilere benzer biyolojik ve immünolojik özellikleri olan ve normalde plasenta tarafından salgılanan bir hormondur. hCG, glikoprotein yapısındadır. hCG molekülü α ve β olmak üzere iki alt üniteden oluşmuştur. hCG molekülünün α alt ünitesi aynı zamanda LH, FSH ve TSH’ın bir bölümünü oluşturur; β alt ünitesi spesifiktir. Serumdaki hCG molekülü kısmen parçalanır veya β alt ünitesine ve idrarla atılan diğer fragmanlara metabolize olur. İdrar hCG düzeyinin artmış olduğunun saptanması, gebelik tanısı için kullanılır. Serum hCG düzeyi gebelik başlangıcından 8-10 gün sonra 25 IU/L’ye ulaşır; gebeliğin ilk 6 haftasında her iki günde bir yaklaşık ikiye katlanır. Gebelik başlangıcından 14-18 gün sonra (son adet başlangıcından 28-32 gün sonra) yaklaşık 500 IU/L serum hCG düzeylerine rastlanır. Gebelik başlangıcından sonraki ilk 2 hafta serum hCG düzeyleri genellikle idrar hCG düzeyinden daha yüksektir; üçüncü hafta sırasında serum ve idrar hCG düzeyleri eşittir; daha sonra idrar hCG düzeyleri serum hCG düzeylerinden daha yüksek olur. Gebelik başlangıcından yaklaşık 55-70 gün (8-10 hafta) sonra serum ve idrar hCG düzeyleri pik yapar. Serum hCG düzeyi piki yaklaşık 30.000 (20.000-57.000) IU/L’dir. Serum ve idrar hCG düzeyleri daha sonra düşer. hCG düzeylerinde düşme birinci trimesterin son döneminde daha hızlıdır. Serum hCG düzeyleri yaklaşık 10.000 IU/L’de stabilleşir ve gebelik sürdükçe bu düzey değişmez. İdrar hCG düzeyleri genellikle serum hCG düzeylerine paralel seyreder. Çoğul gebelikte, mol hidatidiformda ve koryokarsinomada serum hCG düzeyi normal gebelik değerlerinin üzerindedir. Düşük tehdidinde ve dış gebelikte ise serum hCG düzeyi normal gebelik değerlerinin altındadır. hCG’in β-alt birimi (β-hCG), özellikle koryokarsinoma, mol hidatidiform ve germ hücreli tümörlerde artar; gebelik tanı ve izlenmesi için de daha değerlidir. Prolaktin (PRL, laktojenik hormon, luteotrop hormon) Prolaktin, olasılıkla hipofiz ön lobundaki asidofil hücreler tarafından sentezlenen, basit protein yapısında bir gonadotrop hormondur. Prolaktin, büyüme hormonu ile ortak bir yapıyı paylaşır ve immünolojik olarak çapraz reaksiyon verir.
17 Prolaktin salıverilişinin kontrolü Prolaktin salıverilişi, dopaminerjik sistemin direkt negatif kontrolü altındadır. Prolaktin salıverilişi, genel olarak dopamin olduğu kabul edilen, hipotalamik, prolaktin salıverilişini inhibe edici faktör (PIF) tarafından inhibe edilir; prolaktin salıverici faktör (PRF) ve tirotropin salıverici hormon (TRH) tarafından stimüle edilir. Gebelik sırasında östrojenler, hipofizde
prolaktin salıverilişini uyarır. Prolaktinin etkileri Prolaktin, yalnızca dişi cinsiyette önemlidir; korpus luteumu aktive eder ve gelişmiş bulunan korpus luteum tarafından devamlı olarak progesteron üretilmesini uyarır. Prolaktin aktif süt bezi dokusunun kurulmasına ve laktasyon sırasında süt oluşumuna da yardım eder.
Prolaktinin serum düzeyi ve fizyopatolojik değişimi Serum prolaktin düzeyi, erişkin bir kadında normalde %1-25 ng kadardır.
hipotiroidizm, anoreksia nervosa, polikistik over sendromu, renal yetmezlik durumlarında saptanır. Ayrıca gebelik, meme ucunun aşırı uyarılması, stres ve egzersiz de serum prolaktin düzeyinde fizyolojik yükselmeye neden olur. Oral kontraseptif kullanan kadınlarda da serum prolaktin düzeyi yüksek olabilir. İnsan plasental laktojen (hPL) İnsan plasental laktojen (hPL), Plasentadan salgılanan, prolaktine benzeyen fakat büyüme hormonuna daha çok benzeyen bir hormondur. hPL de laktojenik ve luteotrop etkiye sahiptir; prolaktin ve büyüme hormonunun etkilerine benzer metabolik etkiler gösterir. Serum hPL düzeyleri, plasenta ağırlığı ile korelasyon gösterir. Serum hPL düzeyleri, birinci ve ikinci trimesterde artar; üçüncü trimesterde nispeten plato çizer. MSH (Melanosit stimüle edici hormon, melanotropin) MSH, hipofizin orta lobunda sentezlenen ve salıverilen, protein yapısında bir hormondur. Çeşitli türlerin hipofizlerinden α-MSH, β-MSH ve γ-MSH izole edilmiştir. α-MSH’un amino asit dizisi, ACTH’un N-terminal ucundaki 13 amino asidin dizilişine benzer; aradaki fark, α- MSH’un N-terminalinin asetillenmiş olması ve zincir ucunun valinamid ile son bulmasıdır. β- MSH, 18 amino asit içerir ve iki uçta da aspartik asit artıkları bulunur. Maymun, sığır at ve domuzun β-MSH’larının amino asit dizisinin 7’den 13’e kadarki amino asit artıkları, insan ACTH’unun 4’den 10’a kadarki amino asit artıklarıyla aynıdır. MSH’un salıverilişinin kontrolü MSH’ın salıverilişi hipotalamik düzenleyici hormon veya faktörler olan MSHSH ve MSHIH tarafından kontrol edilir. Bazı hayvanlarda ışık şiddetinin artması, MSH sentezini ve salgılanmasını azaltır.
18 MSH’un etkileri MSH, melanositlerde pigment granüllerinin hücrenin her tarafına yayılmasını ve derinin koyu renkli olmasını sağlar.
ADH (Antidiüretik hormon, arjinin vazopressin, pitresin) ADH, hipotalamusun paraventriküler çekirdeklerinin supraoptik nöronlarında oluşturulan ve nörofizin II diye bilinen bir protein ile birlikte aksonlar boyunca hipofizin arka lobuna taşınarak burada depolanan bir nonapeptit hormondur. ADH’un yapısı, oksitosinin yapısına benzer. Ancak oksitosinde bulunan izolösinin yerini ADH’da fenilalanin alır; oksitosindeki lösinin yerini sığır ve insan ADH’unda arjinin alır, domuz ADH’unda lizin alır:
Kuşlarda ADH yerine antidiürtik etkili vazotosin [(8-arjinin)-oksitosin] denen bir madde bulunmuştur ki bunun fazla salgılanması yumurta verimini başlatır. ADH’un salıverilişinin kontrolü ADH’un salıverilişi, hipotalamustaki ozmoreseptörler tarafından, arteryel kanın ozmotik basıncındaki değişikliklere göre düzenlenir. Emosyonel ve fizik stres, nikotin ve morfin, kan ozmotik basıncının arttığı dehidratasyon, ADH salıverilişini artırır. Adrenalin, etil alkol, kan ozmotik basıncını düşüren volüm artırıcı faktörler, ADH salıverilişini inhibe eder. ADH’un etkileri ADH, cAMP üzerinden hormonal etki gösterir. ADH, böbrekte distal tubuluslarda suyun geri emilimini sağlar; eksikliğinde idrar çıkarılması (diürez) artar. ADH eksikliğinde veya hedef dokuların hormona cevap vermemesi durumunda ortaya çıkan patolojik klinik tablo, diyabetes insipitustur. Diyabetes insipitus, çok su içme ile birlikte günde 30 litreye kadar idrar çıkarılmasıyla karakterizedir. ADH eksikliğine bağlı nörojenik diyabetes insipitus, sentetik ADH veya türevlerinin buruna damlatılması yoluyla kontrol altına alınabilir. Yüksek konsantrasyonda ADH, kan damarları üzerine vazopressör etki ile kan basıncını yükseltir; cerrahi şokta kan basıncını yükseltmek ve uzayan postpartum kanamayı durdurmak için ADH kullanılmıştır. ADH, özellikle LH’u olmak üzere gonadotropinleri inhibe eder.
19 ADH’un serum düzeyinin fizyopatolojik değişimi Yüksek serum ADH düzeyi, beyin tümörü, beynin vasküler ve enfeksiyöz hastalıklarında, pnömoni ve akciğer tüberkülozunda saptanır; bu durumlarda idrar çıkışı (diürez) az olur. Nefrojenik diyabetes insipitusta da serum ADH düzeyi yüksektir, fakat böbreklerin ADH’a cevabı olmadığından idrar çıkışı fazladır. Düşük serum ADH düzeyi, santral diyabetes insipitus (nörojenik diyabetes insipitus), psikojenik polidipsi, nefrotik sendrom durumlarında saptanır; bu durumlarda idrar çıkışı fazladır. Oksitosin (pitosin) Oksitosin, hipotalamusun paraventriküler çekirdeklerinin supraoptik nöronlarında oluşturulan ve nörofizin I diye bilinen bir protein ile birlikte aksonlar boyunca hipofizin arka lobuna taşınarak burada depolanan bir nonapeptit hormondur. Oksitosinin etkileri Oksitosinin sellüler etki mekanizması henüz bilinmemektedir. Ancak, uterusta ve meme dokusunda oksitosin için membran reseptörleri bulunur. Oksitosinin başlıca etkileri, uterusta şiddetli kontraksiyon yapmak, memelerden sütün dışarı çıkmasını uyarmak ve kan basıncını düşürmektir. Uterusun oksitosine karşı duyarlılığı, östrojenler tarafından artırılır ve progesteron tarafından azaltılır. Gebelikte kanda artan progesteron, uterusu oksitosine karşı duyarsız hale getirir ve gebelik sürer. Doğum travayı başlamadan önce progesteronun azalması ve östrojenin artması, uterusu oksitosine karşı duyarlı hale getirir ve doğum başlar. Epifiz (pineal bez) hormonu Melatonin Melatonin, epifizde triptofan amino asidinden oluşan serotoninden sentez edilen hormondur. Melatonin, MSH’un zıddı etki gösterir; derideki pigment hücreleri olan melanositlerdeki pigment granüllerinin hücre çekirdeği etrafına toplanmasını ve derinin açık renkli olmasını sağlar. Melatonin, bazı memelilerde antigonadal etki gösterir; hipofizin ön lobu adenohipofizden LH ve FSH salıverilişini inhibe eder. Timus hormonları (Timozinler) Timus, doğumdan kısa bir süre sonra lenfoid hücreleri yapar. Lenfoid hücreler de lenf bezlerine ve dalağa giderek immün sistemi oluştururlar. Timus, selektif lenf hücreleri populasyonunun olgunlaşmasını, gelişme hızını ve bunların özel bağışıklıktaki görevlerini kontrol eden hormonları yapar. Glikoprotein yapısında olan timus hormonları, topluca timozinler olarak adlandırılmışlardır. Timozin, timozin α 2 , homeostatik timus hormonu, timussal humoral faktör, timopoetin I ve II, serum timussal faktör, insan plazması timussal faktör, lenfoid stimüle eden hormon II, timosterin, tanımlanan timozinlerdir. Timus hormonları (timozinler), T-lenfositlerinin olgunlaşma süreçlerinde birkaç noktaya etkili olarak T-lenfositlerinin olgunlaşmalarını ve fonksiyonlarını sağlarlar.
20 Timus hormonlarının, büyüme gelişme, kalsiyum ve fosfor metabolizması üzerine etkileri de gösterilmiştir. Timusu çıkarılmış hayvanlarda kas ve kan fosfor düzeyi yükselmiş, ATP düzeyi düşmüştür ki bu durum, timus ekstreleri ile düzeltilebilmektedir. Yaşlanmada ortaya çıkan kolesterol artışı, ATP ve Mg 2+ azalması gibi olaylar da timus ekstreleri ile düzeltilebilmektedir. Tiroit hormonları (T 4 ve T 3 ) T 4 (Tiroksin, tetraiyodotironin) ve T 3 (Triiyodotironin), tiroit hormonları diye bilinen amino asit türevi hormonlardır, tiroit folliküllerini dolduran kolloidde bulunan tiroglobülindeki tirozin kalıntılarının iyotlanması suretiyle oluşturulurlar. Tiroit bezinin parafolliküler C hücrelerinde de kalsitonin hormonu sentez edilir ve depolanır. Tiroit hormonlarının (T 4 ve T
3 ) metabolizmaları Tiroit bezi, ağız yoluyla verilen veya enjekte edilen iyodürü belirgin olarak toplama kapasitesi gösterir. Tiroit tarafından tutulan iyodür, aktif transport mekanizmasıyla follikül lümenindeki kolloid içerisine alınır. Tiroidin iyodürü tutması, TSH tarafından uyarılır; siyanür ve
Tiroit follikülü lümeninde bulunan iyodür, follikülü çevreleyen hücrelerin yüzeyine yapışık, H 2
2 gerektiren tiroperoksidaz tarafından okside edilir ve yine follikül lümeninde bulunan tiroglobülindeki tirozin kalıntılarına aktarılır. Böylece iyot organikleştirilmiş olur ve iyodotiroglobülin üzerinde monoiyodotirozin (MIT) ile diiyodotirozin (DIT) oluşur:
İyot eksikliğinde daha çok monoiyodotirozin oluşur. Tiroglobülinin amino asit dizisi, tiroidin follikül hücresinin pürtüklü endoplazmik retikulumunda sentezlenir ve Golgi kompleksinde glikozillendirilir. Sentezi tamamlanan tiroglobülin, ekzositoz yoluyla follikül lümeni içine salgılanır ve burada depolanır ki bu olay, TSH tarafından düzenlenir. İyodun organikleştirilmesinden sonra iyodotiroglobülin molekülündeki 2 diiyodotirozinden tiroksin (T 4 ) oluşur; 1 monoiyodotirozin ile 1 diiyodotirozinden ise triiyodotironin (T 3 ) oluşur:
21
Tiyourasil, propil tiyourasil, metil tiyourasil, karbimazol, metimazol, tiyoüre, sulfaguanidin gibi antitiroidal ilaçlar tiroksin oluşumunu inhibe ederler. T 4 ve T 3 içeren iyodotiroglobülin molekülleri, uyarım sonucunda kolloid içinden endositoz yoluyla follikül hücreleri içine alınır. Follikül hücreleri içinde oluşan salgısal damlacıklar, geçici olarak lizozomlarla birleşirler. Follikül hücrelerinin sekonder lizozomlarında proteolitik enzimlerle iyodotiroglobülin yıkılır; T 4 ve T 3 serbestleşirler. Serbestleşen T 4 ve T
3
mikrotubulleri ve mikroflamanları kapsayan bir salgılama işlemi sonucunda kana verilirler: T 4 ve T 3 , kanda, hemen tümü ile bu hormonlar için spesifik iki proteinle taşınırlar. Tiroksin bağlayan globülin (TBG), elektroforetik olarak α 1 ve α 2 - globülinler arasında bir bölgede göç eden glikoproteindir; insanda temel taşıyıcıdır; kuşlarda yoktur. Tiroksin bağlayan prealbumin de önemli bir tiroit hormonu taşıyıcısıdır. İnsanda spesifik taşıyıcı proteinlerin
22 Proteine bağlı T 4 ve T 3 , tiroit bezinin işlevinde geçici azalma hallerinde hedef dokulara hormon sağlayacak hazır bir depo görevi görür. Tiroit hormonlarının fizyolojik etkisi, proteine bağlı olmayan serbest T 4 ve T
3 tarafından gösterilir. Salisilatlar, fenitoin ve dinitrofenol, T
T 3 , taşıyıcı proteine daha gevşek bağlandığından daha hızlı serbestleşir; hedef hücreye daha hızlı girer; biyolojik olarak T 4 ’ten 3-5 misli daha aktiftir. Ancak serum düzeyi (%115-190 ng) T 4 ’ün düzeyinden daha düşüktür. T 4 , taşıyıcı proteine sıkı bağlıdır; serbestleşmesi yavaştır; dolaşımda daha uzun süre kalır; yarı ömrü 6-7 gündür. T 4 ’ün yaklaşık % 80 kadarı periferik dokularda T 3 ’e veya tersine dönmüş T 3
3 ) haline dönüştürülür:
T 4 ve T 3 , periferik dokularda dekarboksilasyon ve deaminasyon olayları sonucunda tetraiyodotiroasetik asit (tetrak) ve triiyodotiroasetik asit (triak) metabolitleri haline dönüştürülürler. Tetrak ve triak, ¼ oranında hormon aktivitesi gösterirler, fakat etkileri hızlı başlar ve hipokolesterolemik etkilidirler. Periferik dokularda deiyodinasyon da olabilir ve açığa çıkan iyodür, idrarla atılır. T 4
3 , karaciğerde glukuronik asitle ve daha az olarak da sülfat ile konjuge olur ve safra ile inaktif konjugatlar halinde atılırlar. Tiroit hormonlarının (T 4 ve T
3 ) salıverilişinin kontrolü TSH, tiroglobülin sentezi ve kolloid içine salgılanması, iyodür tutulması, H 2 O 2 oluşumu ve iyodun organikleştirilmesi, iyodotiroglobülinin kolloidden reabsorpsiyonu, tiroit hormonlarının kana verilmeleri safhalarının tümünü uyarır. TSH salıverilişi de hipotalamik tirotropin salıverici hormon (TRH) tarafından düzenlenir. Soğukla karşılaşmada olasılıkla hipofizden TSH salıverilişinin artışına bağlı olarak tiroit hormonlarının salıverilişi de artar. Tiroksin, hipofizden TSH salıverilişini inhibe etme suretiyle kendi salıverilişinin feedback inhibitörüdür. Tiroksin, hipofizin TRH’a duyarlılığını azaltır ve ayrıca hipotalamustan TRH salıverilişini baskılar. Hipofiz, T
İyot da tiroit bezi fonksiyonlarında önemli bir otoregülatördür. Tiroitte iyodür azalması, iyodür tutulması ve iyodotiroglobülinden T 4 ’ün serbestleşmesini hızla artırır. Katekolaminler, tiroit hormonlarının salıverilişini doğrudan uyarırlar Tiroit hormonlarının (T 4 ve T
3 ) etkileri Tiroit hormonları, hücre çekirdeğinde kromatinle birlikte bulunan proteinlere, bir sitozolik reseptör ile ara bağlanma olmaksızın doğrudan doğruya bağlanarak, nükleer düzeyde gen aktivasyonu suretiyle hormonal etki gösterirler. mRNA ve protein sentezi artışı, tiroit hormonlarının genel anabolik etkisiyle sonuçlanır. Tiroit hormonları, özellikle gelişme sırasında farklılaşmanın düzenleyicisi olarak önemlidirler. İnsanlarda gelişme döneminde tiroit hormonlarının az oluşu, kretinismus denen
23
cücelik tipinin ortaya çıkmasına neden olur. Kretinismusta bedensel ve zihinsel faaliyetler çok sınırlanır, büyüme ve cinsiyet gelişmesi geri kalır. Tiroit hormonları, oksidatif reaksiyonların bir stimülatörü ve metabolizma hızlarının genel düzenleyicisidirler. Tiroit bezinin hipofonksiyonunda bazal metabolizma %30-40 oranında
Yüksek dozlarda tiroit hormonlarının etkisi, fizyolojik dozlardakinden farklıdır. Tiroit hormonları artışında, oksijen tüketimi, vücut ısısı, nabız, sistolik kan basıncı artar; kanda kolesterol düzeyi azalır, kilo kaybı olur. Tiroit hormonlarının aşırılığında vücut ısısının artışının nedeni, oksidatif fosforilasyonun çözülmesiyle mitokondrilerin şişmesi ve enerjinin ATP şeklinde depolanmak yerine ısı şekline dönüşmesidir. Tiroit bezinin hiperfonksiyonunda insanlarda Toksik guatr (Basedow Graves) tablosu gelişebilir. Toksik guatrda kilo kaybı olur ve protein sentezinin deprese olmasıyla negatif azot dengesi gözlenir. Toksik guatrın (Basedow Graves) sık rastlanan şekli, hipofizde TSH reseptörlerine karşı gelişen otoimmün bir antikor olan uzun etkili tiroit uyarıcısının (LATS) varlığı ile karakterizedir. Tiroit hormonları, glukagon ve katekolaminlerin etkilerini güçlendirirler. Tiroit bezinin hiperfonksiyonunda serum glukoz düzeyi yüksekliği saptanır. Tiroit hormonlarının (T 4 ve T
3 ) serum düzeyi anormallikleri Yüklə 3,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|