Hormonlar hormon tanımı ve hormonların temel özellikleri
Yüklə 3,81 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Progesteron
- Doku hormonları
- Bradikinin, kallidin (lizil-bradikinin)
- (endokrin etki)
- Aday hormon olarak kabul edilen gastrointestinal polipeptitler
- Kolesistokinin-pankreozimin (CCK-PZ)
- Gastrik inhibitör polipeptit (GIP)
|
Östrojenler, 18 karbonlu steroid hormonlardır; androjenlerden, C-10’da metil grubunun bulunmayışı ve A halkasının aromatik olmasıyla farklıdırlar. Kanda bulunan başlıca östrojenik hormon, östrojenlerin en önemli aktif şekli olan östradiol
idrarında ve plasentada bulunan başlıca östrojendir:
Östrojenler, overlerde, böbrek üstü bezlerinde, plasentada ve testislerde sentezlenirler; moleküler oksijen ve NADPH’a gereksinim gösteren bir enzim sistemi, östrojen sentezini katalize eder. Östrojen sentezi için prekürsör, androstenedion ve testosterondur:
Östrojenlerin sentezi, FSH tarafından uyarılır. Metirapan, 19-hidroksilasyonu engelleyerek östrojen sentezini inhibe eder. Birçok sentetik östrojen de elde edilmiştir. Etinil östradiol ve dietilstilbesterol, önemli sentetik östrojenik maddelerdir. Dietilstilbesterol, steroid yapıda olmadığı halde östrojenik bir maddedir. Bazı yem bitkilerinde de östrojenik maddeler bulunur.
43 Östrojenlerin transportu ve metabolizması Kanda bulunan ve östrojenlerin en önemli aktif şekli olan östradiol, androjenleri de taşıyan spesifik bir taşıyıcı proteine bağlanarak taşınır. Östrojenler, aktif olmayan 2-hidroksiöstradiole dönüşebilirler; 2-hidroksiöstradiol de katekolaminlerin COMT ile metabolize edilmelerini kompetitif olarak inhibe eder ve gebelikte katekolaminlerin plazma düzeylerinin artışı ile kan basıncı artışına neden olabilir. Östrojenler, idrarla, sülfat veya glukuronat konjugeleri şeklinde atılırlar. Östriol, gebelerin idrarında bulunan başlıca östrojendir. Östrojenlerin etkileri Östrojenler, diğer steroid hormonlar gibi, nükleer düzeyde gen aktivasyonu suretiyle hormonal etki gösterirler. Östrojenler, dişilerde menstruasyon kanaması durduktan sonra yavaş yavaş artarak uterus mukozasını progestasyonal hormonların daha sonraki etkisi için hazırlar; endometriumun proliferatif büyümesini ve uterus bezlerinin derinleşmesini, endometrium vaskülaritesinin artışını sağlarlar; fallop tüplerini ve vaginal epiteli değiştirirler. Bu değişiklikler,
Östrojenler, menstruasyon siklusunun başlangıcında follikülün gelişmesini başlatmış olan FSH’un üretimini baskılayıp LH’un üretimini uyarırlar. Bu nedenle, ovulasyondan 1-2 gün önce kandaki östrojen düzeyi maksimum değere ulaştığında serum FSH düzeyi hafifçe düşerken LH düzeyi pik yapmaya başlar. Ovülasyon ile birlikte de serum FSH ve LH düzeyi hızla düşerek siklusun sonunda bazal değerlere iner. Östrojen düzeyi de ovulasyondan 1-2 gün önceden itibaren azalmaya başlar ve ovulasyondan sonra daha hızlı azalarak siklus sonunda bazal değere iner:
44
Östrojenler, dişilerde sekonder seks karakteristiklerinin sürdürülmesinde etkilidirler; iç ve dış genital organların gelişmesi ve olgunlaşmasını östrojenler sağlarlar. Östrojenler, bazı metabolik etkilere de sahiptirler. Östrojenlerin karaciğer yağlanmasını önleyici, kolesterol düzeyini düşürücü metabolik etkileri de vardır; LDL’leri azaltıp HDL’leri artırıcıdırlar; ayrıca osteoblastların Ca 2+ depo etmesini uyarırlar. Tedavide kullanılan östrojenlerin etkileri, veriliş yoluyla ilgilidir; oral yolla östriol, subkutan yolla östradiol en etkilidir. Bazal serum östrojen düzeyi, östrojen üreten over tümörü veya koryoepitelyoma bulunması hallerinde, adrenal korteksin bazı tümör veya hiperplazilerinde yüksektir; over agenezisi, hipopitüitarizm, adrenal korteks hipofonksiyonu, anoreksia nervosa, psikojenik stres, menopoz hallerinde düşüktür. Progesteron Progesteron, başlıca progestasyonal hormon (gestajen)’dir. Bir başka progestasyonal hormon, relaksindir. Relaksin, korpus luteum ve plasentadan salıverilir; kobay ve farenin simfizis pubisinde gevşeme oluşturur, ancak östrus halinde etkilidir. Progesteron, 21 karbonlu bir steroid hormondur ve ayrıca sürrenal korteks steroid hormonlarının sentezinde ara üründür. Progesteron, ovülasyondan sonra çatlamış over follikülünden gelişmiş bir anatomik yapı olan korpus luteumdan ve özellikle gebeliğin son trimestrinde plasentadan salıverilir. Progesteron, pregnenolondan, birleşik bir dehidrojenaz ve izomeraz reaksiyonu sonucunda sentez edilir:
45
Bir steroid analoğu olan siyanotrimetilandrostenolon, progesteron sentezini inhibe eder. Progesteronun transportu ve metabolizması Progesteron kanda kortikosteroid bağlayıcı globüline bağlanarak taşınır. Progesteron ve metabolitlerinin yaklaşık %75’i, safra yoluyla bağırsaklara salgılanır ve feçes içinde atılır. Progesteronun idrarla atılan başlıca metaboliti pregnanedioldür:
Pregnanediol, menstrüel siklusun son yarısında (overler için luteal faz, endometrium için sekresyon fazı), idrarda glukuronid konjugeleri halinde bulunur. İdrarda pregnanediol bulunması, overlerin folliküler fazda değil, luteal fazda olduğunu gösterir. Progesteronun etkileri Progesteron, hedef hücrelerde sitozolik spesifik bir bağlayıcı proteine bağlanır; oluşan hormon-reseptör kompleksi nükleusa taşınır ve kromatinle etkileşerek RNA sentezini etkiler ve böylece hormonal etki gösterir.
46 Progesteron, esas olarak endometriumda yaygın gelişme meydana getirir; uterusu embriyoyu kabul etmeye ve onu beslemeye hazırlar. Progesteron, ovülasyonu ve başlangıçta korpus luteum oluşmasını stimüle etmiş olan LH üretimini ortadan kaldırır. Progesteron, serviks mukozası, vagina epiteli ve fallop tüpleri dahil çeşitli dokularda östrojenlerin etkilerine zıt etki gösterir. Progesteron, meme bezlerini uyarır. Gebelik oluşmazsa, siklusun 26.günü, folliküler ve progestasyonal hormonlar birden bire azalır; 28. gün uterus duvarının soyulması ve menstruasyon kanamasıyla birlikte yeni siklus başlar:
Gebelik oluştuğunda korpus luteum korunur, menstruasyon kanaması ve ovulasyon ertelenir, gebelik süresince meme bezlerinin gelişimi sağlanır; miada yakın da progesteron konsantrasyonu azalır:
Serotonin (5-hidroksitriptamin) Serotonin, triptofan amino asidi türevidir. Serotonin, hipotalamusta, dalakta, akciğerlerde, bağırsak kanalının argentaffin hücrelerinde oldukça yüksek konsantrasyonda bulunmuştur. Serotonin, trombositlerde ve mast hücrelerinde depo edilmiş olarak bulunur. Serotonin, damarların, solunum ve sindirim kanallarının düz kasları üzerine etkilidir; doza bağlı olarak vazokonstraktör ve vazodilatatör etki gösterir; bronş kaslarının tonusunun ve bağırsak peristaltiğinin regülasyonunu sağlar. Serotonin, uyku-uyanıklık ritminin regülasyonuna ve duyusal algılara katılır.
47 Serotoninin fazlası serebral aktiviteyi artırır; eksikliği depresif etki gösterir. Serotoninin MAO ve aldehit oksidaz etkisiyle yıkılması sonucu oluşan ve idrarla atılan son ürün, 5-hidroksi indol asetik asit (5-HİAA)’tir. 5-HİAA’in 24 saatlik idrarda fazla miktarda saptanması, bağırsak kanalının argentaffin hücrelerinin kötü huylu tümörlerinin tanısı için yararlıdır. Histamin Histamin, histidin amino asidinin türevidir. Histamin, bütün hayvansal dokularda bulunur; akciğerlerde, deride ve gastrointestinal kanalda yüksek konsantrasyondadır; mast hücrelerinde heparine bağlanmış olarak depo edilir. Hücrelerde depo edilmiş olan histamin, doku
Histamin, sokucu böceklerin tükrük bezlerinde, arı zehirinde, ısırgan otunda da bulunur. Histamin, solunum sisteminin, bağırsak kanalının ve uterus düz kaslarının kontraksiyon yapmalarına, astma bronşiale krizleri gibi durumların ortaya çıkmasına neden olur. Histamin, damarların düz kasları üzerine gevşetici etki ile kan basıncını düşürür; kapiller alanda damarların permeabilitesini artırır. Histamin, lokal uygulamada deride kızarıklık ve ödem oluşturur.
Histamin, diaminoksidaz ve aldehit oksidaz etkisiyle yıkılır ve son ürün olarak imidazol-5- asetk asit oluşur. Eritropoietin Eritropoietin, glikoprotein yapısında bir maddedir. Eritropoietin, oksijen eksikliğinde, olasılıkla glomerüllere komşu böbrek hücrelerinde renal eritropoietik faktör (eritrogenin) tarafından kan plazmasının α-globülin fraksiyonundan serbestleştirilir. Eritropoietin, kırmızı kan hücrelerinin oluşmasını ve olgunlaşmasını hızlandırır. Plazma kininleri
α 2 -globülin fraksiyonundan serbestleştirilen küçük moleküllü maddelerdir. Bradikinin, kallidin (lizil-bradikinin) gibi plazma kininleri, bronş, bağırsak ve uterus kasları üzerine kontraksiyon yapıcı etkiye sahiptirler; damar permeabilitesini artırırlar, kan basıncını düşürürler. Renin-anjiotensin sistemi Renin, böbreklerde glomerüllere komşu hücrelerde oluşturulan ve fizyolojik olarak düşük konsantrasyonda kan plazmasına salıverilen bir proteolitik enzimdir. Renin, kan plazmasındaki α 2 -globülin fraksiyonu proteinlerinden anjiotensinojenden anjiotensin I’i serbest hale geçirir. Anjiotensin I, plazmada bulunan konverting enzim etkisiyle anjiotensin II’ye dönüştürülür:
48 Anjiotensin II, sürrenal korteksin zona glomerulozasına direkt olarak etki ederek aldosteron sekresyonunu uyarır. Anjiotensin II, vazopressör olarak adrenalinden 10 misli daha etkilidir. Anjiotensin II, böbrek tubuluslarından sodyum geri emilimini normal kan basıncında teşvik eder, yüksek kan basıncında engeller. Eikozanoidler
bileşiklerdir. Eikozanoidler, farklı hücre tiplerinde farklı sentetik yollarla üretilirler:
Eikozanoidler, farklı hedef hücrelerde farklı biyolojik etkilere sahiptirler. Eikozanoidler,düz kas kontraksiyonunu, steroid hormonların biyosentezini, gastrik sıvı sekresyonunu, hormona duyarlı lipazı, trombosit agregasyonunu, ağrı yanıtını, inflamatuvar reaksiyonu uyarırlar. Gastrointestinal polipeptitler Gastrointestinal polipeptitler, gastrointestinal kanalda sindirim olaylarının düzenli yürümesi için gerekli enzimlerin salgılanmasının düzenlenmesinde rolleri olan bir seri bileşiktir.
49 Gastrointestinal kanalda sindirim olaylarının düzenli yürümesi için gerekli enzimlerin salgılanması, kısmen bizzat besin maddelerinin lokal uyarıcı etkileriyle, kısmen bağırsak kanalının otonom sinir sistemiyle, kısmen de gastrointestinal sistemde oluşturulan bir seri polipeptit hormon ile düzenlenir. Gastrointestinal polipeptitler, kanla taşınarak uzaktaki hedef hücreye etkili olabilirler (endokrin etki); yakındaki hedef hücreye etkili olabilirler (parakrin etki); nöronla taşınarak hedef hücreye etkili olabilirler (nörokrin etki); üretildikleri hücrede etkili olabilirler (otokrin etki). Hormon olarak kabul edilen gastrointestinal polipeptitler, gastrin, sekretin, kolesistokinin- pankreozimin (CCK-PZ), gastrik inhibitör polipeptit (GIP)’tir. Aday hormon olarak kabul edilen gastrointestinal polipeptitler, vazoaktif intestinal polipeptit (VIP), enteroglukagon, bombesin, motilin, nörotensin, substans P, enkefalinler gibi birçok maddedir. Gastrin
Gastrin, midenin antrumunda ve duodenumun proksimalinde G hücrelerinde oluşturulan polipeptitdir. İçerdiği amino asit sayısına göre G-13, G-17, G-34 gastrin tipleri vardır. G-17 gastrin, yemekten sonra ölçülen gastrinin büyük bölümünü; G-34 gastrin, açlıkta ölçülen gastrinin büyük bölümünü oluşturur. Gastrin salıverilişi, midedeki HCl miktarı etkisiyle, salıverildiği hücreler düzeyinde düzenlenir. Gastrin salıverilişi, intragastrik pH artışı, besinlerdeki protein, kalsiyum, kafein ve alkol etkisi, kan kalsiyumunun %11-18 mg’a yükselmesi ve vagal stimülasyonla artar. Gastrin, C-terminalindeki dört amino asitlik kısmı ile etkilidir. Gastrinin başlıca etkisi, mideden asit ve pepsin sekresyonunu, intrinsik faktör sekresyonunu, mide-bağırsak motilitesini, gastrik mukoza büyümesini uyarmaktır. Ayrıca yapısal benzerlik nedeniyle kolesistokinin- pankreoziminin (CCK-PZ) etkilerini taklit edebilir. Gastrinin çeşitli görevleri arasında en önemlisi, midenin kenar ve esas hücrelerinin güçlü bir uyarıcısı olarak bol miktarda asit ve pepsin salgılatmaktır. Plazma gastrin düzeyi, Zollinger- Ellison sendromu ve gastrinomada yüksektir; bu durumlarda ülser oluşumu saptanır. Sekretin
amino asit kalıntısından oluşmuş bir polipeptitdir. Sekretin molekülünün N-ucu histidin, C- ucu valindir. Duodenuma gelen asit-gıda karışımı sekretin salıverilişini başlatır. Sekretinin temel etkileri, duodenumdaki asidi azaltmaya yöneliktir. Sekretin, pankreastan, safra kesesinden ve Brünner bezlerinden su ve bikarbonat sekresyonunu uyarır; mideden asit sekresyonunu ve midenin boşalmasını inhibe eder. Sekretin, kolesistokinin-pankreozimin (CCK-PZ) salıverilişini de artırarak pankreastan enzim sekresyonunu stimüle eder. Açlıkta plazmada sekretin normalde hiç bulunmaz veya çok az bulunur. Duodenumdaki sıvının asitleşmesinden sonra 3 dakika içinde ani bir yükseliş gösterir ve 1 saatte normal değere düşer.
50 Kolesistokinin-pankreozimin (CCK-PZ) Kolesistokinin-pankreozimin (CCK-PZ), duodenumdaki I hücrelerinden salıverilen bir polipeptitdir. Dokularda CCK-PZ’in 39, 33, 12, 8 amino asitlik tipleri bulunmuştur. Çalışmaların çoğu, 33 amino asitlik CCK-PZ ile yapılmıştır. CCK-PZ salıverilişi, uzun zincirli yağ asitleri, peptit, pepton ve amino asitler, kalsiyum ve mide asidi ile artar; somatostadin ile azalır. CCK-PZ, aktivitesini, C-ucundaki 8 amino asitlik kısmı ile gösterir. CCK-PZ’in önemli fizyolojik etkileri, safra kesesi mukozasından bikarbonat sekresyonunu stimüle etmek, pankreatik bikarbonat sekresyonunun sekretin tarafından stimülasyonunu güçlendirmek, pankreatik enzim sekresyonunu stimüle etmek, oddi sfinkterinde relaksasyon ile birlikte safra kesesi kontraksiyonunu stimüle etmek, midenin boşalmasını inhibe etmektir. CCK-PZ, beynin çeşitli kısımlarından da izole edilmiştir; önemli bir nörotransmitter olarak da görev görmektedir. Gastrik inhibitör polipeptit (GIP) Gastrik inhibitör polipeptit (GIP), ince bağırsaktaki K hücrelerinde sentezlenen ve salıverilen, 43 amino asit içeren bir polipeptitdir. GİP’in sentez ve salıverilişi, bağırsağa gelen glukozun K hücrelerini uyarması sonucu olur. GIP, gastrik motiliteyi, midenin boşalmasını, mideden asit, pepsin ve gastrin sekresyonunu inhibe eder; ince bağırsaklardan sıvı ve elektrolit sekresyonu, hiperglisemide insülin salıverilişini stimüle eder.
Yüklə 3,81 Mb. Dostları ilə paylaş:
|