Hozirgi kunda o'qituvchi nutq texnikasi va notiqlik madaniyatini takomillashtirish muammolari

Mutafakkirlar fikridan

Kaykovus o‘zining "Qobusnoma" asarida farzandini ѐqimli, muloyim, o‘riili suzlashga, behuda gshshrmaslikka undaydi. "Xalq oldida gapirganda so‘zing go‘zal bo‘lsin, bu so‘zni xalk, qabul qilsin. Xaloyiq sening so‘z bilan baland darajaga zrishganingni bilsin, chunki kishining martabasini so‘z orqali biladilar...", deb ѐzadi alloma. U yapa notiq xalq tilini, uning fikri va ruhiyatini biliish kerak deydi.

Yusuf hos Xojibning "Qutadgu bilig" asarida ham tal odobi va notiqlik madaniyati haqida juda qimmatli fikrlar baѐn etiladi. U qisqa so‘zlash, suzlarla iloji boricha kunroq mahno yuklash haqida gapiradi. Til insonning qadr-qimmatini oshiradi ѐki shu til orqali inson yuz tuban ham ketishi mumkin deydi adib. Omonlik tilasang agar son uzing, Tilingdan chiqarma yaroqsiz so‘zing. Qizil tal qilzr qisqa yeshli seni, Omonlik tilasang avvayla uni.
Alisher Navoiy turkiy tilda guzal nutq tuzish bayroqdoryadir. U o‘z ijodi bilan uzbek adabiy tiliga asos soldi. Bu gilning boyliklarini namoѐn etdi. Navoiyning "Muhokamatul - lugatayn", "Mahbubul-qulub", "Nazmul javohir" asarlari o‘zbek tilnda nutq tuzishning guzal namunalari bo‘lishi bilan birga uning yuksalishiga ham katta hissa qo‘shdi. "Mahbubul qulub" asarida talning ahamiyati, uidan foydalanish, nutq madaniyati haqida muhim fikrlar beriladi.
"Tilga ixtiѐrsiz - elga ehtiborsiz". "Tilini tiѐlgan odam donishmand oqil, so‘zga erk bergan odam - beamdisha va pastkash, Til shirin va ѐqimli bo‘lsa yaxshi, til bilan dil bir bo‘lsa yana yaxshi".
Navoiydan keyingi qator adib, allomalarimiz, jumladan jadid ziѐlilari ham til va nutq, til va nutq madaniyati haqida o‘zlarining muhim qaraiglarini baѐn etganlar.
Uqituvchi, tarbiyachi madaiiyatini egallamasa hech vaqt o‘z ishining chinakam ustasi bo‘la olmaydi, ѐmon mahnodagi eski usuldan, bir qolibdagi tayѐr andozalarni ishlatishdan nariga o‘tmaydi. O‘qituvchi nutq, o‘quvchilar bilan muoamala qilishi uning o‘z tarbiyalanuvchilari bilai muloqot olib borish mahoratini taqozo ztadi. Buning uchun esa u gapirishni bilishi lozim. Gapirishni muloqot olib borishni doimo urganib borish korak.
Pedagogik jamoa bilan, bolalar guruxlari, ayrim o‘qupchilar bilan gaplasha olishi kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   I.A.Karimov. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. T, 1997 y. 7-12 betlar.
   
2. 
   V.A.Kruteskiy. Pedagogik psixologiya asoslari. T, 1976 y. 296-300 betlar.
   
3. 
   M.G.Davletshin. Zamonaviy maktab o’qituvchisining psixologiyasi. T, 1999 y. 11-18 betlar.
   
4. 
   E.G’oziyev. Oliy maktab psixologiyasi. T, 1997 y. 94-98 betlar.
   
5. 
   www.pedagog.uz
   
6. 
   www.ziyonet.uz