HÜseyn caviD

İKİNCİ PƏRDƏ 
 
Ərəb zevqinə uyğun süslü bir salon... Qarşıda, sağda və solda birər qapı və bir qaç 
pəncərə... İblis xidmətçi ərəb qiyafətində ötəyi-bəriyi düzəltir. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
(qarşıdakı qapıdan gələrək) 
 
Bana baq, durma, əzizim, çabuq ol, 
Durma get, haydı, imamı ara-bul. 
Söylə gəlsin də nikah qıymaq için. 
 
İ b l i s 
 
Baş çavuş zənn edərim getdi dəmin. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
Pək gözəl, gəlsə, həmən söylə bana. 
 
İ b l i s 
 
Söylərim, lakin əmin ol, Rə’na, 
Bir qadar göstərəcək istiğna. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
Nə vəzifən, deyil aid bu sana. 
 
İ b l i s 
 
Əmrə borcumdur itaət, heyfa, 
Onu məcbur edəməzsin, zira 
Böylə bir cəbri hökumət duysa, 
Çəkəcəkdir başımız dürlü bəla. 
Çünki var başqa günahın da sənin, 
Orduya, devlətə çıqdın xain. 

32 
 
İ b n Y ə m i n 
 
(mütərəddid, diplomatca bir təbəssümlə) 
 
İştə pək doğru və məntiqli cavab, 
Sən vəkil ol, nə dilərsən, onu yap! 
 
(gəldiyi qapıdan çıqar) 
 
İ b l i s 
 
(məğrur qəhqəhə ilə, yalnız) 
 
Əvət, İblis, o böyük sənətkar 
Həm yapar, həm də yıqar, qüdrəti var. 
 
Bu sırada V a s i f ilə küçük zabit sağ qapıdan daxil olur, ətrafı süzməyə başlarlar. 
 
Bu cəsarət nə demək? Ey, bana baq! 
 
V a s i f 
 
(istehzalı qəhqəhə ilə) 
 
Bir oteldir deyə sandıq bu qonaq. 
 
İ b l i s 
 
Əcəba!? Sahibi kimdir otelin? 
 
V a s i f 
 
Bir ərəbdir, adı da İbn Yəmin. 
 
İ b l i s 
 
(qızğın) 
 
Sayğısızlıq yetişir, haydı, gedin! 

33 
 
V a s i f 
 
(silah çəkərək) 
 
Şımarıq abdala baq, dur! Nə dedin? 
 
K ü ç ü k z a b i t 
 
(mane olur) 
 
Vasif! Allahı sevərsən də bıraq! 
 
(geri çəkilməkdə olan İblisə) 
 
Dur, təlaş etmə, əzizim... 
 
V a s i f 
 
Alçaq! 
Nerdə Rə’na, onu göstər! 
 
İ b l i s 
 
(istehzalı təbəssümlə) 
 
Nə demək! 
Varıyor İbn Yəminə o mələk. 
 
V a s i f 
 
Onu qandırmış o xain, lakin 
Bən sağ olduqca bu iş namümkün! 
 
K ü ç ü k z a b i t 
 
(mülayim) 
 
Arqadaş, gərçi o sərsəm məğrur, 

34 
 
(Vasifi göstərir) 
 
Qızın ən sevgili məşuqu budur. 
 
İ b l i s 
 
Ah, ayaq səsləri var, tez çəkilin, 
Çəkilin, sonra, bir az sonra gəlin. 
 
V a s i f 
 
(arqadaşına, xüsusi) 
 
Gedəlim, ən eyi yol: hər ikimiz, 
Azacıq sonra misafir gəliriz, 
Şu hərif çünki yaqın dostumdur, 
Bəlkə bir rənglə iş həll olunur. 
 
K ü ç ü k    z a b i t 
 
(çıqarkən İblisə) 
 
Şimdi var bir sana ümmid ancaq, 
Çarə bul, yoqsa o qız məhv olacaq. 
 
İ b l i s 
 
(məğrur qəhqəhə ilə, yalnız) 
 
Bəndən imdad umuyor cümlə cihan, 
Biri zalım, biri məzlum insan. 
 
R ə’ n a 
 
(sol qapıdan daxil olur) 
 
Bu ziyafət nə demək, söylə niçin, 
Sana hiç açmadımı İbn Yəmin? 

35 
 
İ b l i s 
 
(yarımqəhqəhə ilə) 
 
Bilmiyormuş kibi davranmaq nə!? 
Bu ziyafətdir əlamət dügünə. 
Səni təzvic ediyor İbn Yəmin, 
Şimdi əmr etdi nikah qılmaq için. 
 
R ə’ n a 
 
(Həyəcanlı və şaşqın) 
 
Sus, aman sus! Nə rəzalət!? 
 
(e’timadsız) 
 
Əcəba! 
 
Yoq, çəkilməz bu xəyanət əsla. 
Bəni bilməm ki, nə sanmış şu hərif, 
Ah, pək doğru diyormuş Arif. 
 
(son dərəcə təhdidkar) 
 
Hiç məraq etmə, duyar, şimdi duyar, 
Şimdi anlar ki, əvət, bəndə nə var. 
 
Gəldiyi qapıdan çıqar. Bu sırada Arif fəsli olaraq, yüzünü gözəlcə  təraş etdirmiş 
olduğu halda, sağ qapıdan girər. Rə’nanın qapıyı qapayıb getdiyini görüncə büsbütün 
şaşırır. 
 
İ b l i s 
 
Bana baq, hey səni sərsəm, budala! 
Bu cəsarət sana nerdən əcəba? 
 
A r i f 
 
(Rə’na çıqdığı qapıya işarətlə) 
 
Ondan, ah, iştə o dilbər qızdan, 
Şimdi burdan süzülən yıldızdan. 

36 
 
İ b l i s 
 
Söylə, dərdin nədir, aydın söylə! 
 
A r i f 
 
Mərhəmət qıl da, aman, lütf eylə, 
Söylə Rə’nayə ki, Arif gəlmiş. 
 
İ b l i s 
 
Anladım dərdini, lakin bu zor iş... 
Ona nail olur ancaq onlar 
Ki, avuclar dolusu altını var. 
 
A r i f 
 
Bəndə yoq altın, əzizim, zira 
Uymamış sərvətə könlüm əsla. 
 
İ b l i s 
 
(yarımqəhqəhə ilə) 
 
Altının yoqsa silahın var ya, 
Bəni öldür də qavuş sonra ona. 
 
A r i f 
 
Yoq, silahım da yoq, insaf eylə, 
Sanma vəhşi bəni sən bir öylə. 
 
İ b l i s 
 
(mə’nalı bir qəhqəhə ilə) 
 
Pək gözəl, anladım, ancaq Rə’na 
Qismət olmaz bu təbiətlə sana. 
Üzülüb durma, çəkil get, zira 
Qüvvətə, altına tabe dünya. 

37 
 
(Arifdə mə’yusca bir dalğınlıq. İblis mülayim qəhqəhə ilə) 
 
Nəyə daldın, niçin oldun mə’yus? 
 
A r i f 
 
Çünki yoq bir şeyim, əfsus, əfsus! 
 
İ b l i s 
 
Bir şeyin yoqsa da könlün var ya, 
Bana ver könlünü... 
 
A r i f 
 
Əsla, əsla!.. 
Bunu hiç umma, saqın Arifdən, 
Vermişim könlümü yalnız ona bən. 
 
İ b l i s 
 
(ətrafa) 
 
İştə Şərqin mütərəddid cocuğu! 
Şaşqın, abdal, əsəbi yavrucuğu! 
 
A r i f 
 
(masa üzərindəki şərab qədəhini yaqalar) 
 
Ah, aman! Bir içim olsun, bana su! 
 
İ b l i s 
 
(sürahiyi alıb qədəhi raqı ilə doldurur) 
 
Al, iç! 

38 
 
A r i f 
 
(yarıya qədər içər. Yüz-gözünü bürüşdürür) 
 
Eyvah, nə dəhşət, yahu! 
Su deyil, səmli bir atəşdir bu. 
 
İ b l i s 
 
(başqa bir şüşədən böyük bir qədəh dolusu ərğəvani şərab verir) 
 
Bu fəqət tatlıdır, al iç! 
 
A r i f 
 
Nədir o? 
 
İ b l i s 
 
İç də baq, sonra duyarsın nə imiş, 
Ən gözəl töhfə, keşiş göndərmiş... 
 
A r i f 
 
(bir qədər içər, qədəhi məmnun və nəş’əli bir baqışla süzərək) 
 
Ah əvət, sanki şəfəq dalğalı nur... 
 
(içib bitirdikdən sonra, niyaz ilə) 
 
Şimdi Rə’nayı çağırsan nə olur? 
 
İ b l i s 
 
Onu sən pəkmi sevərsin? 
 
A r i f 
 
(cibindən bir cığara çıqarır) 
 
Sorma, 
Sızlayan könlümə atəş vurma! 

39 
 
(İblis cığarayı atəşlər) 
 
Ta çocuqkən seviyordum onu bən. 
 
İ b l i s 
 
(qapıya işarətlə) 
 
Gəliyor iştə o gülqönçə dəhən. 
 
A r i f 
 
Ah aman, halı nasıl hüznavər, 
Gözlərindən saçılır şimşəklər. 
 
R ə’ n a 
 
(əlində bir qaç parça kağız daxil olur, heyrətlə) 
 
Arif, Arif! Nə için gəldin sən? 
 
A r i f 
 
Sorma bəndən, onu sor qəlbindən. 
 
İ b l i s 
 
Şu kağızlar nə içindir, yavrum? 
 
R ə’ n a 
 
Onu bunlar edəcəkdir məhkum. 
 
A r i f 
 
Əcəba, kimdir o xain, miskin? 
 
R ə’ n a 
 
Səncə pək bəlli hərif: İbn Yəmin. 

40 
 
A r i f 
 
(kağızları göz ucilə süzərək) 
 
Şu xəyanətləri sən əvvəldən 
Biliyorkən susuyordun, bu nədən? 
 
R ə’ n a 
 
Bəni qandırdı da sandım o dəni, 
Bulur əlbət babamın qatilini, 
Sonra baqdım ki, o bir başqa səfil!.. 
 
A r i f 
 
(ətrafa) 
 
Bəlkə həp kəndisi cani, qatil... 
 
(Rə’nayə) 
 
Bana ver onları, Rə’na! Bana ver. 
 
(kağızları almaq istər) 
 
R ə’ n a 
 
(İblisi göstərir) 
 
Hələ səbr et baqalım bir bu nə der. 
 
İ b l i s 
 
Ver, əvət, ver, o nə lazımsa yapar. 
 
A r i f 
 
Bana ver, şimdi o azğın canavar, 
Bulur əlbəttə cəza, qurtulamaz. 

41 
 
(kağızları alır, sür’ətli adımlarla gəldiyi qapıdan çıqar) 
 
R ə’ n a 
 
(müztərib) 
 
Ah, lakin o hərif pək qurnaz... 
 
İ b l i s 
 
Hiç təlaş etmə, quzum, dinlə bəni, 
İki bildik soruyorlardı səni... 
 
R ə’ n a 
 
(sözünü kəsərək) 
 
Kimdi onlar? 
 
İ b l i s 
 
Biri olduqca yigit, 
Vasif ismində gözəl bir zabit. 
 
R ə’ n a 
 
(şad və və məmnun) 
 
Ah, gerçəkmi bu söz? 
 
İ b l i s 
 
Pək gerçək, 
Bana söz verdi, əmin ol, gələcək. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
(daxil olur, İblisə) 
 
Əcəba sevgili Rə’na nə diyor? 

42 
 
İ b l i s 
 
Bəyim, izhari-məsərrət ediyor. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
(İblisin omuzunu oqşayaraq) 
 
Xeyli məmnunim, əzizim, səndən. 
 
R ə’ n a 
 
(kinayəli və acı təbəssümlə) 
 
Xəstəyə baqmaq için gəlmiş ikən, 
Bir ziyafətdə bulunmaq nə tuhaf! 
 
İ b n Y ə m i n 
 
Yoqmudur səndə, gülüm, hiç insaf!? 
Yaralı əskərə baqmaqsa məram, 
Əskərim bən də, böyük həm də yaram, 
Yar da aç, qəlbimə baq, sonra inan, 
Çünki hala aqıyor, kəsmədi qan. 
 
R ə’ n a 
 
(məhzun) 
 
Ah, təmin ediyordun da bəni; 
Bulacaqdın babamın qatilini. 
 
İ b l i s 
 
O da mümkün, o da mümkün, Rə’na! 
Bir düşün, bən nə dedim şimdi sana? 
Həp sevin, gül, mələyim, çünki bu gün 
Ələ düşməz... nə səadətli dügün!.. 

43 
 
(mə’nalı qəhqəhə) 
 
Ç a v u ş 
 
(daxil olur) 
 
Gəliyor iştə misafirlərimiz. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
(Rə’nayə) 
 
Get, gülüm, sonra məhəbbət edəriz. 
 
(Misafirləri qarşılamaq için qarşıki qapıdan çıqar). 
 
İ b l i s 
 
(Rə’nayə) 
 
Hiç məraq etmə, əmin ol, o bənim 
Ən itaətli qulumdur daim. 
Durma get, bəklə də fürsət dəmini, 
Bəlkə rö’yadə görür bir də səni. 
 
İstehzalı qəhqəhə... Rə’na sağ qapıdan çıqar. İbn Yəmin ilə bərabər V a s i f , 
arqadaşı və iki-üç zabit daxil olurlar. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
(öndə olaraq tatlı qəhqəhələrlə) 
 
Hay, hay, buyurun, nə xoş təsadüf! 
 
(Vasiflə küçük zabiti misafirlərinə göstərir) 
 
Bir arqadaşımdır iştə Vasif, 
Aylarca əgərçi ayrı düşdük, 
Qismət bu, yenə bu gün görüşdük. 

44 
 
V a s i f 
 
(İbn Yəminə) 
 
Xoşbaxt olaraq ziyarətindən 
Könlüm nə qədər sevindi, bilsən! 
 
İ b n Y ə m i n 
 
(misafirlərə) 
 
Bən hərb ediyorkən ordumuzda 
Gördümsə beş-on sevimli sima, 
Vasif, şu könüllü, şanlı zabit 
Bir yıldıza bənziyordu sabit. 
 
B i r i n c i z a b i t 
 
Dünyayı saran şu qanlı qavğa 
Bir xeyli yigitlər etdi peyda; 
Yoq şübhə, bu dürlü nevcavanlar 
Olduqca dəyərli qəhrəmanlar. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
Qavğada qolay müvəffəq olmaq, 
Tale və cəsarət olsun ancaq. 
 
Otururlar. 
 
B i r i n c i    z a b i t 
 
(yarımsərxoş, İbn Yəminə) 
 
Yahu, bu nasıl dügün, ziyafət!? 
Məscidmi bu, ya ki, bəzmi-işrət? 
 
İ k i n c i z a b i t 
 
Gerçək, bu nə? Oynayıb çalan yoq, 
Bir nəş’ələnib də zevq alan yoq. 

45 
 
İ b n Y ə m i n 
 
Dur, həp olur, onsuz olmaz əlbət, 
İsmarlamışım, gəlir bu saət. 
 
Ç a v u ş 
 
(gəlir, əskərcə təmənna edər) 
 
Rəqqasələr əmrə müntəzirdir. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
Gəlsinlər, əvət, həmən xəbər ver. 
Çavuş çıqar. 
 
B i r i n c i z a b i t 
 
Gəlsinlər, əvət, dəyişsin əhval, 
Gülsün azacıq pəriyi-amal. 
 
İ k i n c i z a b i t 
 
Tam beş sənədir ki, rahib olduq, 
Ciddiyyət içində həp boğulduq. 
Rəqqasələr daxil olur. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
(çalğıçılara) 
 
Çal, haydı çal, etmə fevti-fürsət! 
Çal, durma, sənindir iştə nevbət. 
 
B i r i n c i    z a b i t 
 
Çal, sızlayıb inləsin o tellər, 
Çırpınsın onunla həp könüllər. 

46 
 
İ k i n c i z a b i t 
 
Çal, məclisə zevqü nəş’ə gəlsin, 
Çal, ta ölülər də rəqsə gəlsin. 
 
Çalğı başlar, rəqqasələr aşağıdakı şərqiyi həmahəng olaraq söylər və rəqs edərlər. 
 
Şərqi 
 
Hər şey sənindir, ey qafil insan! 
Gülgün şəfəqlər, rəngin çiçəklər. 
Hər şey sənindir, ey cahil insan! 
Parlaq günəşlər, dilbər mələklər. 
 
Yalnız sənin, yalnız sənin hər dürlü ne’mət; 
Gənclik, gözəllik, eşqü ülfət, hər səadət. 
Sür daima zevqü səfa, fevt etmə fürsət, 
Bir gün gəlir, əsla səmər verməz nədamət. 
 
Beş günlük ömrün rö’yayə bənzər, 
Dal eyşü-nuşə, hiç gəlmə huşə. 
Daim gül, əylən, olma mükəddər, 
İç badə, həp gəl cuşü xüruşə. 
 
Sərməsti-eşq ol, ey gözüm, qəsvət nə lazım, 
Bir gün gəlir, əldən çıqar zevqi-xərabat. 
Al nəş’ə hər şeydən, əvət, qəflət nə lazım, 
Bir gün gəlir, əldən düşər peymanə heyhat!.. 
 
Rəqs bitmək üzrə ikən A r i f l ə bərabər əli silahlı iki k a n u n n ə f ə r i daxil olur. 
 
B i r i n c i k a n u n 
 
(kəskin və amiranə bir tevr ilə rəqqasələrə) 
 
Sakit, dağılın!.. 
 
Musiqi susar, rəqqasələr ikişər, üçər salonu tərk edərlər. 

47 
 
İ b n Y ə m i n 
 
(heyrətlə, kanunlara) 
 
Nədir bu rəftar? 
 
A r i f 
 
(İbn Yəmini göstərir) 
 
Tam kəndisi, iştə! Ah, qəddar! 
 
İ b n Y ə m i n 
 
Lakin çəkilirmi bu həqarət? 
 
(Silah çəkmək istər). 
 
B i r i n c i  k a n u n 
 
Həp nafilə bunca qeyzü hiddət, 
Əl’an səni istiyor hökumət, 
Gəl!.. 
 
A r i f 
 
Bəllidir etdiyin xəyanət. 
 
İbn Yəmini alıb götürürlər, Ariflə misafirlər də bərabər çıqar. 
 
V a s i f 
(ən arqada qalır, küçük zabitə) 
 
Baq, şimdi də fevt edilsə fürsət, 
Daim qalırım visalə həsrət. 
 
Sol qapıdan girmək istərlər. Rə’na qarşılarına çıqar. Vasif pərəstişkar bir tevr ilə. 

48 
 
Rə’na, Rə’na! Sevimli afət! 
Gəl, durma aman, edilsə qəflət 
Mütləq səni məhv edər şu xain, 
Olmaz daha qurtuluş səninçin. 
 
R ə’ n a 
 
(sevinc ilə) 
 
Vasif! Gedəlim... 
 
(mütərəddid) 
 
Fəqət bu müşkil, 
Heyhat, bulunmadıqca qatil... 
 
V a s i f 
 
(sözünü kəsərək) 
 
Sən gəl, bulunur o bir gün əlbət. 
 
İ b l i s 
 
(gəlir) 
 
Rə’na, daha durma, iştə fürsət! 
 
R ə’ n a 
 
Lakin babam!.. 
 
V a s i f 
 
Ah, gəl, aman gəl! 
 
Çıqarlar. 

49 
 
İ b l i s 
 
Get, get, daha durma, artar əngəl. 
 
A r i f 
 
(daxil olur, son dərəcə məmnun) 
 
Xain yaqalandı ən nihayət. 
 
İ b l i s 
 
(yarımqəhqəhə ilə) 
 
Eşq olsun, əvət, böyük məharət! 
 
A r i f 
 
Rə’na hanı? Söylə gəlsin! 
 
İ b l i s 
 
Əfsus, 
Bir zabitə uydu getdi... 
 
A r i f 
 
(çılğın) 
 
Ah, sus! 
 
İ b l i s 
 
(əlilə onun omuzunu oqşar) 
 
Yahu! Bana baq, şaşırma əsla, 
Rə’na, o mələk əlində hala... 

50 
 
A r i f 
 
(böyük bir təlaş ilə) 
 
Bir söylə, nə səmtə getdi onlar? 
 
İ b l i s 
 
(qapıdan onlar getdiyi tərəfi göstərir) 
 
Baq, qarşıda iştə xurmalıq var... 
 
A r i f 
 
(sözünü kəsərək) 
 
Bildim, yetişir, o bəlli bir yol. 
 
(Dərhal dışarı fırlar) 
 
İ b l i s 
 
Get, durma! 
 
(istehzalı qəhqəhə) 
 
Fəqət, yazıq! Əmin ol, 
Bəklər səni bir yığın cinayət, 
İzlər səni bir yığın fəlakət. 
 
(Qəhqəhə...) 
 
Pərdə 

51 
 
ÜÇÜNCÜ PƏRDƏ 
 
Səhnə ilk pərdədə olduğu kibi ixtiyar şeyxin çardağını – qülbəsini göstərir.  Şeyx 
dışarıda, çardağın altında təsbih çəkərək dalıb getmiş... 
 
Son bahar, öylə, sisli hava... 
 
X a v ə r 
 
(yaralı zabitin alnındakı və qolundakı sarğıyı açar) 
 
Çoq şükür, iştə həp sağaldı yaran, 
Baq, nasıl mərhəmətlidir Yaradan. 
 
Y a r a l ı z a b i t 
 
Ah, sağaldıqca artıyor kədərim, 
Bəni məhv eyliyor düşüncələrim 
Yadə gəldikcə ailəm, yurdum, 
Sarsılır istirahətim, uyqum. 
Hələ sən, ah sən! Sənin kədərin 
Bəndə bir iz bıraqdı xeyli dərin; 
Çünki yalnız bənimlə uğraşaraq, 
Aqibət düşdün Arifindən uzaq. 
 
X a v ə r 
 
Hiç məraq istəməz, xayır, haşa 
Bana sən mane olmadın əsla. 
Şu qəza doğdu bir təsadüfdən, 
Bəni tale ayırdı Arifdən. 
Bu sırada iki türk zabiti gəlir. 
 
İ x t i y a r 
 
Mərhəba! 
 
B i r i n c i    z a b i t 
Mərhəba, əfəndi baba! 

52 
 
İ k i n c i z a b i t 
 
Qülbənizdə su varmıdır əcəba? 
 
İ x t i y a r 
 
Vardır, əlbəttə, həm də xeyli sərin, 
Buyurun, bir qədər də rahət edin. 
 
İçəri girərlər. Ixtiyar su döküb verir. Xavərlə yaralı zabit bir guşəyə sıqılıb durur. 
 
B i r i n c i z a b i t 
 
Pək sıcaq, qalmamış təvan artıq, 
Ayrılıb ordudan fəna susadıq. 
 
Alnının tərini silib sudan içər. İxtiyar ikinci zabit için də döküb vermək istər. 
 
İk i n c i z a b i t 
 
Dur, babam, dur, aman, rica edərim. 
 
(kəndisi döküb içər) 
 
B i r i n c i z a b i t 
 
(yaralı zabiti süzərək) 
 
Bana baq, ixtiyar, şu zabit kim? 
 
İ x t i y a r 
 
Bir əsir, iştə ordudan aralı. 
 
X a v ə r 
 
Kimsəsiz bir zavallıdır, yaralı. 
 
İk i n c i z a b i t 
 
Bir lehistanlıdır bu, ya bir rus. 

53 
 
B i r i n c i z a b i t 
 
Kim bilir, bəlkə, bəlkə bir casus. 
 
Y a r a l ı z a b i t 
 
Əfv edərsin, xayır, nə bir rusum, 
Nə lehim bən, nə kirli casusum. 
Bir müsəlman, qazanlı bir türküm, 
Bəncə bir ya həyat, yaxud ölüm. 
 
B i r i n c i z a b i t 
 
Başqa millətdən olmuş olsaydın, 
Yenə mümkündü əfvin... Ah, azğın! 
Türk olub türkə atəş etmək için 
Yalınız bir cəzayə layiqsin. 
O da e’dam... 
 
X a v ə r 
 
(təlaş və həyəcan ilə) 
 
Aman, əfəndim, inan, 
O deyil öylə suçlu bir insan. 
 
İ x t i y a r 
 
Xayır, evladım, olmayın əsəbi, 
Başqa, pək başqadır onun qəlbi. 
 
Y a r a l ı z a b i t 
 
(acı qəhqəhələrlə) 
 
Nə tuhaf! Ta küçük yaşımdan bən 
Millətimçin zəfərlər özlərkən, 
Iştə tale! Bənim asılmam için, 
Şimdi siz hökm edərsiniz, lakin, 
Sizə bən vermək istəməm zəhmət... 

54 
 
(Dərhal cibindən bir tabança çıqarır və kəndi qafasını nişan alır.) 
 
X a v ə r 
 
Ah, aman!.. 
 
İ k i n c i z a b i t 
 
(onun biləyini yaqalar) 
 
Dur, təlaşə yoq hacət. 
 
İ x t i y a r 
 
Ah, çılğın, bütün cihan çılğın! 
Bu günün arqasında yoqmu yarın? 
 
Bu sırada bir qara ə r ə b z a b i t i gəlir, məmnun və laübali qəhqəhələrlə gülməyə 
başlar. 
 
B i r i n c i z a b i t 
 
Nə imiş arqadaş, nə var, nə xəbər? 
Varmıdır yoqsa başqa fəthü zəfər? 
 
Ə r ə b z a b i t i 
 
(daha çılğınca qəhqəhələrlə) 
 
Bitdi artıq bütün səfərbərlik, 
Bitdi həp qəhrəmanlıq, əskərlik. 
İştə rahət zamanı gəldi bizə, 
Dönüyor ordu kəndi ölkəmizə. 
 
B i r i n c i z a b i t 
 
Niçin, anlat, niçin bu? 
 
(ətrafa) 
 
Ah, canavar! 

55 
 
Ə r ə b z a b i t i 
 
Açıvermiş hüdudu bolqarlar, 
Kevkəbi-tale, eyləmiş də üful, 
İngilislərlə dolmuş İstanbul. 
 
(Hər kəsdə təəssür və heyrət). 
 
Y a r a l ı z a b i t 
 
Sus yetər, ah, xain alçaq, sus! 
 
Ə r ə b z a b i t i 
 
(istehzalı və məmnun qəhqəhə ilə) 
 
Sanki bən susdum, öylədir əfsus. 
 
B i r i n c i z a b i t 
 
Bu hərif iştə daima bayquş. 
 
İ k i n c i z a b i t 
 
Zənn edərsəm, o həm də pək sərxoş... 
 
Y a r a l ı z a b i t 
 
(sinirli və qızğın) 
 
Ah, ərəb, cismi, ruhu, qəlbi ərəb, 
Həm də məmnun... nədir bu halə səbəb? 
 
(acı qəhqəhədən sonra) 
 
Ya! O sərxoşmu? Yoq, inanma, xayır. 
İştə! 
 
Dərhal qəlbgahindən nişan alır, tabança açılır. 

56 
 
Ə r ə b    z a b i t i 
 
Ah! 
 
(Deyə sol əli ilə yarasını tutar, sağ əlilə cibindən tabançayı çıqarıb 
qarşı qoymaq istərsə də müvəffəq olamaz. Silahı hiddətlə bir tərəfə 
atar və iztirablar içində tərki-həyat edər) 
 
Y a r a l ı    z a b i t 
 
İştə baq, nasıl ayılır? 
 
Bu sırada dışarıdan İblisin məmnun və sürəkli qəhqəhələri eşidilir. 
 
İ x t i y a r 
 
Sən nə yapdın, nədir bu hal, oğlum! 
 
Y a r a l ı    z a b i t 
 
Sadə, bir bayquş ağzı susdurdum. 
 
(zabitlərə) 
 
Bir qüsur iştə, bulsanız haqsız, 
Bəni e’dama şimdi haqlısınız. 
 
(Əlindəki silahı təqdim edər) 
 
B i r i n c i    z a b i t 
 
(silahı rədd ilə) 
 
Bu xəbərdən sevinci çoqdu onun, 
Ona layiqdi müжdə bir qurşun. 
 
İ k i n c i    z a b i t 
 
(istehzalı təbəssümlə) 
 
Pək yorulmuşdu hərbdən, əlbət, 
Etmək istərdi bir qədər rahət. 

57 
 
Y a r a l ı    z a b i t 
 
Daha durmaq xəta, həmən gedəlim, 
Bu xəbər düz də olsa fərz edəlim, 
Bir mücahid dönərmi əzmindən? 
Ah, bən şimdi ölmək istərkən 
Yaşamaq istərim də bir müddət... 
 
B i r i n c i    z a b i t 
 
Biz yaşarsaq, əvət yaşar millət. 
Bu halda dışarıdan aşağıdakı marş eşidilir. 
 
M a r ş 
 
Türk oğlu sözündən dönməz, 
Məhv olur da sürüklənməz. 
Həp yüksəlmək dilər, enməz, 
Çarpışır yaşar. 
Yurdumuzun arslanları, 
İzlər durur düşmanları, 
Fırtınalı dənizvarı 
Hər coşub daşar. 
Əngin fəza çardağımız 
Al şəfəqlər bayrağımız, 
Qorqu bilməz oymağımız, 
Haq için qoşar. 
 
İ k i n c i    z a b i t 
 
(marşı dinlədikdən sonra hər ikisinin qolundan tutar) 
 
Gedəlim, yoq gecikmənin səməri. 
 
Y a r a l ı    z a b i t 
 
Gedəlim, haqqa doğru, arş iləri! 
 
Gedərlər. 

58 
 
İ x t i y a r 
 
(yoldan keçən bir nəfərə cənazəyi göstərir) 
 
Oğlum, bana yardım eylə bir an. 
 
X a v ə r 
(mərhəmətli və mütəəssir) 
 
Bir hiçlə zavallı oldu qurban. 
 
İ x t i y a r 
 
Yoq kimsədə mərhəmətlə vicdan, 
 
İnsanlığı həp unutdu insan. 
 
(cənazəyi qaldırıb götürürlər) 
 
X a v ə r 
 
(yalnız) 
 
İblisə uyub da əhli-aləm, 
Həp yer yüzü qanlı, cümlə sərsəm... 
 
İ b l i s 
 
(bir guşədə ağsaqal abid qiyafətində görünür, yarımqəhqəhə ilə) 
 
İnsandakı nəfsi-şumə daim 
İblis olur, ancaq olsa hakim. 
Bu sırada V a s i f l ə R ə ’ n a təlaş içində gəlirlər. 
 
R ə’ n a 
 
Allah için eyləyin inayət, 
İzlər bizi bir yığın fəlakət. 

59 
 
V a s i f 
 
(e’tinasız) 
 
Yoq qorquya ehtiyac... 
 
R ə’ n a 
 
Aman dur! 
 
Tərk et də inadı, olma məğrur, 
Baq, arqadaşın çocuqluğundan 
Bir qurşuna oldu şimdi qurban. 
 
V a s i f 
 
Hər dürlü qəzayə razıyım bən, 
Qorqmam fəqət öylə bir dənidən. 
 
X a v ə r 
 
Kimdir əcəba o xain, alçaq? 
 
R ə’ n a 
 
Xavər, onu sorma, yer ver ancaq. 
 
X a v ə r 
 
Aldınsa da Arifi əlimdən, 
Hər yardıma iştə hazırım bən. 
 
(Qülbəyə daxil olurlar. Xavər onları daha içəri keçirmək istər) 
 
İ b l i s 
 
(bıraqmaz) 
 
Dur, getmə, saqın, o dürlü yerlər, 
Həp şübhəyi cəlbü də’vət eylər. 

60 
 
(qülbədəki həsiri bir tərəfə çəkər, ufaq bir qapıyı qaldırıb da 
Rə’nayə) 
 
Gir, haydı qızım, şu yerdə saqlan! 
 
(Rə’na aşağı enər. İblis qapağı endirib təkrar üzərini həsirlə örtər, Vasifin qolundan 
dutub ormanı göstərir) 
 
İştə, sana da geniş bir orman! 
 
Bir tərəfə çəkilirlər. Qayb olduqları kibi A r i f fəssiz olaraq gəlir, Xavər ona doğru 
qoşar, yaqlaşdığı sırada birdən-birə küskün və şaşqın bir tevr ilə ürküb geri çəkilir. 
 
A r i f 
 
Xavər, bana baq, zavallı Xavər! 
Bir söylə, nədir bu hali-müztər? 
Ağuşuma qoşmaq istiyorkən 
Ürkdün nə için şu sərsəridən? 
 
X a v ə r 
 
Qoşdum sana sevdiyimdən, amma 
Baqdım ki, sevilməyənlər əsla, 
Layiq deyil olmağa həmağuş, 
Ürkdüm də, çəkildim iştə mədhuş. 
 
A r i f 
 
Artıq yetişir bu sərzənişlər, 
Əfv eylə, qüsurə baqma, Xavər! 
 
X a v ə r 
 
Xavər sana etsə də pərəstiş, 
Heyhat, dönərmi bir də keçmiş?! 
Oldun sənələrcə həp ənisim, 
Bəsləndi səninlə fikrü hissim. 
Kölgən kibi həp peşincə qoşdum, 
Eşqinlə qanatlanıb da uçdum. 

61 
 
Lakin bəni bir nigahə satdın, 
Birdən-birə həp unutdun, atdın. 
Arif! Niyə susdun, ah, böylə, 
Bir söylə, düşünmə, söylə, söylə! 
 
A r i f 
 
Susmaq, o da başqa dürlü fəryad 
Həp bənliyim oldu sanki bərbad. 
 
X a v ə r 
 
Bən hiç, o zavallı ixtiyarı, 
Bir ləhzə düşünmədin də barı. 
 
A r i f 
 
Dur, qəlbimi bir də yaqma artıq, 
Arif fəqət intiharə layiq... 
Bəndən babana səlam edərsin, 
“Gəlmişdi də şimdi getdi”, dersin. 
 
(gedəcək olur) 
 
X a v ə r 
 
Lakin yenə hanki bir diyarə? 
 
A r i f 
 
Bir hiçliyə doğru, bir məzarə. 
 
X a v ə r 
 
(bir az yaqlaşır) 
 
Hiçliksə məramın iştə, Xavər! 
Qülbəm dəxi bir məzarə bənzər. 
Yoq, getmə, babam gəlir bu saət, 
Dur bir verəyim xəbər... 
 
(gedər) 

62 
 
A r i f 
 
Nə hacət! 
Bən yerlərə keçmək istiyorkən, 
Bilməm ki, nə bəkliyor o bəndən. 
 
(cibindən yarıdolu bir raqı şişəsi çıqarır) 
 
Of! Qəmlərimə təsəlli ol sən, 
Hər dərdi unutmaq istərim bən. 
 
Son damlasına qədər içib şişəyi bir tərəfə atar. Ətrafı süzdükdə gözünə ilişən 
tabançayı yerdən alır, qurşunlarına diqqət edər. Bu halları kənardan seyr edən İblis 
isə  məmnun və istehzalı  qəhqəhələrlə gülər. Arif dalğın və sinirli bir tevrlə  kəndi 
alnını nişan edər, yaqlaşmaqda olan İblisi görüncə şaşırıb durur. 
 
İ b l i s 
 
Yahu! Bana baq, nədir bu halət? 
Parlar kibi gözlərində dəhşət. 
Dur, səndə var iştə saqlı bir hal, 
Həm zənn edərim məraqlı bir hal. 
Aşiqmisin, oğlum, aç da söylə, 
Əlbət bulunur da bir vəsilə. 
 
(kəndinə işarətlə) 
 
Bir çarə arar şu piri-hikmət, 
Var bəndə, əvət, böyük kəramət. 
 
A r i f 
 
Hiç sorma, başımda macəra çoq, 
Dərdim, kədərim böyük, duyan yoq. 
Bir afətə, bir nigarə uydum, 
Bir qəmzəli işvəkarə uydum, 
Əfsus, o bənimlə könlü birkən 
Bir ləhzədə aldılar əlimdən. 

63 
 
İ b l i s 
 
Lakin nə tuhaf, o nazlı afət 
Etmiş sana iltica bu saət. 
 
A r i f 
 
Ey mürşidi-pir, inayət eylə, 
Əylənmə bənimlə sən də böylə. 
Bən çəkdiyim iztirabü möhnət 
Yetməzmi, bu sözlərə nə hacət! 
Heyhat, o mələk, o şe’ri-pərran 
Mümkünmü ənisim olsun əl’an?! 
 
İ b l i s 
 
Bir yanda durub da bəklə, dərhal 
Parlar sana da pəriyyi-amal. 
 
(qülbəyə daxil olur, həsiri bir tərəfə atar) 
 
A r i f 
 
(bir guşədə bəklər) 
 
Görsəm onu bir də, bir də görsəm... 
 
İ b l i s 
 
Dur, söyləmə!.. 
 
(qapağı açar, başını qaldıran Rə’nayə) 
 
Ah, nuri-didəm! 
Halın nə qədər də qəmli, küskün, 
Bir şey yemək istəməzmi könlün? 
 
R ə’ n a 
 
Lütfən azacıq su ver... 

64 
 
İ b l i s 
 
(boş dəstiyi alır) 
 
Pək ə’la, 
Yoq dəstidə hiç su, yoqmuş əsla. 
Saqlan, yenə haydı, görməsinlər, 
Saqla, baqalım, nə oldu Xavər. 
Qapağı endirir və üzərini həsirlə örtər, qülbədən çıqarlar. 
 
A r i f 
 
(İblisin ayaqlarına qapanır, son dərəcə həyəcanlı) 
 
Bir Xızrmı, ya mələkmisin sən? 
Yalnız bunu bilmək istərim bən. 
 
İ b l i s 
 
Hiç sorma, o sirri şimdi sorma! 
Gəl, gəl bəri, pək yaqında durma. 
 
Arif mütərəddid adımlarla bir qadar çəkilir. İblisin uzaqlaşdığını görüncə təkrar içəri 
girər, həsiri qaldırır, bu sırada Xavər gəlir. 
 
A r i f 
 
(səndələyərək) 
 
Gəldinmi? 
 
X a v ə r 
 
Əvət... 
 
A r i f 
 
(sərxoşca və istehzalı qəhqəhə ilə) 
 
Nə xoş təsadüf? 

65 
 
X a v ə r 
 
Arif! Nə ararsın orda, Arif?! 
 
A r i f 
 
Saqlanmada burda bir mücevhər, 
Könlüm onu şimdi bulmaq istər. 
 
X a v ə r 
 
Hər söylədiyin birər müəmma... 
Yoq orda bir öylə şey, yoq əsla. 
 
A r i f 
 
Var, var o məzar içində bir hur, 
Zülmətdə yaşar o nəcmi-pürnur, 
Qumral saçı sanki şe’ri-mənsur 
İnsan oluyor görüncə məshur. 
 
X a v ə r 
 
Arif! Nə çabuq dəyişdi halın? 
Bilməm ki, nədir sənin xəyalın? 
 
(bodrum qapısının üzərinə çıqaraq mane olmaq istər) 
 
A r i f 
 
(sərxoşca bir qabalıqla itər) 
 
Çıq get, yetişir!.. 
 
X a v ə r 
 
(sinirli) 
 
Xayır, bu evdən 
Sən getməlisin fəqət, deyil bən. 

66 
 
(təbdili-tevr ilə) 
 
Yoq, getmə, əvət qal, ah, lakin, 
Lakin onu həp unut!.. 
 
A r i f 
 
(sərxoşca qəhqəhə ilə) 
 
Namümkün! 
 
X a v ə r 
 
Yoq, yoq, onu hiç bıraqmam əsla. 
 
A r i f 
 
Sən əski inadın üzrə hala! 
 
X a v ə r 
Bir kərrə düşün də, ah, qəddar! 
 
A r i f 
 
(şiddətlə bağırır) 
 
Dəf’ ol, daha etmə fəzlə israr. 
 
X a v ə r 
 
Sərxoşmu, nəsin? Gəl, iştə əvvəl! 
Məhv et bəni, olmayım da əngəl. 
 
A r i f 
 
(son dərəcə hiddət və nifrətlə itər) 
 
Dəf’ ol dedim... 

67 
 
X a v ə r 
 
Ah, ədəbsiz, alçaq! 
 
A r i f 
 
(vəhşi bir hücumla boğazından yaqalayıb boğar, İblisdə alçaq və 
məmnun bir qəhqəhə...) 
 
Al!.. Iştə... budur cavabın ancaq... 
Xavər iztirab və dəhşətlər içində əbədi bir şükutə varır. Arif üzərini həsirlə örtər, 
ufaq bir düşüncə və tərəddüddən sonra bodrumun qapağını açar. 
 
R ə’ n a 
 
(heyrətlə başını qaldırır) 
 
Sənmisin, Arif?! 
 
A r i f 
 
(onun əlindən dutub çıqarır) 
 
Çabuq ol, durma gəl. 
 
R ə’ n a 
 
(arqası cənazəyə olaraq) 
 
Nerdə idin? 
 
A r i f 
 
(səbirsiz) 
 
Gəl, gedəlim, sorma, gəl! 
Gəl, çabuq ol, gərçi sən atdın bəni, 
Arif unutmaz səni, atmaz səni. 
Gəl gedəlim, gəlmədən İbn Yəmin... 

68 
 
R ə’ n a 
 
(bodruma işarətlə) 
 
Gəlsə də zənnimcə bu yer pək əmin... 
 
A r i f 
 
Burda durulmaz, çəkilib qaçmalı, 
Qaçmalı, vəhşətdən uzaqlaşmalı... 
Hər ikisi təlaş və iztirab ilə uzaqlaşıb görünməz olur. 
 
İ b l i s 
 
(sürəkli və şiddətli qəhqəhələrlə) 
 
Qaçmalı, əlbəttə, uzaqlaşmalı, 
Başqa cinayətlərə yaqlaşmalı. 
 
(qəhqəhə) 
 
Siz nə qadar bəndən uzaqlaşsanız, 
Yer deyil, əflakə uçub qaçsanız, 
Qarşılaşıb birləşiriz daima, 
Ayrı deyil, çünki biriz daima. 
 
(İçəri girər, qapağı endirib üzərini həsirlə örtər). 
 
İ b n Y ə m i n 
 
(Qara çavuşla bərabər gəlir, alnının tərini silər. Kəndinə işarət 
edərək qəhqəhə ilə) 
 
Bir qocaman orduyu iğfal edən 
Aciz imiş sanki küçük hiylədən. 
 
(istehzalı qəhqəhə) 
 
Həbs edəcəkmiş bəni üç sərsəri!.. 

69 
 
(qızğın) 
 
Dur bulayım bir şu ədəbsizləri, 
Anlatırım onlara cür’ət nədir, 
 
(cibindən beş-on altın çıqarıb oynataraq) 
 
Saçdığım altındakı qüvvət nədir. 
 
(dışarı çıqmaqda olan İblisə) 
 
Ey! Bana baq, nerdə bizim ixtiyar? 
 
İ b l i s 
 
Şimdi gəlir, yoqsa bir əmrinmi var? 
 
İ b n Y ə m i n 
 
Durma, həmən bul, ona var çoq sözüm. 
 
(qülbəyə girər, Xavərin cənazəsini görüncə) 
 
Ah, o nə? Yanlış görüyormu gözüm!? 
 
(İblisi yaqalayıb əlindəki silah ilə təhdid edər) 
 
Var şu cinayətdə yəqin bir səbəb, 
Söylə, onun məhvinə kimdir səbəb? 
 
İ b l i s 
 
(kəkələr) 
 
Bilməm, əfəndim, xayır, əfsus, əvət... 
 
(təbdili-tevr ilə) 
 
Həp şu dəni vəhşətə bais fəqət... 

70 
 
(Sükut və tərəddüd) 
 
İ b n Y ə m i n 
 
Kim əcəba, kimdir o xain, rəzil? 
 
İ b l i s 
 
İşvəli Rə’nayə uyan bir səfil. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
Nerdədir onlar? 
 
İ b l i s 
 
Savuşub getdilər, 
Şimdi, əvət şimdi fərar etdilər. 
 
İ b n Y ə m i n 
 
İştə bu dəhşətli xəbər pək fəna... 
 
(düşünür) 
 
İ x t i y a r 
 
(gəlir, Xavərin cənazəsini görüncə) 
 
Ah, o nə, eyvah, nə olmuş ona? 
 
(Mə’yus və şaşqın baqışlarla cənazəyə yaqlaşır, qollarını köksündə 
çapraz edər, titrək və acı bir fəryad ilə) 
 
Söylə, aman söylə, mələk Xavərim! 
Kim?.. Sana kim qıydı, aman, söylə, kim? 
 
(qucaqlayıb öpər) 
 
Döndü qaranlıq gecəyə gündüzüm, 
Uf, daha fərq etmiyor əsla gözüm. 

71 
 
(təbdili-tevr ilə) 
 
Tərk edərək biz bütün insanları, 
Məskən edindik fəqət ormanları; 
Görmiyəlim ta mədəni vəhşəti, 
Zülmü, cinayətləri, süfliyyəti, 
Qaçdığımız qəhrü fəlakət izi 
Buldu, əvət, buldu nihayət, bizi. 
 
(sinirli və çılğın) 
 
Ah, köpürdükcə şu xain bəşər, 
Yer yüzü daim qusacaq zülmü şər. 
Məzbəhə dönmüş də bütün kainat, 
Qeyri çəkilməz şu müləvvəs həyat. 
 
(ətrafındakılara qızğın) 
 
Ya siz!? Ey insanlığı təhqir edən 
Duyğusu, vicdanı sönüklər!.. Həmən 
Dəf’ olun, artıq bana rahət verin! 
 
(göyə doğru) 
 
Nerdə?.. Fəqət Tanrıyı bir göstərin! 
Ah, ona var söylənəcək sözlərim... 
 
(cənazəyə acı fəryad ilə) 
 
Yavrum! Aman, nazlı, mələk Xavərim... 
 
Qülbədəkilər pərişan və mütəəssir adımlarla çıqarlar. Ixtiyar şiddətlə  ağlar və 
Xavərin dağınıq saçlarını qoqlayıb da titrək  əllərilə oqşar, sönmüş gözlərini öpər, 
hərəkətsiz başını qolları arasına alır. Çılğınca baqışlarla göyə doğru baqmaqda 
dəvam edər. Eyni zamanda pərdə ağır-ağır enməyə başlar. 
 
 
 
Pərdə 

72