Husnixat va uni o`qitish metodikasi uquv qullama

 
Savol va topshiriqlar 
1.
Husnixatga o’rgatishga qanday metodik talablar qo’yiladi? 
2.
Husnixat bilan yozish nimalarga bog’liq? 
3.
Husnixatga o’rgatish izchilligi va ketma-ketligi deganda nimani tushunasiz? 
4.
Barcha predmet darslarida o’quvchining husnixat bilan yozishi qanday nazorat 
qilib boriladi? 
Yozuv qurollari va ulardan foydalanish 
O’quvchilami chiroyli yozishga o’rgatishda, ularda husnixat malakalarini 
hosil qilishda yozuv qurollari va materiallarining sifati katta rol o’ynaydi. 
Yozuvning chiroyli bo’lishi ko’p jihatdan yozuv quroli va materialiga 
bogliqdir. Yozuv qurollari va materiallari quyidagilar sanaladi: 
1. Xattaxta. 
2. «To’g’ri o’tir» plakati. 
3. Alifboning yozma shakli. 
4. Haflar alohida yozilgan ko’rgazma. 
5. Husnixat daftari. 

---

37
6. Rangli bo’rlar. 
7. Ruchka. 
8. Yozuv daftari. 
Bola maktabga qadam qo’ygan kundanoq yozuv qurollaridan to’g’ri 
foydalanishga, ularni ozoda saqlashga o’rgatib boriladi. 
O’qituvchi o’quvchining yozuv qurollari va materiallarini muntazam 
tekshirib borishi muhim vazifa sanaladi. Dastur talabi boyicha 1-sinf o’quvchilari 
uchun yozuv yoli 4 mm, bosh harflar uchun 8 mm bolgan qiya chiziqlari siyrak 
bolgan 2 chiziqli daftar tavsiya etiladi. 
2-4-sinflarda chiziqlari 8 mm 1 chiziqli daftar tutilishi lozim. Kichik 
harflarning bo’yi 3 mm, bosh harflarning bo’yi 6 mm, raqamlarning boyi 
harflardan 2 marta qisqa boladi. 1-2-sinfda husnixat uchun maxsus alohida 
darftarga, 3-4-sinflarda ona tili daftariga yozadilar. 
1-2-sinflarda foydalaniladigan darftarda qiya chiziqlar orasidagi masofa 30 
mm va qiya chiziqlarsiz kichik harflar yoziladigan parallel chiziqlar orasidagi 
masofa 4 mm ga teng bo’lgan ikki chiziqli daftar tavsiya etiladi. 
Qiya chiziqlari siyrak bolgan ikki chiziqli daftarga yozdirib borish va mashq 
qildirish orqali 1-sinf o’quvchilarini mayda harflar bilan tez yozishga o’rgatib 
boriladi. Bunday darftarda mashq qilish o’quvchilarga harflarning eni va ular 
orasidagi masofani ko’z bilan chamalash, qiyaligiga rioya qilish imkoniyatini 
beradi. 
1-sinfda «Husnixat» predmeti 2-yarim yillikdan boshlanadi. O’quvchi 
daftariga sana va oy yozdiriladi. Xat boshiga amal qilishga o’rgatiladi, daftar 
hoshiyasi bo’lishi shart. Darftarga sarlovha yozdirilganda, sarlovha va matn 
orasida satr qoldirilmaydi. 
Daftarga xatoni to’g’irlash yo’li o’rgatiladi. Bu holda xato harfning ustidan 
chiziq tortib, ustiga to’g’risini yozishga odatlantiriladi. Daftar uy vazifasi 
berilgach, yigib olinadi, tekshiriladi va baholanadi. 

---

38
Yozuv materiali bolgan daftarni yuritishga quyidagi talablar qo’yiladi: 
1. Daftarga toza va aniq yozish. 
2. Daftar muqovasidagi yozuvlar yagona talab asosida yozilishi, yonda 
daftar qaysi fan uchun tutilganligi, nechanchi sinf, maktabning nomi va nomeri, 
o’quvchining ismi va sharifi ko’rsatib o’tilishi zarur. 
3. 1-sinf o’quvchilarining daftarlari muqovasi o’qituvchi tomonidan 
yoziladi. 
4. Har bir daftarda hoshiya bo’lishi shart. 
5. 2-sinfdan boshlab mashq tortib raqami, qaerda bajarilganligi (sinfda yoki 
uyda) yozib qo’yiladi. 
6. Harf yoki bo’g
%
in hamda so’zlarning tagiga ehtiyotkorlik bilan chiroydi 
va tekis chiziladi. 
7. Xato yozilgan harf yoki harfiy birikmalarni namuna sifatida daftar 
hoshiyasiga yozib ko’rsatiladi. 
8. Noto’g’ri yozilgan harflarni bo’yash, o’chirish yoki qavs ichiga olib 
qo’yishga ruxsat etilmaydi. 
9. Mashqlarni bajarishda, matn yozishda xat boshidan yozish qoidalariga 
amal qilish talab etiladi. 
Chiroyli husnixat bilan yozishga erishishda yozuv qurolining ahamiyati 
katta. Hozirda yozuv quroli sifatida sharikli ruchkadan foydalanish tavsiya etiladi. 
Sharikli ruchka yozish uchun qulay, ingichka, engil, barmoqlar orasida tutishga 
mos. Ruchka barmoq orasida tutilganda, ruchka uchi bilan barmoq oralig’i 1,5-2 
smga teng bo’lishi shat. Aks holda barmoqni ruchka uchidan uzq ushlash yoki juda 
yaqin tutish yozuv sifatini buzadi, harflarni xunuk yozishga olib keladi. 
Sharikli ruchkada maxsus siyoh bilan to’ldirilgan sterjenning bolishi undagi 
ancha vaqt foydalanish imkoniyatini yaratadi. Ruchka sterjeni siyohi faqat binafsha 
rangda bo’lishi talab qilinadi. 
O’qituvchi darftarni tekshirganda qizil pastali ruchkadan foydalanadi. 

---

39
Ruchka papkada maxsus penalda saqlanadi. Partada esa ruchkani qo’yish uchun 
maxsus joy bo’ladi. O’quvchi ruchakasidagi siyoh tugagan taqdirda, lozim 
bolganda foydalanish uchun mchka va sterjenlar bolishi zarur. 
Xattaxta sinfda o’quvchi uchun yozuv materialidan biri sanaladi. 
O’quvchining husnixati daftar va xattaxtada takomillashtirib boriladi, shuning 
uchun xattaxtada yozuvni amalga oshirish uchun uning rangi jigar rang va to’q 
yashil bo’lishiga erishish lozim. Bimda xat aniq va chiroyli korinishga ega boladi. 
Boshlanglch sinf o’quvchilari foydalanadigan xattaxtaning uch qismdan 
iborat bolishi, xattaxtaning bir bolagiga yozuv daftarining, ikkinchi bolagiga katak 
daftarining chiziqlari chizilishi juda muhimdir. Bu chiziqlar yordamida o’quvchi 
chiroyli yozuvga o’rganadi. Shuningdek, xattaxtaning bo’yi ham chiroyli yozuvda 
katta ahamiyat kasb etadi, shu sababli u yuqori va pastga o’quvchi bo’yiga moslab 
harakatlantirishga moslangan bolishi e’tiborga olinadi. 
Bo’r xattaxtaga yozishda yozuv quroli sanaladi. Uning yogli bolishi katta 
ahamiyat kasb etadi. Bo’rning sifati yozuv sifatini ta’minlaydi. Husnixatga 
o’rgatishda yuqoridagilar e’tiborga olinishi shart. 
Bo’r yumshoq bo’lishi lozim. U 15x15 mmqalinlikda va 50 mm uzunligida 
uncha katta bo’lmagan shaklda tayyorlab qo’yilgan bo’lishi kerak.Bunday 
shakldagi bo’r parchasini barmoqlar bilan ushlash qulay va qo’lni yengil 
harakatlantirish bilan turli qalinlikdagi shtrixlarni aniq chizishga erishish mumkin . 
Bo’r o’ta va bosh barmoqlarning o’rtasida yengil ushlanadi. Bosib yozish 
faqatgina ko’rsatkich barmoq orqali nazorat qilinadi. Ko’rsatgich barmoq bo’rning 
ustida, uning chekka qismda turishi lozim,bo’lmasa bosib yozish jarayonida bo’r 
sinib ketishi mumkin.Nomsiz va jimjiloq barmoqlar xiyla kaftga tomon bukilgan 
bo’lishi kerak. 
O’qituvchi sinf taxtasiga yozayotgan paytida shunday tuirishi kerakki, 
qo’llarining harakatini yopib qo’ymasligi lozim. 
Sinf taxtasi tekis g’adir-budursiz va yoriqlarsiz bo’lishi va bo’yash uchun 
maxsus tayyorlangan qora bo’yoq bilan bo’yalgan bo’lishi lozim. 

---

40
Oddiy moyli qora bo’yoq yozuv taxtanibo’yash uchun yaroqsizdir,chunki 
yozuv taxtaning yaltiroq ustki qavati yorug’likni ko’zga tushiradi,bo’r esa uning 
ustida sirpanadi va maydalanib ketadi. 
Sinf taxtasini shunday holatda joylashtirish kerakki, oynadan tushayotgan 
yorug’lik unda aks etmasligi va o’quvchilar sinfning turli joyidan unga yozilgan 
yozuvni bemalol o’qiy olishlari mumkin bo’lsin. 
O’zida ishonch hosil qilgan holda yozuv taxtasiga harflarni bosib yozisjh 
uchun u mustahkam qilib joylashgan bo’lishi kerak. Agar yozuv taxtasi devorga 
osib qo’yilgan bo’lsa, nafaqat uning yuqori tomoni ilinib turishi kerak, balki 
yozuv taxtaning ikki cheti ham. 
Husnixat bilan yozish mashg’ulotlari uchun yozuv taxta rangli chiziqlar 
bilan chizilgan bo’lishi kerak. Agar yozuv taxtasi chizilmagan bo’lsa o’qituvchi 
o’zi 
unga 
chiziqlar 
tortishi 
talab 
etiladi.
Harf va sonlarni yozish uchun gorizontal va yotiq chiziqlarning orasidagi 
masofa o’quvchilarning daftarlaridagi chiziqlarga nisbatan yirikroq olinishi kerak . 
Gorizontal chiziqlarni ytozuv taxtasiga bo’r bilan bo’yalgan arqonchani 
yozuv taxtasiga bosib chiqish orqali chizish mumkin. 
Yozuv taxtasiga chiziqlarni tezda chizish uchun turli qalinlikdagi 
chiziqlardan foydalanish mumkin. Bunda bir vaqtning o’zida chizg’ichning ikkala 
tomonidan chiziqlar tortib ketish mumkin. 
Harflarning yotiqligini aniqlovchi yotiq chiziqlarni sinf to’g’ri burchakli 
uchburchagi yordamida tezda chizib chiqish mumkin. Bunday uchburchakni 
o’qituvchiningo’zi foner yog’ochlar orqali yasab olishi mumkin. 
Agarda sinf xonasi ikki smenada ikkita birinchi sinf yoki ikkita ikkinchi 
sinf o’quvchilari shug’ullanishsa ,unda sinf taxtasini muntazam ravishda emal 
bo’yog’I bilan chizilgan chiziqli holda ishlatish lozim. Buning uchun eng yaxshisi 
to’q qizil rangdagi yoki jigarrangdagi bo’yoqdna foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. Har qanday chiziqni ozoda (oldiniga chiziqlarni qalam bilan chizib 
olish, undan keyin bo’yoq bilan ) chizish mumkin. 

---

41
Shuningdek, maktabda ustiga qora bo’yoq bo’yalgan foner bo’lagidan ham 
ko’chma sinf yozuv taxtasini yasab olish mumkin.Bunday yozuv taxtalariga
gorizontal va yotiq chiziqlar yoki matematik mashg’ulotlar uchun gorizontal va 
vertical chiziqlar chizish uchun yozuv taxtasining qavatiga bigiz yoki mix 
yordamida chizib chiqiladi. Chiziqlar orasiga tushgan bo’r aniq oq chiziqning hosil 
bo’lishiga yordam beradi., bu esa o’qituvchining “qo’li” bilan bo’r bilan chizib 
chiqishda yengillik beradi va harflarni yozish jarayonini yengillashtiradi,chunki 
yozuv taxtasining ustki qavatida bo’yoqlardan qolgan g’adir-budurlar bo’lmaydi.