I-bob. Nutq patalogiyasini bartaraf etishning ilmiy nazariy asoslari…

Nutq patalogiyalarini tahlil qilish tamoyillarini o’rganish va psixologik jarayonda nutq nuqsonlarini bartaraf etish logopedik ritmikaning ahamiyati

Nutq buzilishlari tahlilining maqsadi — nutq patologiyalari tadqiqotlarining mazmuni, yo'nalishini ilmiy asoslash va nuqson tuzilishini ochib ko'rsatishdan iborat. Nutq buzilishlarini tahlil qilish tamoyillari, nutq buzilishlari tasnifining asosini va ularning oldini olish, bartaraf etish va korreksiyalashning ilmiy asoslangan usul va yo’lla rini ishlab chiqishni tashkil qiladi. Nutq buzilishlarini tahlil qilish tamoyillariga ta’rif bergan dastlabki tadqiqotchilardan biri R.Ye.Levina hisoblanadi. U uchta tamoyilni ajratadi: rivojlanish, tizimli yondashuv va nutqning bola psixik rivojlanishining boshqa tomonlari bilan o'zaro aloqasini ko'rib chiqish. Nutq buzilishlarini tahlil qilishda bu tamoyillar logopediyada yetakchi o'rinda qoladilar. Logoritmik mashg'ulotlarda ishlashda samaradorlikka erishishning asosiy printsipi har bir bolaga uning yoshi, nutqi va psixofiziologik imkoniyatlarini hisobga olgan holda individual yondashishdir. Bunday darslarda nutq materiali oldindan o'rganilmaydi, balki taqlid orqali amalga oshiriladi. Nutq mashqlari paytida bolalar o'qituvchi bilan aylanada turishi yoki yarim doira ichida o'tirgani ma'qul. Bunday tartib bolalarga o'qituvchini yaxshi ko'rishga, nutq materialini harakatga keltirishga va unga mos ravishda talaffuz qilishga imkon beradi.
Logoritmik faoliyat quyidagi elementlarni o'z ichiga oladi:
artikulyar (nutq terapiyasi) gimnastikasi;
tovushlarni avtomatlashtirish va farqlash uchun sof bandlar;
rivojlanish uchun barmoq gimnastikasi nozik motorli ko'nikmalar;
yoshga mos keladigan umumiy vosita ko'nikmalarini rivojlantirish uchun musiqa bilan mashqlar mushak -skelet va muvofiqlashtirish mashqlari uchun bolalarning o'ziga xos xususiyatlari; qo'shiqchilik qobiliyatini rivojlantirish va musiqiy hamrohligida va bo'lmasdan nafas olish uchun vokal-artikulyatsion mashqlar; tomoqni mustahkamlash va nutq nafas olish ko'nikmalarini o'rgatish uchun V.V.Emelyanov usuli bo'yicha fonopedik mashqlar; nutqning ravonligi va ifodaliligini, nutqni eshitish va nutq xotirasini rivojlantirish uchun qo'l harakati bilan birga qo'shiqlar va she'rlar; ritm tuyg'usini rivojlantiruvchi musiqa asboblari bilan musiqiy ritmik o'yinlar; nutq, e'tibor, kosmosda harakat qilish qobiliyatini rivojlantirishga hissa qo'shadigan musiqiy o'yinlar; muloqotning dinamik tomonini, emotsionallikni, ijobiy o'zini o'zi anglashni rivojlantirish uchun kommunikativ o'yinlar va raqslar; jismoniy va hissiy stressni engillashtiradigan gevşeme mashqlari.
Qo'shiq va raqs repertuari "Musiqa. Imlo va barmoq o'yinlari o'qituvchi tomonidan boshqa mashg'ulotlarda ishlatilishi mumkin.Kerakli nuqta vizual material- illyustratsiyalar, kostyumlar elementlari, o'yinchoqlar, rasmlar va boshqalar. Logo-ritmik tadbirlarni tayyorlash va o'tkazishda maktabgacha ta'lim muassasalari o'qituvchilarining yaqin aloqasi zarur: musiqa rahbari, tarbiyachi, metodist. Tashkilotchi musiqiy direktor yoki logoped bo'lishi mumkin.Logo-ritmik faoliyatni tashkil etish va o'tkazish xususiyatlari
Maqsad- musiqiy-logoritmik faoliyat orqali vosita sohasini rivojlantirish, tarbiyalash va tuzatish orqali bolalarda nutq buzilishlarini bartaraf etish.
Vazifalar:
tarbiyaviy:
fazoviy tasavvurlarni ishlab chiqish;
vosita ko'nikmalari va qobiliyatlarini shakllantirish;
harakatlarni muvofiqlashtirish, o'zgaruvchanlikni rivojlantirish;
metro-ritm bilan tanishtirish;
tarbiyaviy:
musiqiy obrazlarni idrok etish va shu obrazga mos ravishda ritmik va ifodali harakat qilish qobiliyatini shakllantirish;
ritm tuyg'usini, musiqada, harakatlarda ritmik ekspressivlikni his qilish qobiliyatini tarbiyalash va rivojlantirish;
yaxshilash shaxsiy fazilatlar kollektivizm tuyg'usi; tuzatish:
artikulyatsiya apparatlarini ishlab chiqish;
nutq nafasini rivojlantirish;
fonemik idrokni rivojlantirish;
grammatik tuzilish va izchil nutqni rivojlantirish;
eshitish va vizual e'tibor va xotirani shakllantirish va rivojlantirish.
Musiqiy logoritmik dars - bu faqat mashqlar ketma -ketligi emas, balki har safar barcha turdagi faoliyat umumiy ritm va syujet bilan bog'langan va birlashtirilgan butun dramatik harakatdir. Sinflarning tuzilishi unda qaysi bolalar qatnashayotganiga va ushbu bosqichda qanday vazifalarni hal qilish kerakligiga bog'liq. Sinflarning o'yin tarkibi do'stona, hissiy boy muhit yaratadi birgalikda yaratish bolalar va kattalar har bir bolani faol ishtirok etishga undaydi ta'lim jarayoni, kognitiv qiziqish va e'tiborni qo'llab -quvvatlaydi, nutqni faollashtiradi.
Logoritmik faoliyat bilan ishlashning zaruriy sharti - bu hayratlanish, qiziqish va his-tuyg'ularni ifoda etish uchun sharoit yaratish, har bir bolaga o'ziga ishonish, muvaffaqiyatga erishish uchun vaziyatni tashkil qilish qobiliyati, o'z tomonidan har qanday harakatni rag'batlantirish; ijodiy topilmalaridan xursand. Har bir bolaning kattalarga taqlid qilish va dars jarayonida faol ishtirok etish istagi sahnalashtirilgan o'yinlar, raqslar, shuningdek qo'shiqlar kuylashning musiqiy jo'rligi orqali amalga oshiriladi. Foydalanish ertak qahramonlari, rolli o'yinlarning atributlari bolalarning nutq faolligini va boshqa faoliyat turlarini rag'batlantiradi Rivojlanish tamoyili nuqson kelib chiqishining evolutsion-dinamik tahlilini ko'zda tutadi. Nutq kamchiligini statistik ta’riflashdan tashqari, uning kelib chiqishini inamik tahlil qilish ham juda muhimdir. Nerv-psixik funksiyalari uzluksiz rivojlanish va shakllanish jarayonida bo’lgan bolalarda nafaqat birlamchi nuqsonning bevosita natijalarini baholash, balki uning nutqiy va bilish funksiyalarining shakllanishiga uzoq muddat ta'sir etishini ham baholash muhimdir. Bolaning yoshga oid rivojlanish dinamikasida nutqiy nuqsonni tahlil qilish, uning kelib chiqish manbalarini baholash va uning oqibatlarini oldindan aytib berish, har bir yosh davrida nutq rivojlanish qonunivatlari va xususiyatlarini bilishni, uning rivojlanishini ta’minlovchi shart-sharoitlarni bilishni talab etadi. Masalan, bolada markaziy nerv sistemani jarohatlanishi natijasida nutq apparati muskullari ennervatsiyasi buziladi va bu artikulatsion organlar harakatchanligining chegaralanganligida namoyon bo’ladi. Bu esa o'z navbatida turli og'irlik darajasidagi talaffuz kamchiliklarini keltiribchiqaradi. Biroq nutq nuqsoni bu bilan chegaralanmaydi. Nutqni idrokqilishda uning motor komponenti (takrorlab gapirish) katta rol o'ynaydi.Tovushlarni takrorlab gapirishdagi qiyinchilik nutqni idrok qilishning artikulatsion tayanchini buzadi. Shuningdek, nutq harakat va eshituv analizatorlarining ishida o'zaro aloqadorlik mavjudligi sababli u bunday hollarda kechikib shakllanadi.Tovushlarni aniq idrok qilmaslik so'zning tovush tarkibini egallashning kechikib, orqada qolishiga ham sababchi bo’ladi va o'z navbatida bu yozuvd agi qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Bolalar yozishni o'zlashtirishda qiyinchiliklarga uchraydilar. Po’stloq nutq zonalarining rivojlanishida katta rol nutqiy kinesteziyalarga tegishlidir (nutq vaqtida artikulatsion organlar harakatlanishi natijasida yuzaga keluvchi impulslarga). Nutqiy kinesteziyalar artikulatsiya kamchiliklarida buziladi. Po'stloq nutq zonalariga keluvchi afferent impulslar oqimi kamayadi, natijada ularning yetilishi kechikadi, bu esa nutq rivojlanishida umumiy orqada qolishni keltirib chiqaradi. Nutqiy kinesteziyalar yetishmovchiligi bilan birga keluvchi artikulatsiya buzilishlarida lug'at boyishining orqada qolishi, nutqiy xotiraning yetishmasligi va hokazolar namoyon bo’ladi Bu holda, murakkablashgan talaffuzning oqibati, bola faol nutqiningchegaralanganligi bo’lishi mumkin. So'z boyligining yetishmasligi, tovush tarkibini egallashdagi qiyinchiliklar tilning grammatik qurilishini egallashning normal yo'nalishini izdan chiqaradi, ya’ni bolada nutqiy rivojlanmaganlik belgilari kuzatiladi. Bunda artikulatsion organlar harakatchanligining chegaralanganligi natijasida tovush talaffuzning buzilishi yetakchi nuqson bo’lsa, bunga nisbatan nutqiy rivojlanmaganlik ikkilamchi bo’lib hisoblanadi Nutq buzilishlarning tahlili rivojlanish nuqtayi nazaridan yetakchi nuqson va unga bog’liq ikkilamchi buzilishni ajratish imkonini beradi.Bu nutq buzilishlari tashxisida muhim ahamiyatga egadir.Zamonaviy neyrofiziologiya nuqtayi nazarida nutq buzilishlari tahlili, shuningdek, nutq rivojlanishini norma va patologiyada o'rganish, organism funksional sistemasi shakllanishining umumiy qonuniyatlariga asoslanadi (sistemagenez). Funksional sistema haqidagi ta'limotni, miyaning turli strukturalarini keng funksional birlashishi sifatida so'nggi natijalar olishi asosida P.K.Anoxin ishlab chiqdi. Bu yangi metodologik nuqtayi nazardan nutq rivojlanishini norma va patologiya sharoitida ko'rib chiqish imkoniyati mavjuddir. Sistemogenez nazariyasi asosida — nutq funksional sistemasi rivojlanishining keskin davrlarini e’tiborga olish muhimdir. Zamonaviy psixologiya erishgan yutuqlari asosida nutq buzilishlari tahlili tamoyili yondashuv faoliyati tamoyili bilan o'zaro aloqadorlikda bo’ladi. Bola faoliyati uning kattalar bilan o'zaro aloqasi jarayonida shakllanadi va har bir davr uchun nutq rivojlanishi bilan bevosita bog'liqlik xarakterlidir. Shu sababli nutq buzilishlari tahlilida bola faoliyatini baholash muhim ahamiyatga ega. Bola hayotining birinchi yilida yetakchi faoliyat shakli uni kattalar bilan hissiy-ijobiy munosabati hisoblanadi. Bu dastlabki nutqiy muloqotning shakllanishi uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Faqat uning asosida bolada kattalar bilan muloqotga talab shakllanadi, ovoz reaksiyalari ko'rinishida uning dastlabki shart-sharoitlari rivojlanadi, ularning ifodaliligi, sensor funksiyalari, ya’ni kommunikativ-bilish kompleksi rivojlanadi. Bu bolaning keyingi psixik rivojlanishida hal qiluvchi ahamiyatga ega. Faoliyatning bunday turi zaif rivojlanuvchi bolalarda (masalan, kasalxonada uzoq muddat yotishni talab qiladigan kasallik yoki atrofdagilar bilan muloqotning kamligi) nutq rivojlanishining dastlabki shart-sharoiti yetarli shakllanmaydi va bunday bola hayotining dastlabki yillarida nutq rivojlanishidan orqada qolishi mumkin. Bola hayotining ikkinchi yilida, nutq rivojlanishini stimullovchi, kattalar bilan predmetli harakat muloqoti yetakchi faoliyat shakli hisoblanadi. Faqat kattalar bilan birgalikda oddiy predmetli harakatlarni bajarish jarayonida bola predmetlaming asosiy belgilarini, xulq-atvor tajribasini o ‘zlashtiradi, muhim bilimlar zaxirasi va atrof olam haqida tasavvurlarni to‘playdi, faol va passiv lug‘atini boyitadi va nutqiy muloqotshakllaridan foydalana boshlaydi. Agar bu yosh davrida yetakchi faoliyat shakli almashmasa, hissiy-ijobiy muloqot davom etaversa, u holda bolada nutqiy rivojlanishning orqada qolishi yuzaga keladi. Shunga o‘xshash holat serebral paralich bolalarda ham kuzatiladi. 3 yoshdan boshlab o‘yin yetakchi faoliyatga aylanadi. Bu jarayonda nutqning intensiv (jadal) rivojlanishi amalga oshadi. Maxsus tadqiqotlarda kichik maktab yoshidagi bolalarda belgili o'yinlar bilan nutq rivojlanishining aloqasi ochib berilgan. Shu bilan bog’liq ravishda bir qator xorij mualliflari o'yinni nutqiy rivojlanishni baholash va oldindan aytib berish usuli sifatida tavsiya qiladilar (Ferrell В. I.). Va nihoyat, maktab yoshidagi yetakchi o'quv faoliyati bolaning yozma nutqini rivojlantirish va og‘zaki nutqini takomillashtirishning asosini tashkil qiladi. Tizimli yondashuv faoliyati tamoyili muloqot jarayonida nutq buzilishlarini tahlil qilish uchun, ular genezini tushunish uchun va ayniqsa, ularni bartaraf etish va korreksiyalash yo’lla rini aniqlash uchun muhimdir.