I-bob. Umumta'lim maktablarida tasviriy san'at turlari va janrlari

UMUMTA'LIM MAKTABLARIDA TASVIRIY SAN'AT TURLARI VA JANRLARI UNI O'QITISH PED TEXNALOGIYALARDAN FOYDALANISH

MUNDARIJA
KIRISH ………..………………………………………………..…………………….3


I-BOB. UMUMTA'LIM MAKTABLARIDA TASVIRIY SAN'AT TURLARI VA JANRLARI……………………………………………………………………………

1. 
   Tasviriy san’at mashg’ulotlari mazmunini davlat ta’lim standarti bilan bog’liqligi……………………………………………………………………………..7
   
2. 
   Maktablarda tasviriy san’at darslarining mazmuni. ………………...………..14
   

II-BOB O'QITISH PED TEXNALOGIYALARDAN FOYDALANISH…………
2.1 Maktabda tasviriy san’at mashg’ulotlarining turlari………………………...….18
2.2 Mashg’ulot turlarining vazifalari ……………………………………………….21


III-BOB UMUMIY O’RTA MAKTABLARIDA TASVIRIY SAN’AT MASHG’ULOTLARINING MAZMUNI …..............................................................

3.1 1-4 sinflarda tasviriy san’at mashg’ulotlari mazmunining o’ziga xos xususiyatlari……………………………………………………………………….…24

XULOSA ………………………………………………………………....................27

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………...….28


KIRISH
Ma’lumki, bugun O‘zbekiston o‘zining xalq ta’limi sohasida qabul qilgan «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» va «O'zbekiston Respublikasida umumiy o‘rta ta’limni tashkil etish to‘g‘risida»gi kabi me’yoriy hujjatlari asosida ta’limning yangi tizimini bosqichma-bosqich amalga oshirib kelmoqda. Bu sohadagi tadbirlar mamlakat xalq ta’limi faoliyatiga yangi pedagogik texnologiyani joriy etishni taqozo etayotir. Shularga ko‘ra, maktab o‘quv fanlari va ulami o‘qitish metodikasi va didaktikasi bilan shug‘ullanayotgan pedagog-olimlar tomonidan ham har bir o‘quv fanining dastur, darslik, o‘quv-metodik qo‘llanmalari qayta ko‘rib chiqilmoqda.
Bugungi kunda mamlakatimiz maktablari uchun yangi pedagogik texnologiya asosida tayyorlanadigan dastur, darslik va o‘quv-metodik qo‘llanmalariga qo‘yiladigan talablar va ularning ilmiy-pedagogik asoslari xususida qator pedagogik qoilanmalar yaratildi¹. Bu qo‘llanmalarda zamonaviy o‘qitish va ta’limning yangi tizimi, modeli, yangi pedagogik texnologiya, didaktika, metodika, Davlat ta’lim standard va o‘quv dasturlari bo‘yicha talqin etilishi ko‘rsatilib, asoslab berilgan.
Shunga ko‘ra, har bir o‘quv predmeti bo‘yicha dastur, darslik, o‘quv-metodik qo‘llanmalarni yaratish bilan birga, ulami o‘qitish texnologiyasi, didaktikasi va metodikasi ishlab chiqiladi. Shu jumladan, «Tasviriy san’at» o‘quv fanining ham o‘qitish texno­logiyasi, didaktikasi va metodikasini qayta ko‘rib chiqish zarurati tug‘ildi.
Ma’lumki, maktabda o‘qitiladigan tas’viriy san’at o‘quv pred- meti o‘zining maqsad-vazifasi — mazmun-mohiyatiga ko‘ra:

1. 
   Borliqni idrok etish (1—4-sinflarda);
   
2. 
   Badiiy qurish-yasash (1—-4-sinflarda);
   
3. 
   Narsani o‘ziga qarab tasvirlash;
   
4. 
   Kompozitsion faoliyat;
   
5. 
   San’atshunoslik asoslari (san’atni idrok etish) kabi dars- mashg‘ulotlar asosida faoliyat ko‘rsatadi.
   

Tasviriy san’atning bu mashg‘ulot turlari o‘ziga xos pedagogik texnologiyaga, didaktik prinsiplarga va metodik uslublarga egadir. Shuningdek, bu mashg‘ulotlaming barchasi yagona maqsad bo‘yicha faoliyat yuritadi. Bu maqsadga erishishda ularning har biri alohida- alohida vazifalami bajarib, darsda barcha o‘quv-tarbiya vositalaridan foydalangan holda oldindan belgilangan maqsadga erishishni kafolatlaydigan pedagogik jarayonning loyihasi bo‘lmish peda­gogik texnologiyadan foydalaniladi.
Maktablarimiz dunyoviy ta’Iimga asoslangan bo‘lib, har bir fanning oson, qisqa, asosli o‘qitilishining pedagogik sharoitini yarata oladigan didaktik prinsiplarga amal qiladi. Bu prinsiplar: ilmiylik, izchillik, tarbiyaviylik, sistemalilik, ketma-ketlik, onglik-faollik, ko‘rgazmalilik, ijodkorlik, nazariyot bilan amaliyotning uzviyligi va yangi. o‘quv materiallari, o‘quv fanlarini bir-biriga bog‘liq holda o‘qitishdan iborat bo‘ladi.
Maktabning tasviriy san’at o‘qituvchisi didaktik prinsiplarga amal qilishi zarur. Chunki maktabda tasviriy san’atni didaktik prinsiplar asosida o^£qitish har bir dars, mashg‘ulot samaradorligini oshiradi va belgilangan maqsadga erishishni kafolatlaydi.
Maktabda o‘qitiladigan tasviriy san’atdan grafik bilim-malaka berish o‘quv predmetining asosiy va bosh maqsadi-vazifasi bo‘lib, uning Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi talabida boiishi, berilayotgan bilim-malakalaming o‘quvchi ongiga qay darajada yetkazilishiga bog‘liq.
Maktabda tasviriy san’atni o‘qitish texnologiyasi va didaktik jarayonlari ancha murakkab bo‘lib, bu darsdagi o‘qitish metod- larining turlanishiga sabab bo‘ladi.² Maktabdagi tasviriy san’at ta’limida pedagogikaning «Og‘zaki bayon etish», «Ko‘rgazmali o‘qitish», «Amaliy ishlar» metodi va ularning zaruriy uslublaridan foydalaniladi. Bu usullar:

• 
  «Og‘zaki bayon etish» metodida «Hikoya», «Ma’ruza», «Suhbat», «Savol-javob» kabilardan iborat bo‘ladi.
  
• 
  «Ko‘rgazmali o‘qitish» metodida «Ko‘rsatish», «Namoyish etish», «Ekskursiya» (sayohat, poxodlar) mazmunidagi uslub- lardan foydalaniladi.
  
• 
  «Amaliy ishlar» metodida esa «Laboratoriya ishlari», «Rasm chizish mashqlari» «Haykaltaroshlik mashqlari», «Qurish-yasash mashqlari», «San’at asarlari tahlili» kabi mashq amaliyotlari mazmunida tashkil etiladi. Umuman, maktabda tasviriy san’atni o‘qitish va berilayotgan bilim-malakalaming yuqori saviyada bo‘lishi uchun o‘qituvchi dars mazmunidan kelib chiqqan holda dars materialini tushuntirish, asoslash, ko‘rsatish, qaytarish kabi bayon etishning eng qulay, samarali metodini tanlaydi.
  

Tasviriy san’atni o‘qitishda g‘oyat murakkab jarayonlar sodir bo‘ladiki, bu davrda o‘qituvchi bir necha metod va uslublardan foydalanadi, bunday metodlardan biri «Aralash metod» deb ataladi. Tasviriy san’atning barcha darslarida «Aralash» metodidan ham foydalaniladi. Maktabda tasviriy san’atni o‘qitish Aristotel davridan bosh- lanib, u Qadimgi Yunonistonda Sikion, Efes, Fivan maktablarida takomillashadi. O‘rta asrlarda tasviriy san’atni o‘qitishning tur- licha texnologiyasi, didaktika va metodikasi fan sifatida shakllana boradi. Lekin ularning barchasi stixiyali tarzda namoyon bo‘lib kelaveradi.
XVII asrdan Yevropadagi dunyoviy maktablaming rivojlanishi bilan ko‘plab o‘quv fanlarini o‘qitish metodlari yaratila boshlandi.
Maktabda tasviriy san’atning o‘qitilishi va uning metodikasi yaratilishida YA Komenskiy, K.D. Ushinskiy, I.G. Pestalotssi, P. Shmit, aka-uka Dyupyui, Ashbe, Chistyakov, Karadovskiy, Dyurer, Sapojnikov, Kulman, Baumgrat, Bakushinskiy kabi pedagoglar o‘zlarining munosib hissalarini qo‘shishgan.
XVII—XX asrlarda A. Sapojnikov, T. Smirnov, A. Solovyov, Z. Alekseyev, M. Popov, P. Chistyakov, A. Smirnov, Z. Kan- daxchan, A. Karlson, Z. Rojkova, N. Rostovsev, V. Kuzin, Z. Sho- roxov kabi rus pedagog rassomlari maktabda tasviriy san’atni o‘qitish metodikasini rivojlantirish yo‘lida katta xizmat qilishgan.³
O‘tgan yillarda 1—4-sinflar uchun «Tasviriy san’at» darsligi yaratildi. Tasviriy san’atni o‘qitish metodi va didaktikasiga oid qator metodik qo‘llanmalar chop etildi. Mustaqillik yillarida maktabda tasviriy san’atni o‘qitishga alohida e’tibor berildi. Bu fan bo‘yicha Davlat ta’lim standard, uni o‘qitish konsepsiyasi va dasturlari mukammal ishlab chiqildi. Yangi dasturlar asosida darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar yaratildi.
Shuningdek, bu o‘quv predmetining zamonaviy pcdagogik texnologiyalari, didaktik prinsiplari va eng samarali metodlari yaratila boshlandi. Mazkur metodik qo‘llanma ham maktab tasviriy san’atini bugungi talablar asosida o‘qitishning pedagogik texnologiyasi, didaktikasi va metodikasi bo‘yicha yozildi.