I bob. Zamonaviy metodlardan foydalanish uchun zamonaviy texnologiyalar

Mavzu:boshlang’ich sinflarda zamonaviy o’qitish
Metodlaridan foydalanish.
Reja:
Kirish
I bob. Zamonaviy metodlardan foydalanish uchun zamonaviy texnologiyalar
1.1 Ta’limda zamonaviy texnologiyalarni qo’llash bo’yicha qilinayotgan ishlar.
1.2 Ta’lim tizimida axborot texnologiyalarining qo‘llanilishi
va uning ahamiyati.
1.3 Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida matematika o’qitishda
multimediadan foydalanishning aham iyati.


II bob. Matematika darslarini o’qitishda kompyuter imkoniyatlaridan
Foydalanish.
2.1 3-sinf matematika darslarida pedagogik texnologiyani
Qo’llashga doir 1 soatlik dars ishlanmasi.
2.2 BoshIang‘ich sinf matematika darslarida kompyuter
imkoniyatlaridan foydalanish.
III. Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar.

Fan va texnikaning deyarli barcha sohalarida juda katta kashfiyot

va ixtiro qilinishi, ilm-fan jamiyatimizning bevosita ishlab chiqarish
kuchiga aylanib borishiga asos solmoqda. Tabiat va jamiyat qonunlarini
0‘rganuvchi har bir fan sohasida buyuk kashfiyotlar va ixtirolar qilish
odat tusiga kirmoqda. Shunday kashfiyotlardan biri XX asr o‘rtalarida
yaratilgan elektron hisoblash mashinasidir. Bu mashinalar dastlab
murakkab va ko‘p mehnat talab qiluvchi hisob ishlarini avtomatlash-
tirish bolgan boisa, hozirda hayotning barcha jabhalarida qoilanib
kelmoqda.
Respublikamizning kelajagi uning ajralmas qismi boigan ta’lim
tizimining qay darajada rivojlanganligi bilan belgilanadi. Bugungi kunda
mustaqil taraqqiyot yoiidan borayotgan davlatimizning uzluksiz taiim
tizimini isloh qilish va takomillashtirish, unda ilg‘or pedagogik va
axborot texnologiyalarini joriy etish va ta’lim samaradorligini oshirish
davlat siyosati darajasiga ko‘tari!di. «Talim to‘g‘risida»gi Qonun va
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning qabul qilinishi bilan uzluksiz
taiim tizimining asosi yaratildi. Bu qonun va dastumi amalga oshirish
uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan qabul
qilingan bir qator qarorlar xalq taiimi xodimlari oldiga barcha
bo‘g‘indagi o*quv muassasalarida taiim sifatini yaxshilash, o‘qitishdan
kutilgan maqsadga erishish imkoniyatini ta’minlash kabi muhim vazifa-
larnii qo‘ymoqda. Ya’ni, natijasi kafolatlangan taiim jarayonini tashkil
etish jamiyatimizning ijtimoiy taraqqiyotining dolzarb muammosign
aylanmoqda.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish natijasida jamiyatimizda amalga
oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy bozor munosabatlari tizimi o‘z-o‘zidan
nisbatan keng qamrovli axborot bosqichiga o'tishni talab etmoqda,
madaniyatlararo ta’sir doirasining kengayishi, telekommunikatsiya lokal
tizimining keng joriy etilishi natijasida dunyoning barcha burchaklaridmi
axborot olish imkoniyatiga ega boiish hozirda maktab o‘quvchisidan
nafaqat fan asoslari bo‘yicha mustahkam bilimga ega boiishni, balki
katta hajmdagi(global) axborot maydonida erkin fîkrlash qobiliyatign
ega bo‘lishni taqozo etmoqda.
Malumki, maktabda natijasi kafolatlangan talim ni joriy etish
uchun o'qituvchining bilim saviyasi davr talabi darajasida bo‘lmog‘1
kerak. Ana shu saviyani davr talabiga mos ravishda shakllantirish vn
rivojlantirish oliy taiim tizimida, shu jumladan oliy pedagogik taiim
tizimida amalga oshiriladi.
Bugungi kunda mamlakatimizda taiim tizimini axborotlashtirishga
alohida e’tibor qaratilmoqda. Shu borada, taiim ni rivojlantirish, uning
samaradorligini oshirish yoilari izlanmoqda, ta’limda yangi axborot
texnologiyalarini joriy etish masalasi ommalashmoqda. Hozirda barcha
taiim muassasalari zamonaviy kompyuter va telekommunikatsiya
texnologiyalari bilan jihozlanmoqda. Bu esa, pedagoglaming o‘z mehnat
faoliyatiga yangicha yondashuvni talab etadi. 0 ‘quv jarayonida yangi
axborot va pedagogik texnologiyalaming joriy etilishi o'qituvchini
texnikaviy vositalar tomonidan siqib chiqarishga emas, balki o‘qituv
chilik faoliyatining murakkablashuviga olib keladi, o'qituvchining
vazifalari va rolini o‘zgartirib, ulami oshiradi.
0 ‘quv jarayoriiga kompyuter va axborot texnologiyalarini olib
kirish va dasturiy ta’minotni ta’minlash evaziga taiim sifatini oshirish
borasidagi ishlarni 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2001 yil 23 maydagi 2001-2005 yillarda kompyuter va axborot
texnologiyalami rivojlantirish, «Intemet»ning xalqaro axborot
tizimlariga keng kirib borishini ta’minlash dasturini ishlab chiqishni
tashkil etish chora tàdbirlari to‘g‘risida»gi 230-sonli qarori hamda 2002
yil 6 iyuldagi «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot
kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘ri
sida»gi 200-sonli qarorlarida ko‘rishimiz mumkin, unda ko‘rsatilgan
oliy o‘quv yurtlari, o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi, umumiy o‘rta taiim
maktablarining o‘quv jarayonida zamonaviy kompyuter va axborotli'xiiologiyalarini keng joriy etish vazifasini amalga oshirish bugungi
kundagl dolzarb masalalardan hisoblanadi. 0 ‘zbekiston Respublikasi
prezidentining 2004 yil 21 maydagi «2004-2009 yillarda maktab
in talimini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi to‘g‘risida»gi 3431-
14’’farmonida Dastumi amalga oshirishning asosiy yo'nalishlari
bdfiilangan bo‘lib, unda «maktablami zamonaviy darsliklar va
laboratoriya uskunalari, kompyuter texnikasi, darsliklar va o‘quv-
metodik material lari bilan ta’minlash»ga alohida e’tibor qaratiladi.
Shuningdek, mamlakatimizda qabul qilingan «Kadrlar tayyorlash
millly dasturi»ning uchinchi bosqich - to‘plangan tajribani tahlil etish va
uniumlashtirish asosida, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish
¡stiqbollariga muvofiq kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish va
ynnada rivojlantirish davri ketmoqda. 0 ‘tilgan davr mobaynida yaratil-
gan ma’muriy-huquqiy hujjatlar fanlar bo‘yicha o‘quv adabiyotlarini
yaratishga asos bo‘lib, o‘quv jarayonining sifatini oshirishga xizmat
qiladi. 0 ‘quv adabiyotlarining yangi avlodlarini yaratish, ulami tayyor-
lash bo‘yicha ilmiy-uslubiy, tashkiliy, iqtisodiy masalalami hal etish uz-
luksiz ta’lim tizimida «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning uchinchi
bosqichida ko‘zda tutilgan maqsadlarga erishishga qaratilgan bir qator
tadbirlar ishlab chiqishni taqozo qiladi. Ana shunday muhim tadbirlar-
dan biri multimedia muhitida fanlar bo‘yicha elektron darsliklar yara-
tishdir. Elektron darslik zamonaviy o‘quv jarayonining eng asosiy ele-
mcnti bo‘Iib, u o‘quv fani yoki uning ma’lum bir bo‘limini mustaqil o‘r-
ganishni ta’minlovchi va odatdagi darslik, ma’lumotnoma, mashqlar
to’plami, laboratoriya ishi xususiyatlarini birlashtiruvchi dasturiy-
uslubiy majmuadir.
Bugungi kunda yuz berayotgan iqtisodiy inqiroz davrida ilmiy
tadqiqot ¡shining iqtisodiy samaradorligiga ham e’tibor qaratish lozim.
Zero, «Bugungi kunning eng dolzarb muammosi — bu 2008 yilda
boshlangan jahon moliyaviy inqirozi, uning ta’siri va salbiy oqibatlari,
yuzaga kelayotgan vaziyatdan chiqish yo‘llarini izlashdan iborat.»1
«Barchamiz bir haqiqatni anglab yetishimiz lozim — 0 ‘zbekiston
bugun xalqaro hamjamiyatning va global moliyaviy-iqtisodiy bozoming
ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi. ...Shu bois global moliyaviy inqiroz
va birinchi navbatda uning oqibatlari iqtisodiyotimizning rivojlanishi va
samaradorlik holatlariga ta’sir etayotganiga ko‘z yumib boimaydi.
Mintaqamizda va butun dunyoda yuzaga kelayotgan murakkab
geosiyosiy sharoitda bizning zimmamizda mamlakatimizning xavfsizligi
va barqarorligini ta’minlash, shu muqaddas zaminimizda hukin
surayotgan tinch-osoyishta hayotni saqlash kabi biri-biridan m as’uliyatli
va keng koiam li bir qator vazifalar borki, yurtimizning, jondan aziz
farzandlarimizning bugungi va ertangi kunr ana shu masalalarni
qanchalik muvaffaqiyat bilan hal etishimizga bogiiqdir» .
Umum talim maktablari boshlangich sinflari 3-sinf matematika
darsligi uchun elektron o‘quv qoilanm a, elektron darslik yaratish bir mun-
cha arzonroq tushadi va uning nusxasini (CD disklarga) ko‘paytirish ancha
arzon boiadi, natijada ko‘plab m ablagiam ing tejalishiga olib keladi.
Ko‘plab maktablarimizda kompyuterlaming mavjudligi elektron darslik
dan foydalanish imkonini beradi. Bu esa yurtimizga iqtisodiy inqirozning
ta’siri, uning oqibatlarini oldini olish va yumshatishga xizmat qiladi.
Elektron ishlanma mundarija, o ‘quv materiali, bilimlami nazorat
qilish tizimi (test va topshiriqlar), tavsiya etilgan adabiyotlar ro‘yxatini
o‘z ichiga olishi kerak. Elektron ishlanmaning asosiy boiim lari main,
grafika, animatsiyalami ham bilimi o ‘z ichiga olishi lozim.
0 ‘quvchilaming biror-bir sohani yoki predmetni faol egallashi
uchun faqatgina nazariy bilim yetarli bo i mas dan, balki masalani hal
etish bo‘yicha amaliy ko'nikm alar ham shakllangan bo‘lishi kerak.
Shuning uchun maktab darsliklari mavzusini faqatgina nazariy jihatdan
emas, balki amaliy ko‘rinishda, yani ko‘rgazmali qurollar, harakatli
tasvirlar orqali o ‘tish va o ‘quvchilar tasaw urlarini kengaytirish lozim.
U m um taiim maktablarining matematika kurslari mavzularini ham shu
asosda o ‘tish, ayniqsa, boshlang'ich sinf matematika darsligi mavzulari
shular asosida tuzildi
Shuningdek, «Shuni unutmasligimiz kerakki, kelajagimiz poy-
dcvori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning
crtangi kuni qanday boiishi farzandlarimizning bugun qanday taiim va
tiirbiya olishiga bogiiq.
Buning uchun har qaysi ota-ona, ustoz va murabbiy har bir bola
llmsolida avvalo shaxsni ko‘rishi zarur. Ana shu oddiy talabdan kelib
chiqqan holda, farzandlarimizni mustaqil va keng fikrlash qobiliÿatiga
e^ti boigan, ongli yashaydigan komil insonlar etib voyaga yetkazish -
liriim-tarbiya sohasining asosiy maqsadi va vazifasi boiishi lozim, deb
qnbul qilishimiz kerak. Bu esa taiim va tarbiya ishini uyg‘un holda olib
borishni talab etadi.»
Mustaqil mamlakatimizning yosh avlodni tarbiyalab voyaga
yoikuzishga davlatimiz tomonidan juda katta g‘amxo‘rlik ko'rsatib
krlinmoqda, ya’ni yosh avlodning har tomonlama kamol topishi chuqur
puxta bilim olishi zarur. 0 ‘quv malakalarini egallash ma’lum kasbga ega
boiish uchun zarur shart sharoitlar yaratib berilmoqda. Taiim va
larbiya ishini va uslubiyatini tinmay takomillashtirish ustida izlanish olib
Imrilmoqda. Taiim sohasida ko‘plab o‘zgarishlar bo‘lmoqda.
Boshlangich sinflarda taiim-tarbiya berish jarayonida axborbt
texnologiyalaridan, kompyuter vositalaridan foydalanish mumkin.
O'quvchilarga boshlangich sinf matematika darslarida hozirgi kunda
kompyulcr vositasidan foydalanish metodikasi yo‘q. Biz shu metodikani
yordam boladi degan nuqtayi nazardan (taysiyalardan)
tayanib, boshlangich sinf o‘quvchilariga matematika darslarida
tadbiqini singdirish, axborotli va algoritmik madaniyatni
shakllantirish hisoblanadi. Bu esa o‘z navbatida boshlang‘ich itmklnli
lardan boshlab o‘quvchilarda axborotli madanîyatni shakllantirish un ni lh
keladi.
Vatanimiz taraqqiyoti kompyuterlami xalq xo‘jaligining hamma
sohalarida qo‘llanishlari haqidagi bilim va ko‘nikmalarni o‘quvchilarda
hosil qilishni vazifa qilib qo‘yadi.
Hozirgi kunda hech kimga sir emaski, bolalar yoshligidan
kompyuter savodxonligini egallashga juda ham qiziqishadi. Shundan
foydalangan holda ulaming axborot madaniyatini shakllantirib olish
kerak. Ta’lim jarayonida kompyuterlar va telekommunikatsiya vositalarining qo‘llanilishi o‘quvchilaming ular bilan bemalol talim
olishlariga pedagogik jarayondagi eng muhim kamchiliklardan
hisoblangan subektivizmni cheklashga imkon yaratadi. 0 ‘quvchlarning
javobi yoki bevosita o‘zlashtirishini baholash o'qituvchining o'quvchilar
shaxsiga munosabati ta’sirida kechgan bo‘lsa, mashinalar vosltimlllii
beriladigan ma’lumotlar va o‘quvchilar bilimini nazorat qilish ,
baholash ob’ektiv xarakterga ega boiadi.
Axborot savodxonligi bo‘yicha mustaqil bilim olish yangi
innovatsion ta’lim turining vujudga kelishiga sabab bo‘ldi. Bunda
axborot texnologiyalari integrativ tizimga soluvchi texnologiyalm
sifatida alohida o‘rin tutmoqda.
Maktab oldida turgan asosiy vazifalardan biri ta’lim sifatini
yaxshilash, uning hayot bilan aloqasini mustahkamlashdan iborat
Kichik maktab yoshdagi o‘quvchilar kompyuterga kuchli qiziqish bilnn
qaraydilar va u bilan tanishishga katta ishtiyoq bildiradilar.
Buyuk psixologlarning tadqiqotlari shuni ko‘rsatadiki — oqilona
tashkil qilingan ta’lim jarayoni mazkur yoshdagi o‘quvchilardagi
idrok, xotira, tafakkur kabi bilish jarayonlari o‘ziga xos xususiyatlargtt
ega. Mazkur yoshdagi bolalar o‘z idroklarining ravonligi, aniqliligi.
sofligi, o‘tkirligi bilan boshqa yosh davrdagi insonlardan keskin farq|
qiladi. Ular har bir narsaga berilib, unga sinchkovlik bilan qarashlni i
sababli idrokning muhim xususiyatlarini o‘zlashtirish imkoniyatlarigti
ega bo‘ladi. Ushbu yoshdagi o‘quvchilar idrokining yana bir xususiyatl
xilma-xil, yorqin bo‘yoqlar, yaqqol tasvir va his-tuyg‘uy.it
beriluvchanligidir. Bu yoshdagi bolalarda ixtiyorsiz diqqat yaxshigiun
rivojlangan bo‘ladi. Chunki, ta’lim jarayonida ixtiyorsiz diqqatnin^
o‘sishi uchun muhim shart-sharoitlar mavjuddir. Kichik maktab
yoshidagi o‘quvchilar xotirasining muhim xususiyatlaridan biri
ma’nosiga tushunib, eslab qolish salmog‘ining ortib
Kicliik maktab yoshi o‘quvchilari xayolining xususiyatlaridan
lilil liiivolly voqtllk bilan fantaziyaiüng o‘zaro aralashib ketishidir.
Diz quyida umum taiim maktablarining 3-sinflarida matematika
lltllltliin masalalar yechishda, o‘quvchilaming axborotli madaniyatini
f«linklliinlirish yoilarini qarab chiqamiz. Axborot - bu aniq va amalda
iMlilnliladigan xabarlardir. Berilganlar esa xabarlar, kuzatishlarni
o‘z ichiga oladi.
Son yashaydigan dunyo turli moddiy va nomoddiy obyektlar,
shuningdek, ular o‘rtasidagi o‘zaro aloqa va o‘zaro ta’sirlardan
| tashkil topgan. Sezish a’zolari, turli asboblar va hokazolar
qayd etiladigan tashqi dunyo dalillari ma’lumotlar deb
yuritiladi. Maiumotlar aniq vazifalami hal etishda zarur va foydali deb
(axborotga aylanadi. Agar ma’lumotlarda biror narsa to‘g‘risidagi
mnvlmmlikni kamaytirish uchun foydalanish imkoniyati tugilsa,
mn’lninot axborotga aylanadi. Demak, amaliyotda foydali deb topilgan,
yani foydalanuvchining bilimlarini oshirgan maiumotlamigina axborot
tipli natija bo’ladi.
Muayyan o‘quv predmetini samarali o‘qitish maqsadida yaratilgan
hamda ushbu predmetni o‘zlashtirish jarayonida o‘quvchilaming
faolligini oshirishga qaratilgan eng yangi uslubiyatga asoslangan, o‘quv
materialini maxsus dasturiy ta’minot va multimediali informatsion
texnologiyalar yordamida didaktik ishlab chiqilishi natij asida yaratilgan
o‘quv jarayonini tashkil etuvchi ko‘p funksiyali dasturiy vositani -
innovatsion dasturiy didaktik majmua (IDDM) deb ataymiz.
Predmetni ng innovatsion dasturiy didaktik majmuasi uslubiy tizim
sifatida didaktik materialning mukammal va yaxlitligini ta’minlashi
lozim. Har bir IDDMda yangi o‘quv materialini o‘rganish, mustah
kamlash va o‘zlashtirish darajasini nazorat qilish nazardá tutilishi kerak.
0 ‘z vaqtida innovatsion majmualami yaratishdan maqsad — yangi
bilimlami o‘zlashtirish bo‘yicha ko‘rsatkichlami oshirish, pirovardida
esa oliy ma’lumotli mutaxassislar malakasini, zamon talabiga javob
beradigan daraj alarga ko‘tarishdan iborat. Bu maqsadlarga erishish
uchun, awalo, yangi mavzulami o‘tishda an’anaviy bayon - namoyish
uslubi o‘miga talabalar faolligini oshirishga yo‘naltirilgan tamoyillarga
asoslanish lozim bo‘ladi.
IDDM o‘qituvchining faoliyatida o‘quv material idan variativ
foydalanishiga imkon yaratadi va uning komponentlaridan biri - o‘quv
materialining elektron shakllarini yaratishda an’anaviy-didaktik
ishlanmalami yaratishga nisbatan maxsus didaktik yondashuvlaming
qoilanilishini talab etadi.
IDDM barcha turdagi o‘quv mashg‘ulotlarida kompyuter
dasturlarining qo‘llanilishini ta’minlaydi. Keng ma’noda muhokama
etilayotgan majmualar talabalami informatsion texnologiyalardan
foydalanishga o‘rgatadi, kasbiy faoliyatida mustaqil holda yangi bilimlar
egallashlarida kuchli vosita boiib, informatsion texnologiyalardan
foydalanishga ehtiyoj va moyillikni shakllantiradi. Bilish faoliyatining
samaradorligi ko‘p jihatdan foydalanilayotgan o‘quv vositasining
xususiyatlariga bog'liq.
14Kompyuter va multimedial! texnologiya - qimmatbaho bo‘lib,
katta imkoniyatga ega. Ayniqsa, ulaming didaktik xossalari ta’lim
amaliyotida yuqori samaradorlikka eltuvchi omildir.
Bundan tashqari, yangi informatsion texnologiyalarning qo‘lla
nilishi faqatgina amaliy o‘zlashtirish jarayonidagina ifoda etishni talab
etmoqda. Shuning uchun yangi pedagogik vosita sifatida qo‘llani
layotgan turli shakllardagi elektron o‘quv materiallarini, o‘quv
jarayonida ulaming didaktik xossalari va integratsiya usullarini tahlil
qilish zarurati paydo bo‘ladi. Bunday tahlil ijodiy va o'zaro talabchanlik
asnosida olib borilishi zarur. Shu o‘rinda bilib-bilmasdan yo‘l qo‘yilgan
takrorlashlarga alohida e’tibor qaratmoq lozim.
Axborot texnologiyalari, Internet tizimi o'qituvchi va talabalaming
tobora qudratli va beminnat yordamchisiga aylanib bonnoqda. Bugungi
kunda o'qituvchi va talabalar axborot texnologiyalari va Intemetdan
foydalanib, ma’lumotlar, ma’ruzalar, amaliy va laboratoriya
mashg'ulotlari ishlanmalari hamda metodik tavsiyalar bilan tanishish
imkoniyatiga egadirlar.
Fan va texnikaning tez sur’atlarda rivojlanishi, bareha fanlar qatori
aniq fanlar mazmuniga, xususan, ulami o‘qitish metodikasiga nisbatan
yangicha talablami qo‘ymoqda. Aniq fanlar metodikasining asosiy
maqsadlaridan biri, mazkur fanning rivojlanishini inobatga oigan holda,
mazmunan yangilangan, zamonaviy axborot texnologiyalari keng joriy
etilgan o‘quv-uslubiy majmualami yaratishdan iborat. Bugungi kunda
talabalar kompyuter texnologiyalari yordamida ilmiy-téxnikaviy hisob
lashlami bajarishda, ilmiy-metodik izlanishlami olib borishda bevosita
Matematika, Maple, Mathcad, Matlab va shu kabi matëmatik dastur
lardan foydalanmoqdalar. Bu dasturli vositalar o‘quvchilaming katta
hajmdagi matematik hisoblash ishlarini qisqartirishda, mavzulaming
mohiyatini chuqurroq tushunishlarida va o‘zlashtirib olishlarida, shu
bilan birga, ulaming mustaqil ishlarini samarali tashkil etishda muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Natijada o‘quvchilaming o‘quv predmetiga,
fanga bo‘lgan qiziqishlari ortib bormoqda. Bu qiziqish Internet tizimiga
murojaat etish imkoniyati cheklanishsiz mavjud bo‘lganda ayniqsa
kuchaymoqda. Internet tizimi imkoniyatlarining cheksizligi bu qizi
qishlami yanada kuchaytirmoqda. Endigi kunda Internet navigatsiyasini
o‘zlashtirib oigan o'quvchilar nafaqat o‘zlariga zarur o‘quv adabiyotini
tezkorlikda topish, balki masofadan turib o‘quv jarayonida ishtirok etish
imkoniyatiga egadirlar. So‘z yuritilayotgan DDDM masofaviy ta’limdn
ham alohida ahamiyat kasb etishi mumkin. Zero, mavjud ixtisoslashgnn
15rauhitlardan foydalangan pedagoglar kompyuter qarshisida turib bilim
olish dinamikasining barcha, jumladan, psixologik va fiziologik ji
hatlarini inobatga oigan holda mos o‘quv materiallarini yaratishlari
lozim.
Zamonaviy dasturlash tizimlari yordamida o‘qitishning o‘quv
jarayonining samaradorligini va mahsuldorligini yanada oshirmoqda.
Muayyan o‘quv predmeti haqida gap borganda, IDDM
atamasining "dasturiy" degan qismida mutaxassislik standard, unga mos
o‘quv rejasi va fanning mazmunini ifodalovchi dasturlar bilan bir
qatorda, kompyuter dasturiy ta’minoti asosida yaratilgan o‘qitish
jarayonini samaradorligini oshirishga yo‘naltirilgan elektron manbalar
hamda ulardan, jumladan, multimedia vositalaridan foydalanilgan
ta’minlovchi dasturlar tushuniladi.
Predmetning roDM si quyidagalardan iborat:
a) predmetga oid an’anaviy o‘quv-us!ubiy kompleks.
Davlat ta’lim standartidagi majburiy bilim va ko'nikmalar
majmuasi, namunaviy dastur, texnologik karta, ishchi dastur, poligrafik
manbalar va hokazo.
b) innovatsion komponent
0 4quvchilar faolligini oshirishga yo‘naltirilgan va amaliyotda
o'zining samaradorligini tasdiqlagan uslubiy tamoyillar, ularga mos
didaktik materiallar, ko‘rgazmali vositalar va dasturiy ta’minot, mustaqil
mashg‘ulotlar bo‘yicha didaktik vazifalar, predmet bo‘yicha kompyuter
amaliyoti, fan bo‘yicha o‘zlashtirilgan bilimlar sifatini aniqlovchi test
vazifalari to‘plami, o‘quv jarayonining sifatini ko‘rsatuvchi monitoring.
c) elektron shakldagi o‘quv-uslubiy materiallar.
Elektron darslik, elektron o‘quv qo‘llanmalar, elektron ma’ruza
matnlari, elektron kutubxonalar, mos (CD, Flash va hokazo) sig‘im
lardagi audiovizual materiallar, interfaol o‘quv kurslari, kompyuterda
hisoblash tajribasini o‘tkazish uchun laboratoriya vazifalari, test
sinovlarini o'tkazish bo‘yicha tizimlar.
d) IDDMning ashyoviy bazasi. Multimedia auditoriyalari,
kompyuter sinflari, kompyuterlashgan laboratoriyalar (masalan, fizika
yoki kimyo fanidan), WEB-serverlar, internet mediatekalar.
So'nggi yillarda o‘quvchilaming mashg‘ulot davrida faolligini
oshirishga intiluvchi tashabbuskor pedagoglar amaliyotiga nazar solsak,
ko‘p xollarda bu mashg‘ulot shakllarining tutashib ketishini, muayyan
tamoyillar asosida innovatsion texnologiyalaming va pedagogik ixtirolar
luimdu topi I ma laming tatbiq etilishini kuzatishimiz mumkin.
16O'qituvchi o‘z mashg‘ulotlarida noan’anaviy usullardan
foydalansa, o'qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi to‘siq yo‘qoladi,
o'quvchilaming ijodkorligi va kuzatuvchanligi oshadi. Bunday majburiy
bilimlar berilmasdan ma’lumotlami ixtiyoriy qabul qilishga imkon
yaratiladi.
Respublikamiz ta’lim maskanlarida o‘quv jarayonini pedagogik
texnologiyalar bilan ta’minlash, zamonaviy o‘qitish metodikasini
yaratish, innovatsion loyihalami shakllantirish va mos texnoloshyalami
yaratish keng yo'lga qo‘yilmoqda. Bir qator loyihalar va tadqiqotlar
zamonaviy axborot va tarmoq texnologiyalar zaminida yaratilmoqda.
Endigi dolzarb vazifalar oliy o‘quv yurtlaridagi professor-o‘qituvchilami
yaratilgan va yaratiladigan dasturiy ta’minotdan foydalanishga tortish,
bu muhitlami mumkin qadar sifatli didaktik ishlanmalar bilan to‘ldirilib
borilishiga erishishdir. Bu sohada bir qator tashkiliy muammolar o‘z
yechimini kutmoqdaki, ular moddiy rag‘batlantirishdan, to ma’naviy
ko'maklargacha, zamonaviy texnika bilan jihozlashdan, to yosh olimlar
va dasturlovchi mutaxassislarni jalb etishgaçha bo‘lgan doiralarga ega.
Ammo bu muammolami yechish kechiktirib boimaydigan masala va bu
masalaning tadrijiy yo‘l bilan yechib borilishi maqsadga muvofïqdir. Bu
masalaning asosiy mohiyati mashg‘ulotlarda talabalar faolligining
o‘sishi, oqibatda ta’lim tizimi samaradorligining oshishi va pirovard
natijada jamiyat rivojini jadallashtiri ÿcEï A9iniü ^ f a"
nishidadir.

1.3. Umumiy o‘rta ta’lim maktabla

m ultim ediadan foydalanishning aham iyati
Respublikamiz miqyosida umumta’lim maktablariga katta e’tibor
qaratilgan boiib, maktablarimizni jahon standartlariga mos holda
jihozlar bilan ta’minlash ishlari amalga oshirilmoqda. Bugungi kunda
uzluksiz ta’lim tizimi bo‘g‘inidagi ta’lim muassasalari, shu jumladan,
umumiy o'rta ta’lim maktablari o‘qituvehilari oldida yangi muammolar,
ya’ni o‘qitilayotgan fanning o‘zlashtirish sifatini oshirish vazifasi
turibdi. Bu borada matematika fanini o'qitishda ham turlicha metodlar
qo'llanilmoqda, bundan ko‘zlangan asosiy maqsad matematika fanini
o‘qitishni takqmUlashtirishdan iboratdir. Matematika fanini o‘qitishda,
undagi ko‘rgazmalilikni tashkil etishda
zamonaviy axborot vositalaridan ham foydalanish
mumkin.

Qo'yilgan talablar bo‘yicha axborot texnologiyalarining multi-

media vositalari asosida dars jarayonini tashkil qilish pedagog-
o‘qituvchilaming yumushini osoniashtirib, o‘quv jarayonini boshqarish,
uning samaradorligini yanada ko‘tarishga erishiladi. Shu bilan bir
qatorda ta iim muassasasi rahbariyatiga talaba, guruh, mutaxassisliklar
bo‘yicha test natijalarini ko‘rib borish va ulaming o‘zlashtirish
natijalariga baho berish, o ‘qituvchilaming ma’ruza matnlari va boshqa
mustaqil ishlariga moijallangan materiallarining tayyorlash sifatiga
baho berish, multimedia vositalari asosida laboratoriya ishlarini bajarish
uchun kompyuterda modellashtirilgan virtual stendlar joriy etish, kursni
o‘zlashtirish bo‘yicha uslubiy materiallami tayyorlash uchun takliflar
ishlab chiqish kabilami amalga oshirish imkoniyatini beradi.
Axborot texnologiyalarining multimedia vositalari o‘quv
jarayonida quyidagi eng muhim jihatlari bilan alohida ahmiyatga egadir:
- differensial va individual o‘qitish jarayonini tashkil qilish;
- o'qish jarayonini baholash, teskari(qarshi) aloqa bogiashi;
- o‘z-o‘zini nazorat qilish va tuzatib borishi;
- o‘rganilayotgan fanlami namoyish etishi va ulami dinamik
jarayonini ko(rsatishi;
- fan ma’ruzalarida animatsiya, grafika, multiplikasiya, ovoz kabi
kompyuter va axborot texnologiyalaridan foydalanishi;
- o‘quvchi-talabalarga fanni o‘zlashtirish uchun strategik ko‘nik
malar hosil qilishi va hokazo.
Shuningdek, multimedia vositalarining amaliy tomoni ulardan
o‘quv jarayonida foydalanish va kelgusida ta iim tizimida o‘quv
jarayoni uchun m aium otlar bazasini va virtual stendlar yaratishdek
muhim vazifani amalga oshirishga zamin hozirlaydi.
Elektron ishlanma har bir mavzuga oid asosiy tushunchalami
o'rganish, o‘rganilayotgan usul va uning tadbiqini namoyish qilish,
modelli dasturlami modifikasiyalash va boshqarish, hamda egallangan
bilimlami sinashga yo‘naltirilgan. O'rganilgan hodisa yoki jarayon
modelini qurish, uni hal etish uchun algoritm loyihasini va ko‘rilgan
algoritmni dastur ko‘rinishda tadqiq qilishi zarur boiadi. Bunday
maqsadga erishish uchun elektron ishlanma tarkibiga o‘quvchilardan
induktiv va obrazli fikrlashni rivojlantirishga ko‘mak beruvchi modelli
dusturlar seriyasi kiritilgan.
Ma’lumki elektron o‘quv qoilanmalar yaratish jarayoni, an’anaviy
«qog‘ozli» o‘quv qo'llanmalar yaratishga nisbatan o‘quv materiali
mazmunini tuzilishga sifat nuqtai nazaridan yangi-yangi talablar
qo‘yadi. Shuning uchun, o‘quv qo‘llanmalar mazmunini strukturalash-
ning texnologik vositasi sifatida «daraxtsimon» tizim imkonini beruvchi
«integratordan» foydalaniladi. Chunki o‘quv kursi predmet sohasining
bunday modeli o‘rganUayotgan fanga mos test va topshiriqlarining to‘la
tizimini ko‘rishni avtomatlashtirishga imkon beradi.
Elektron o‘quv qo‘llanma sarvaraq, mundarija, o‘quv materialini
o‘z ichiga olgan bo‘lim (unda har xil materiallar bo‘lishi mumkin,
qancha ko‘proq material bo‘lsa, shuncha yaxshi), bilimlarini nazorat
qilish tizimi (test va topshiriqlar, bunda test dastur yordamida barcha
natijalami chiqarishi lozim), tavsiya etilgan adabiyotlar ro'yxatini o‘z
ichiga olishi kerak. Elektron o‘quv qoilanmaning asosiy bo'limlari
matn, grafik, animatsiya, videolavhalami o‘z ichiga olishi lozim.
0 ‘quvchilaming biror-bir sohani yoki predmetni faol egallashi
uchun faqatgina nazariy bilimi yetarli boimasdan, balki masalani hal
etish bo‘yicha amaliy ko‘nikmalar ham shakllangan boiishi kerak.
Shuning uchun maktab darsliklari mavzusini faqatgina nazariy jihatdan
emas, balki amaliy ko‘rinishda, yani ko'rgazmali qurollar, harakatli
tasvirlar orqali o‘tish va o‘quvchilar tasavvurlarini kengaytirish lozim.
Umumta’Iim maktablarining matematika kurslari mavzularini ham shu
asosda o‘tish maqsadga muvofiqdir.

II-BOB. MATEMATIKA DARSLARINI 0 ‘QITISHDA

KOMPYUTER IMKONIYATLARIDAN FOYDALANISH
Boshlang‘ich sinf darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish
bugungi kunda barcha o‘qituvchilar oldiga ma’lum vazifalar qo‘ymoqda.
Shu jumladan, 3- sinf matematika darslarini o‘qitishda ham axborot
texnologiyalaridan foydalanish mumkin. Boshlanqich sinflarda o‘quv
fanlarini o‘qitish jarayonida kompyuterdan ko‘rgazmali vosita, o‘quv
chilar mustaqil o‘zlashtirishiga mo‘ljallangan didaktik o‘quv materiali,
o‘z-o‘zini nazorat qilish va ixtirochilik qobiliyatlarini takomillash
tirishga yo‘naltirilgan ijodiy texnologik obyekt sifatida foydalanishga
asosiy e'tibor qaratilishi zarur. Chunki o‘quv materiallarining tabiiy,
jonli va eng muhimi, qiziqarli namoyish etilishi, o‘quvchilar tomonidan
qayta ishlanishi, muammoning ijodiy hal etilishi ulaming bilim olishini
engillashtiradi, o‘z!ashtirilgan bilimlarni uzoq muddat xotirada saqlab
qolish, ijodiy ixtirochilik ko‘nikma va malakalarini tarkib toptirish,
bilimlarni amaliyotda qoUlashlariga sharoit yaratadi.
Boshlanqich ta’lim jarayonini insonparvarlashtirish va individual,
integrativ hamda tabaqalashtirilgan ta’limni amalga oshirishda
kompyuter texnologiyalarining ahamiyati beqiyosdir.
Bugun biz bir narsani aniq tasawur qilishimiz kerak: mavjud holat,
axborotlar oqi mining tizimlashuvi inson xotirasiga ortiqcha yuk bo‘lib,
shaxsning shakllanish jarayonlarida keskin o‘zgarishlarga sabab
bo‘lmaydi Inson ongiga yetib borayotgan axborotlar oqimi shaxsning
mavjud madaniy-ma’rifiy muhitdagi moslashuvi jarayonida qay tarzda
aks etishini bilish va shunga mos tarzda ta’lim-tarbiya muassasalarida
o‘quv dasturlari va jihozlariga nisbatan talablarni ishlab chiqishni taqozo
etadi.
Buning uchun matematika darslariga elektron ishlanmalar yaratish
va ulardan foydalanish lozim. Bu boshlang‘ich sinf matematika dars
larida darsning qiziqarli o‘tishini ta’minlashi bilan birga, dars samara
dorligini oshirishga ham xizmat qiladi.
Ushbu bobda ana shu jihatlarga to‘xtalgan holda, 3-sinf
matematika darslarini o‘qitishga elektron ishlanmalar yaratish va undan
foydalanishni keltirib o‘tamiz. Bu bobning birinchi paragrafida
bosh lang‘ich sinf o‘quvchilariga «3-sinf matematika darslarida axborot
texnologiyasi, pedagogik texnologiyalardan foydaiangan holda dars
o‘tishga doir 1 soatlik dars ishlanmasi» keltiriladi.
Ikkinchi paragrafda esa «Boshlang'ich sinf matematika darslarida
kompyuter imkoniyatlaridan foydalanish» bo‘yicha fikr-mulohazalar
bildiriladi. Unda boshlang'ich sinflarda o‘quvchilarga matematika
darslarida kompyuterlardan qay darajada foydalanish yo‘l-yo‘riqlari
keltiriladi hamda undan foydalanganda ko(rgazmalalikning qanchalik
ta’minlanishi va dars samaradorligining oshishi keltirib o‘tiladi.
Uchinchi paragrafda «Boshlang‘ich sinf matematika darslarida
yaratilgan elektron ishlanmadan foydalanish (3- sinf misolida)» bo‘yicha
fikr-mulohazalar bildiriladi. Unda bevosita matematika darsi uchun
axborot texnologiyasidan foydalanib elektron ishlanma yaratish va
undan foydalanish metodikasi keltiriladi.