I bo’lim. Konserva korxonalari jihozlari

OSMA YO’LDA CHORVA MOLLARNI QAYTA 
ISHLASH JIHOZLARI 
CHorva mollarni mexanizatsiyalashgan yoki konveyersiz osma yo’llarda 
qayta ishlashda go’shtni harakatlantirish qurilmalaridan tashqari texnologik 
oPeratsiyalarni (chorva mollar haydab keltirish, hushsizlantirish, osma yo’lga 
ko’tarish, ozuqaviy va texnik qonni yig’ish, osma yo’ldan tushirish, terini ochish) 
bajarish uchun go’sht kombinatlarida turli mashina va mexanizmlardan 
foydalaniladi.
CHorva mollarni so’yishga tayyorlash jihozlari 

---

92 
CHorva mollarni qayta ishlash joyiga korPus dyuralyuminli, uchida latun 
kontaktli Plastmassa cho’Pdan iborat elektr haydagich yordamida haydab 
keltiriladi. Haydagich korPusida akkumulyator batareyasi, yuqori chastotali kichik 
quvvatli generator (tok uzgich) va bir Polyusli o’chirgich joylashtirilgan. 
Hayvonga elektr haydagich kontakti tegiziladi va akkumulyatordan kuchlanish 
berish tugmasi bosib ulanadi. Bu vaqtda induktsion katushkada yuqori kuchlanishli 
tok (1500-3000 V) hosil bo’ladi. Hayvon zararsiz, ammo uni yurgizuvchi kichik 
quvvatli elektr razryadi oladi.
Elektr haydagich vazni (og’irligi) 1 
kg
, uzunligi 700 
mm
, tokning 
boshlang’ich kuchlanishi 6 
V
. 
SHoxli yirik mol va cho’chqa hushsizlantirish uchun elektr haydagich 
yordamida boksga haydab boriladi. 
Boks
. Boks yoki hayvonni hushsizlantirish vaqtida bog’lash moslamasi 
hayvonni joylashtirish kamerasi va yuritma mexanizmidan iborat.
Kamera - yog’och yoki sanitar ishlob berish oson bo’lishi uchun metalldan 
tayyorlangan, to’g’ri burchakli yao’ik, tePasi ochiq. Hayvonlar kameraga boksning 
yon tomondagi ochiladigan eshik orqali haydalab kiritiladi, hushsizlantirish esa 
boks devori yuqorisiga teng balandlikda qurilgan Platformadan turib bajariladi. 
Hushsizlantirilgan hayvonni boksdan tushirish uchun boksning old tomonidagi 
devor mexanizmlar yordamida ko’tariladi, Pol esa molni tushirishni osonlashtirish 
uchun o’qi atrofida qiyshayadi.
Hushsizlantirish oPeratsiyasini bajarayotgan oPerator turgan maydonchada 
hushsizlantirish Pribori va boksni boshqarish mexanizmi o’rnatiladi.
CHorva molni so’yib qayta ishlashda uni hushsizlantrish uchun eng yaxshi 
yo’l elektr razryadidan foydalanish hisoblanadi. Hushsizlantirishdan maqsad 
hayvon va Parrandani so’yish va qonsizlantirish oPeratsiyalarini bajarishni 
osonlashtirish va xavfsizlantirish.
Hushsizlantirishda hayvonni o’ldirib quymaslik kerak, aks holda uni 
qonsizlantirish va bo’laklash oPeratsiyalari keskin qiyinlashadi.
SHoxli yirik mol kuchlanishi 60-90 
V
, tok kuchi 0,5-1,0 
A
–ga teng o’zga-
ruvchan elektr toki bilan 20-50 s davomida ta’sir etib hushsizlantiriladi.
Rossiya go’sht sanoati ilmiy tekshirish institutida tavsiya etilgan usulga 
ko’ra cho’chqani elektr bilan hushsizlantirish uchun kuchlanishi 230-250 
V
, 
chastotasi 2300-2350 
Gts
elektr toki bilan 8-10 s davomida ta’sir etish orqali 
hayvon anesteziyasi ta’minlanadi. Bunda travmatizm oldi olinadi. CHo’chqani 
hushsizlantirish gorizontal yoki U shaklidagi metall transPortyorda amalga oshirish 
mumkin.
FEOR rusumli shoxli yirik molni hushsizlantirish aPParati (21-rasm) 
boshqarish stantsiyasi va unga ulangan sim quvur-stekdan 2 iborat. Boshqarish 
stantsiyasida o’chirib-yoqadigan, kuchlanishni bosqichli o’zgartirish (70, 90, 110, 
130, 155, va 180 
V
) imkoniyatini beruvchi moslama, voltmetr va signal lamPasi 
montaj qilingan. Stek-quvur uzunligi 1700 
mm
quvurcha bo’lib, izolyatsiya 
matirialidan tayyorlangan, zanglamas Po’latdan yasalgan sanchig’i mavjud. 
Hushsizlantirish davomiyligi 25 sek, tok chastotasi 50 
Gts
, quvvat 0,5 
kVt
, 
unumdorlik soatiga 50 bosh.

---

93 
21-rasm. Elektr toki yordamida hushsizlantirish aPParati. 
FEOS rusumli (21-rasm, 
b
) elektr toki yordamida hushsizlantirish 
aPParati boshqarish va signal berish Priborlari bilan jihozlangan boshqarish 
stantsiyasi 1, 96-GIM-1 rusumli chastota o’zgartirgichi (generatori) 2 va simli 
4 hushsizlantirish vilkalari 5 –dan iborat. 
CHastota o’zgartirgichi asinxron dvigatel 220/380 
V
va korPusga o’rnatilgan 
yuqori chastotali generatordan iborat. Vilka uzunligi 900 
mm
trubka shaklida 
tayyorlanadi, 
uchida 
sim 
keltirilgan 
ikki 
qutbli 
kontakt 
o’rnatilgan. 
Hushsizlantirish tokli nayzachani (kontaktlarni) hayvon bo’yin tomiri yoki kalla 
suyagining ikki shox oralig’idagi joylariga tegdirish orqali 15 soniyagacha 
davomiyylikda amalga oshiriladi. Hushsizlantirish tokining kuchlanishi 200-250 
V
-ni, chastotasi 2000-2400 
Gts
-ni, quvvat 2 
kVt
-ni tashkil etadi. Elektr 
hushsizlantirish qurilmalari ushbu oPeratsiyada ishchi xavfsizligini ta’minlaydi, ish 
sharoitini yaxshilaydi.
Texnik 
tomondan 
ta’minlanmagan 
go’sht 
kombinatlarida 
boksda 
PnevmoPistolet yordamida yoki molning Peshanasiga bolg’a bilan urib 
hushsizlantiriladi. Ammo bu usulda bosh suyagi va miyani zararlantirish xavfi 
mavjud, shuningdek, ishchilar xavfsizligi kafolatlanmagan bo’ladi.
Konstruktsiyasi bo’yicha boks avtomatik bo’ladi, agar Polni yoniga burish 
va boks old devorini ko’tarish mexanizmlari harakati boks Polida yotgan 
hayvonning og’irlik kuchi hisobiga kelsa, agar bu harakatlar maxsus lebyodka 
hisobiga amalga oshirilsa yarim avtomat tarzda ishlovchi bo’ladi. 22-rasmda 
AB50M rusumli smenasiga 400 bosh shoxli yirik mol yoki 1000 bosh cho’chqa 
hushsizlantiruvchi avtomatik boks tasvirlangan. Agar kattaroq unumdorlik talab 

---

94 
etilsa, u holda bir korxonada ikki yoki uch boks o’rnatiladi. Konstruktsiya 
oddiyligi va nisbatan murakkab emasligi tufayli bunday turdagi boks go’sht 
kombinatlarida keng tarqalgan. Avtomatik boks burchakli va tasmasimon 
Po’latdan yasalgan korPusdan iborat. Hayvonlar boksga tor yo’lak orqali haydab 
kelinadi, kamerada 2 yon eshik 3 ochiladi, bittadan hayvon kiritiladi va eshik 
yoPiladi. Agar hayvon gavdasi (jussasi) kichik bo’lsa, u holda boksga birdaniga 
ikkitasi kiritiladi. Maydonchada 4 turgan ishchi tokli nayza (stek) yordamida 
hayvonlarni hushsizlantiradi, keyin Pedalni 5 bosadi, boshqaruv mexaninizmining 
6 richagli mexanizmini harakatga keltiradi. Boks 7 tagida yotgan hushsizlangan 
hayvon og’irligi ta’siri ostida Pol o’z o’qi atrofida aylanadi, Pastga engashgan 
holatga keladi va richaglar tizimi yordamida old devorni 5 ko’taradi.
Hayvon boksdan tushuriladi, Pedal ikkinchi marotaba bosiladi, Pol 
gorizontal holatni oladi va boks keyingi hayvonni qabul qilishga tayyor bo’ladi. 
Bokssiz go’sht kombinati ishi unumsiz, noqulay va xavfsiz bo’ladi. Boks 
unumdorligi quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
Q = T 
∑
t
60
n bosh/smenada 
bunda
T
– smenadagi ishlash soatining miqdori; n – bir vaqtda boksga 
joylashtiriluvchi hayvon soni; 
∑
t
- barcha texnologik oPeratsiyalarga sarflangan 
vaqt miqdori yig’indisi, 
min 
∑
t
= t
1
+ t
2 
+ t
3 
+ t
4 
+ t
5 
+ t
6 
bunda t
1
– yon eshik ochilishiga sarflangan vaqt; t
2
– hayvonni kameraga 
haydashga sarflangan vaqt; t
3
– yon eshikni berkitishga sarflangan vaqt miqdori; t
4
– hayvonni hushsizlantirishga sarflangan vaqt miqdori; t
5
– boksning old devorini 
ko’tarish va hayvonni boksdan tushurishga sarflangan vaqt miqdori; t
6
– 
boksning old devori va Polni o’z o’rniga tushurishga sarflangan vaqt. 
22-rasm. Hayvonlarni hushsizlantirish avtomatik boksi: 

---

95 
1 - karkas; 
2
- boks
 
kamerasi; 
3
– yon eshigi; 
4
– ishchi ishlaydigan 
maydoncha; 5 - Pedal; 
6
- richagli mexanizm; 7 – boks Poli; 
8 
– boksning 
olddevori; 
9
- narvon. 
Hushsizlantirishning 
boshqa 
turlaridan 
ko’Proq 
cho’chqa 
uchun 
qo’llaniladigan karbonat angidridi bilan anesteziyalash usulini ham gaPirib o’tish 
mumkin.
Hayvonning nafas olish organlariga kontsentratsiyasi 80-82 % bo’lgan 
karbonat angidrid gazi ta’sir etiladi va u tez orada uxlaydi.
Ushbu qurilmalar Daniya, GFR va boshqa YevroPa mamlakatlarida 
qo’llaniladi.
Hushsizlantirilgach, hayvon so’yiladi va qonsizlantiriladi. Buning uchun 
tana orqa oyoqlaridan bog’lanib, tik holda osma yo’lga ko’tariladi va natijada 
kerakli oPeratsiyalarni bajarish osonlashtiriladi.