I. Булим. Бухгалтерия хисоби

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

161 
 
 
 
 
HUJJATLASHTIRISH VA INVENTARIZATSIYA
 
‘jalik operatsiyasi, operatsiyalarni schyotlarga yozish (raznoska), ikki 
Tavsiya etilayotgan o’qitishning pedagogik texnologiyalari:
texnologiyasi. ma’ruza o’qishning besh bosqichli xaritasidan 
foydalanilganda ma’ruza texnologik xaritasini ikkinchi va to’rtinchi 
bosqichlarida ilg’or pedagogik texnologiyani blits-so’roa, test, muloqot 
usullaridan, texnologik xaritaning uchinchi bosqichida ya’ni yangi o’quv 
‘jalik muomalalarini hujjatlashtirish haqida tushuncha. 
‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘lgan o‘nlab, yuzlab hattoki bir necha minglab 
‘jalik jarayonlari sodir bo‘ladi. Amalga oshirilgan har bir xo‘jalik jarayoni 
‘lishi uchun hujjat bilan rasmiylashtiriladi.
Operatsiyalar amalga oshirilganligini qayd etuvchi boshlang‘ich 
hisob hujjatlari va ularni o‘tkazishga doir farmoyishlar xo‘jalik 
operatsiyalarining buxgalteriya hisobi uchun asos bo‘ladi. Xo‘jalik 
yurituvchi subyektlar tomonidan savdo va servis sohasida olinadigan 
tovarlar (ishlar, xizmatlar) haqi bank korporativ plastik kartalaridan 
foydalangan holda to‘langanida to‘lov terminallarining cheklari ham 
boshlang‘ich hisob hujjatlari deb tan olinadi. 
Boshlang‘ich hisob hujjatlari xo‘jalik operatsiyalari amalga 
oshirilayotgan paytda yoki operatsiyalar amalga oshirib bo‘linganidan 
keyin tuziladi. 
Hisobot davriga tegishli bo‘lgan xo‘jalik operatsiyalari, agar ular 
amalga oshirilganligini tasdiqlovchi hujjatlar olinmagan bo‘lsa, tegishli 
boshlang‘ich hujjat rasmiylashtirilib, buxgalteriya hisobida aks ettiriladi. 
Buxgalteriya hujjatlari xo‘jalik operatsiyalarini sodir bo‘lganligi 
yoki moddiy qiymatliklarni moddiy javobgar shaxslarga ishonib 
topshirilganligi haqida yozma guvohnoma bo‘lib xizmat qiladi. Xo‘jalik 
operatsiyalari qog‘oz yoki kompyuterlarda o‘qish mumkin bo‘lgan 

---

162 
axborot tashish vositalarida (disklarda, fleshkalarda, magnit lentalarida, 
perfo lentalarda va boshqalar) rasmiylashtiriladi. Shunga ko‘ra, hujjat 
axborot tashuvchi vosita bo‘lib, uning yordamida xo‘jalik operatsiyalari 
birlamchi qayd qilinadi.
Har qanday xo‘jalik operatsiyasi sodir bo‘lish ketma-ketligi 
tartibida buxgalteriya hujjati bilan rasmiylashtiriladi. Bu, birinchidan, 
buxgalteriya hisobi obyektlarini yoppasiga, uzluksiz hisobga olishni 
ta’minlaydi; ikkinchidan, buxgalteriya yozuvlarini amalga oshirilganligini 
‘jalik operatsiyalarini sodir bo‘lganligi haqida huquqiy asos, yozma dalil 
va isbot bo’lib xizmat qiladi; to’rtinchidan, korxona xo‘jalik faoliyatini 
joriy nazorat qilish va tezkor boshqaruv uchun asos bo‘ladi; 
beshinchidan, qiymatliklarni saqlanishiga nazorat o‘rnatadi, binobarin, 
qiymatliklarni moddiy javobgar shaxslarga biriktirib qo‘yilganligi hujjat 
bilan tasdig‘ini topadi; oltinchidan, korhona faoliyatini audit qilishga 
asosiy manba bo‘lib hisoblanadi. 
‘jalik operatsiyalarini sodir bo‘lganligi to‘g‘risida yozma guvoh va dalil 
‘lib, ularni buxgalteriya hisobining qaysi schyotlarida, qancha summada 
r bo’lgan voqealar, hodisalar to‘g‘risidagi axborotlarni maxsus 
qog‘ozlarda turli usullar bilan rasmiylashtirish vositasi vazifasini 
‘ladigan xo‘jalik operatsiyalarini haqiqiyligi haqida huquqiy asos, yozma 
‘ladigan maxsus shakldagi ish qog‘ozlari hujjatlar deb ataladi. 
‘jalik faoliyati ustidan doimiy nazorat o‘rnatish maqsadida sodir bo‘lgan 
‘jalik operatsiyalarini maxsus shakldagi ish qog‘ozlarida aks ettirish 
Hujjatlarni shakli ularning ko‘rsatkichlarini (rekvizitlari) soni va 
‘z vazifasiga to‘la javob berishi uchun ma’lum ko‘rsatkich va belgilarga 
‘ladi. Hujjatlarda qayd qilingan xo‘jalik operatsiyalari mohiyatini 
‘rsatkich va belgilar hujjatlarning rekvizitlari deyiladi. 
‘jalik operatsiyalarining mazmuni va qaysi maqsad uchun belgilanganligi 
‘ladi. 
‘jalik operatsiyalarini turli-tumanligiga qaramasdan ba’zi bir rekvizitlar 
‘ladi.

---

163 
Boshlang‘ich 
hisob 
hujjatlarining 
majburiy 
rekvizitlari 
quyidagilardir: 
-buxgalteriya hisobi subyektining nomi; 
-hujjatning nomi va raqami, u tuzilgan sana va joy; 
-xo‘jalik operatsiyasining nomi, mazmuni va o‘lchov birliklari 
ko‘rsatilgan
miqdor o‘lchovi (natura va pulda ifodalangan holda); 
-xo‘jalik operatsiyasini bajargan shaxslarning (shaxsning) identif-
ikatsiya qilish
uchun zarur bo‘lgan familiyasi hamda ismi va otasi ismining bosh 
harflari
yoxud boshqa rekvizitlari ko‘rsatilgan holda lavozimlari nomi va 
imzolari. 
quyidagi qo’shimcha rekvizitlar keltirilishi mumkin:
-korxonaning manzili; 
-hujjat bilan qayd qilingan xo’jalik operatsiyasini amalga oshirish 
uchun asos; 
-hujjatlashtirilayotgan 
xo’jalik 
operatsiyasining 
xususiyati 
belgilay-digan boshqa qo’shimcha rekvizitlar.