I fəSİL. TÜTÜn haqqinda üMÜMİ MƏlumat
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
tərəfindən təzyiqlər, həmyaşıdların tütündən istifadəyə və tütünə müsbət münasibəti, tütün çəkmənin əhali arasında nüfuz qazanmaq vaistəsi olduğu kimi yanlış fikrin qəbul olunmasıdır. Tütünün istifadəsi ilə bağlı ən ciddi sağlamlıq problemləri özünü adətən bir neçə onilikdən sonra büruzə verir. Tütün çəkən gənc kişilərdə ereksiyanın pozulması ehtimalı çəkməyənlərlə müqayisədə daha yüksəkdir və hər çəkilən siqaretlə impotensiyanın yaranma ehtimalı da artır.
19
Tütünün çəkilməsi tendensiyasında nəzərə çarpan dəyişikliklər baş verməzsə, tütün bu günün 250 milyon yeniyetməsi və uşaqlarını məhv edə bilər.
1.3.Tütünlə mübarizə üzrə milli strategiya Dünyada hər il təxminən 6 milyon insan tütünçəkmənin yaratdığı xəstəliklərdən dünyasını dəyişir. XX əsrdə tütün epidemiyası bütün dünyada 100 milyon insanın həyatına son qoyub. Tütünün törətdiyi təhlükə əhali sağlamığı və ölkə iqtisadiyyatı kimi sahələrdəlki problemləri kəskinləşdirməklə bu mühüm sahələrin stabil inkişafına məhvedici təsir göstərir. 1996-cı ildə qlobal tütün epidemiyasının qarşısını almaq məqsədilə 49-cu Ümumdünya Səhiyyə Assambleyası tütünlə mübarizə haqqında beynəlxalq çərçivə konvensiyasının işlənib hazırlanması təşəbbüsü ilə çıxış etməyi Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının baş direktorundan xahiş etdi. Bu Strategiya ÜST-nin qlobal tütün epidemiyası ilə mübarizə üçün hazırlanmış MPOWER tədbirlər kompleksinə əsaslanır və Azərbaycanda tütün çəkmə ilə mübarizədə əsas prioritetləri nəzərə alır. Tütün istehlakının, istehsalının və satışının bütün aspektlərini əhatə edən bu Strategiya Azərbaycan vətəndaşlarının həyatını və sağlamlığını qoruyur, ölkəmizi tütünçəkmə yükündən azad etmək məqsədi daşıyır. Çərçivə Konvensiyasının iştirakçı dövlətləri, həmçinin, Azərbaycan öz üzərinə bir tərəfdən tütün məhsullarına tələbatın və istifadəsinin azalması ilə, digər tərəfdən isə tütün məmulatlarının idxalına nəzarətlə bağlı siyasət və qanun işləyib hazırlamaq və qəbul etmək öhdəliyi götürürlər. Azərbaycan Respublikası 2005-ci il sentyabrın 20-də "Tütünə qarşı mübarizə haqqında" Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının Çərçivə Konvensiyasına qoşulmaq barədə qanun qəbul etmiş və bununla da üzərinə bir çox öhdəliklər götürmüşdür. Beş il müddətində həyata keçiriləcək bu öhdəliklərin ən əsası ÜST-ün Çərçivə Konvensiyasının tələblərinə uyğun tütünə qarşı mübarizə üzrə Milli Strategiyanın və antitütün siyasətinin daha səmərəli tədbirlərinin həyata keçirilməsini də özündə birləşdirən planın qəbul edilməsidir. Qəbul ediləcək Milli Strategiya dövlətin antitütün siyasətinin prioritetlərini göstərəcək və əsasən lobbistlərin destruktiv 32 Tütünə nəzarət: 2012 ,Bakı :15-16s (www. //tobaccocontrol.az/) 20
təsirindən müdafiəyə xidmət edəcək. Çərçivə Konvensiyasının digər mühüm tələblərindən biri tütün məmulatlarının reklamının və hərəkətinin, tütün şirkətlərinin sponsorluğunun tam qadağan olunmasıdır. 102 ölkədə aparılmış təhlillər göstərir ki, tütündən istifadənin reklamının tam qadağan olunması istifadənin azalmasına kəskin təsir göstərir. Mühüm tələblərdən biri də tütündən istifadənin təhlükəliliyi haqqında əhalinin məlumatlandırılması və maarifləndirilməsi üzrə proqramın işlənib hazırlanmasıdır. Bu istiqamətdə Səhiyyə Nazirliyinin İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi müvafiq layihələr işləyib hazırlamışdır. Bununla paralel olaraq mərkəz proqram qəbul edilənə qədər də bir sıra mühüm tədbirlər həyata keçirmişdir. Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi İctimai Səhiyyə və İslahatlar Mərkəzi (İSİM) yarandığı ilk gündən ÜST-ün Çərçivə Konvensiyasının qarşıya qoyduğu vəzifələr istiqamətində müxtəlif istiqamətlərdə bir sıra mühüm tədbirlər həyata keçirmişdir. Bunlardan, əsasən, dördü daha səmərəli tədbirlər hesab olunur: tütün məmulatlarına aksizlərin qaldırılması, qapalı yerlərdə 100 faiz tütünsüz mühitin yaradılması, tütünün istənilən reklamının və istehsalçılarının sponsorluğunun tam qadağan olunması, həmçinin, siqaret qutularının üstündə tütünün insan sağlamlığı üçün ziyanını göstərən rəngli şəkillərin yerləşdirilməsi. “
Tütün məhsullarını nümayiş etdirən filmlər dünyada milyonlarla insanda siqaret çəkməyə həvəs oyadır”. DST-nin qeyri-infeksion xəstəliklərin qarşısının alınması departamentinin direktoru Duqlas Betçerin dediyi kimi, “kinolarda siqaret çəkmə tütün məmulatlarının güclü təbliği formasıdır”. O qeyd edib ki, tütünün reklamına olduqca sərt məhdudiyyət qoyulduğu üçün “filmlər milyonlarla yeniyetmələrə siqaret çəkmə səhnəsini göstərən son vasitələrdən biridir. DST-nin Tütünə Qarşı Mübarizəyə dair Çərçivə Konvensiyası 180 iştirakçı ölkənin üzərinə “tütünün təbliğini və bu sahəyə sponsorluğa dair reklamı qadağan etmək” öhdəliyini qoyur. ABŞ-da aparılan tədqiqatlara görə, ekranlarda siqaret çəkilən səhnələri görən yeniyetmələrin 37 faizində tütünə meyl yaranıb. 2014-cü ildə bu cür səhnələr Hollivudda çəkilən kinoların 44 faizində olub, bu filmlərin 36 faizi yeniyetmələr üçün nəzərdə tutulub. ABŞ səhiyyə
21
orqanlarının hesablamasına görə, siqaret çəkmə səhnələrinin yer aldığı filmlərin ancaq böyüklər üçün nəzərdə tutulduğu barədə xəbərdarlıq olarsa, gənclər arasında bu zərərli vərdişi 20% azaltmaq və gələcəkdə 1 milyon insan ölümünün qarşısını almaq olar. ABŞ ilə yanaşı, siqaret çəkmə səhnələri olan filmlər Almaniya, Niderland, Polşa, İslandiya, İtaliya və Böyük Britaniyada, habelə Argentina və Meksikada da çəkilib. DST dövlətlərə siqaret çəkmə səhnəsi olan filmləri yeniyetmələrin baxması qadağan edilən filmlər siyahısına salmağa, bu ekran əsərlərinin nümayişindən əvvəl isə kinoteatrlarda və telekanallarda tamaşaçıları tütünün zərəri barədə xəbərdar etməyə çağırır. Bundan başqa, siqaret çəkməyi reklam edən istənilən videomaterial dövlət subsidiyalarından məhrum edilməlidir. 33
Tütün məhsulllarının qutularının üzərində verilən sağlamlıq xəbərdarlıqları bütün istifadəçilərin əhatə edilməsinə zəminlik yaradır. 1960-ci ildən başlayaraq siqaret qutularının üzərindəki xəbərdarlıq etiketlərində siqaret çəkməyin ziyanlı olduğu qeyd edilirvə onu tərgitməyə çağırır. Hal-hazırda bir çox ölkələrədə siqaret qutularında xəbərdarlıq etiketlərinin olması tələb kimi qoyulur və yeni qanunlar xəbərdarılq yazılarının ölçülərini böyütmək, mənasını gücləndirmək və qrafik qurluşunu yaxşılaşdırmağı tələb edir. Avropa Birliyinin 2015-ci il mart ayı qərarına əsasən 2016-cı ildən etibarən siqaret paketlərinin üstündə siqaretin yol açdığı müxtəlif xəstəlikləri əks etdirən fotoşəkillər əks olunacaq. Bu qanun Avropa Birliyinə üzv olan 28 ölkədə 20 may 2016-cı il tarixindən etibarən qüvvəyə minəcək. 2016-ci ildən siqaret istifadəçilərini siqaretdən uzaq tutmaq üçün paketlərin üstündə yazılan yüngül, zərərsiz, təbii tütün kimi ifadələr qadağan edilib.
Dünyanın bir çox ölkəsində siqaret istifadəsini azaltmaq üçün müxtəlif tədbirlər həyata keçirilir. Bu tədbirlərdən biri də qanuni olaraq siqaret paketləri üzərində siqaretin zərərləri ilə bağlı yazıların olması zəruriliyidir. Sigaret paketləri üzərindəki xəbərdarlıqların tütün istifadəsinin qarşısı alınması istiqamətində əhəmiyyətli bir addımdır. İstifadəçilər siqaret pa- ketləri üzərindəki xəbərdarlıqları sıxlıqla görürlər. Gündə bir paket siqaret çəkən şəxs bu 33 GERÇEK, DOĞAN/ Sigara Paketleri Üzerindeki Yazılı ve Birleşik Uyarıların Üniversite Gençleri Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi 2012,3-5s (www.korhek.org)
22
xəbərdarlıqlarla ildə ən azı 7000 dəfə üzləşmək vəziyyətində qalır. Bu da hər siqaret çəkmək istədiyində siqaretə qarşı bir müqavimət yaranmasına səbəb ola bilər. 34 Almaniyada aparılan bir araşdırmada yazılı xəbərdarlıqların istifadəçilər tərəfindən qavranıldığına dair nəticələr ortaya qoymuşlar. Araşdırmada, siqaret paketləri üzərindəki xəbərdarlıqların araşdırmaya qatılanların 90%-i tərəfindən oxunduğunu göstərmişdir. Xəbərdarlıqları tez-tez və çox sıx oxuyanlar (34%), nadir olaraq və heç oxumayanlara (27%) nisbətlə 30 gün içində siqareti tərgitmək istədiklərini daha çox bildirmişlər. 35 Bir başqa araşdırmada siqaret paketləri üzərindəki xəbərdarlıqların təsiri ilə bağlı 701 universitet tələbələrinin fikirlərini qiymətləndirmişlər. 36 Tədqiqatda tələbələrə görə siqaret istifadəsinin qarşısı alınması məqsədiylə görülən tədbirlər arasında ən təsirli olanları qapalı yerdə siqaret çəkmə qadağası (46.2%) və siqaretə edilən qiymət artımlardır (35.7%). 2020-ci ildə nanə tozu ilə dadlandırılmış siqaretlərin satışı da qadağan ediləcək . Bir çox ölkələrdə,xüsusilə tibbi marifləndirmənin az maliyyələşdirildiyi yerlərdə tütün sənayəsi bu amildən istifadə edərək gənclərin siqaret çəkməsinə qarşı çıxan proqramları maliyyələşdirərək öz ictimai nüfuzlarını artırmağa çalışırlar. Təəccübli deyil ki, tütün sənayesi tərəfindən maliyyələşdirilən bir çox proqramlarda gənclərin tütün istifadə etmə vərdişlərinə çox az təsir edə biləcək tədbirlərdən istifadə olunur. Bir çox hallarda onlar siqaret çəkməni yetkinlik və azadlıq ideyaları ilə əlaqələndirilərək gəncləri tütündən istifadəyə həvəsləndirirlər. Sağlamlığın Qorunmasında İstifadə olunan Strategiyalar 34 Telli C., Aytemur Solak Z., Özol D., Sayıner A. “Üniversiteye Başlayan Öğrencilerin Sigara İçme Alışkanlıkları”. Solunum Dergisi, 6(3): 101-106, (2004).Zillmann, D., & Gan, S. (1996). ( docplayer.biz.tr)
35
Individual-und Massenkommunikation 8, 288–305.( Erciyes Tip Dergisi (Erciyes Medical Journal) 2009.126-134)( www.korhek.org) 36 Myers MG. Smoking intervention with adolescent substance abusers. Initial recommendations. J Subst Abuse Treat. 1999; 289- 98( profiles.ucsd.edu/mark.myers)
23
ABŞ, Almaniya və Koreyada sağlamlığın qorunması və dəstəklənilməsi istiqamətində 3 əsas başlıqdan ibarət mübarizə tədbirləri tədqiqat xarekteri daşıyaraq həyata keçirilmişdir. 37 1. İlkin İstiqamət: Hədəf risk faktorlarının ortadan qaldırılması və müdafiə faktorlarının gücləndirilməsiylə həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq, bu səbəbdən fərdi mənfi təsirlərə qarşı dayanıqlı hala gətirməkdir. Bu sahədə şəxsin siqaret istifadə etməsinə maneə olaraq, asılılığın inkişafına maneə törədirlər. Buradakı məqsəd zərərli maddələrlə fərdi heç qarşılaşdırmamaq ya da qarşılaşdığında da sağlamlığını qoruması üçün ona qarşı vərdiş və davranışları inkişaf etdirməkdir. 2. İkinci İstiqamət: İlkin tədbirin üzərində qurulur. Hədəf siqaret istifadə etməyə yeni başlayan şəxsləri erkən tanıyaraq onları erkən müalicə etmək və siqaretə qarşı davranışlarını inkişaf etdirmələrini təmin etməkdir. 3. Üçüncü İstiqamət: Asılılığın müalicəsinə yönəlir. Maddə aludəçisi olan şəxslərə tətbiq olunan müalicə sayəsində maddə istifadə etməyə yenidən başlama nisbətləri azaldılmağa istiqamətlənir.
Bu proqramlarda gənclərə praktiki məlumatlar verilərək şəxsiyyətin və ictimai məsuliyyətin gücləndirilməsi, bacarıq vərdiş və davranışlarını inkişaf etdirilməsinə məqsəd qoyulmuşdur. Bu strategiyalar siqaret istifadə etməyən ya da yalnız sınaq olaraq yeni başlayan istifadəçilərdə təsirli olduğu bildirilmişdir. 38
37 Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi (2009) 25-26 s (www.korhek.org) 38 Fidan F., Sezer M., Demirel R., Kara Z., Ünlü M. “Öğretmenlerin Sigara İçme Durumu ve Sigara Yasağı Karşısındaki Tutumları”. Toraks Dergisi, 7(3): 196-199 s, 2006.( www.ctf.edu.tr/stek/pdfs/62/6222.pdf) 24
II FƏSİL.DEPRESSİYA HAQQINDA MƏLUMAT
2.1.Depressiya haqqında ümumi məlumat Depressiya qədim zamanlardan məlum olan xəstəlikdir. Günümüzdə emosional pozuntu olaraq təsnif olunan depressiyanın xüsusiyyətləri Yunan Roma həkimləri və filosofları tərəfindən müəyyən olunmuşdur. Qədim dövrlərdən daha çox melanxoliya olaraq bilinirdi. Bu təyin etmə XIX əsrin ortalarına qədər davam etmişdir.
Depressiya – həyəcan, yüksək halsızlıq, gərəksizlik hissi,intihara dair fikirlər, iştahanın azalması, yuxusuzluq, psixomotor tormozlanma və ya həyəcan, həmçinin müxtəlif somatik simptom və şikayətlərlə müşayiət olunan, əhval-ruhiyyənin enməsi ilə səciyyələnən psixi pozuntudur. Bir əlamət və ya sindrom kimi depressiya bir çox somatik və ya psixi xəstəliklərin əlaməti və ya nəticəsi kimi meydana gələ bilər. Belə hallarda heç də həmişə depressiyanın ümumi patogenetik mexanizmlərə malik olmasını, onun xəstəliyə ikinci psixoloji reaksiya olmasını (özünü göstərməsini) və ya onun digər xəstəlikdən asılı olmayaraq yaranmasını müəyyənləşdirmək mümkün olmur. Digər hallarda depressiya, müstəqil affektiv pozuntu (depressiv epizod, rekurrent depressiya, distimiya, depressiv reaksiya) və ya bipolyar affektiv pozuntunun tərkib hissəsi olur. 39
Yüngül, orta və ağır variantlarda təsadüf edən bu pozuntu zamanı xəstələr əsas etibarilə əhvali-ruhiyyənin aşağı enməsindən, maraq və zövqün yoxluğundan, enerjilərinin olduqca zəifləməsindən şikayət edirlər. Ümumi yorğunluq və fəallığın xeyli enməsi xəstələri az hərəkətli və ya hərəkətsiz vəziyyətdə qalmağı məcbur edir. Xəstəliyin kilinik mənzərəsini əhatə edən digər əlamətlərə XBT-10-da təsbit edilən aşağdakıları da aid etmək olar: 1)Diqqətini cəmləmək qabiliyyətinin enməsi; 2)Özünə inamın və özünü qiymətləndirmənin enməsi; 3)Özünü alçatma və təqsirləndirmə ideyası; 4)Gələcəyi tutqun və pessimist görmək; 39 Depressiyanın diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protokol.Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi.Bakı:2009 ,7-10 s. 25
5)Özünə xəsarət yetirmək və ya suisidal fikirlər; 6)Yuxu pozuntusu; 7)İştahın zəifləməsi. 40
Depressiya həm bədənimizə, həm də düşüncə, duyğu və davranışlarımıza mənfi şəkildə təsir etməkdədir. Depressiya daha çox psixi pozuntunun bio-psixo-sosial modelinə uyğun gəlir. Depressiya zamanı aşağıdakı bioloji faktorlar mühüm rol oynayırlar:irsi xarakter daşıyan depressiyaya meyllilik, bəzi somatik xəstəliklər (xüsusilə xroniki və residiv), alkoqolun və narkotik maddələrin qəbulu, bəzi dərman maddələri.Psixoloji faktorlar arasında uşaqlıqda yaşanan psixotravmalara, ailə və şəxsiyyətlərarası problemlərə, həyatda baş verən mühüm dəyişikliklərə, yaxın adamın ölümü və ya ağır xəstəliyi ilə bağlı həyəcan hissinə və tənhalığa daha mühüm əhəmiyyət verilir. Depressiyanın inkişafına səbəb olan sosial faktorlara müharibə daxil olmaqla, arzu olunmaz sosial dəyişiklik, təbii fəlakət, qəza, yoxsulluq, işsizlik, cinayətkarlıq, sosial müdafiəsizlik aiddir. 41
Müasir dövrdə psixi problemlərin varlığı diqqət çəkəcək ölçüdə artmışdır.
Depressiya geniş yayılmış psixi pozuntudur. Aparılan epidemiyoloji tədqiqatlar, major depressiya və distimik pozuntu qadınlarda 2.2-5.4%, kişilərdə 1.2-2.6% aralığında olduğunu müəyyən etmişlər. 42 Dünyanın bir çox ölkələrində aparılan tədqiqatlarda cinsiyyətlərarası fərqlər hər yaş qrupunda mövcud olmaqla birlikdə gənclərdə və orta yaşlı qrupda bu fərq uşaqlar və yaşlılar qrupundan daha diqqətə çarpandır. Təxminən 15%-lik göstərici ilə depressiya dünyada ən sıx görülən psixi pozuntularından biridir. Müxtəlif mənbələrə əsasən böyük yaş qrupuna aid olan əhalinin həyatı boyu depressiyaya “yoluxması”, kişilər arasında 2,5%-dən 10%-dək, qadınlar arasında isə 5%-dən 20%-dək dəyişir. 43 Eyni zamanda bütün dünyada depressiyanın yayılma səviyyəsinin 40 Ismayılov N.V Psixiatriya. Bakı :2013, 240 s 41 Depressiyanın diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protokol , 10 s.
42
43 Bruce ML, Hoff RA (1994) Social and health risk factors for first-onset major depressive disorder in a community sample.Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol, 165-170( www.researchgate.net )
26
yüksəlməsi və bu məfhumun gəncləşməsi tendensiyasını qeydə alır. Depressiyanın yayılma səviyyəsi uşaqlar arasında 2%, yeniyetmələr arasında 4-8% təşkil edir. Azərbaycanda depressiv pozuntunun aşkarlanmasının kifayətsizliyi şəraitində ÜST-nın (2002) rəsmi statistikasına əsasən ölkəmizdə depressiya, ürək damar xəstəliklərindən (13%) və aşağı tənəffüs yollarının infeksiyasından (11%) sonra əlilliyə görə təshih edilmiş ömür illəri (DALY: Disability Adjusted Life Year) göstəricisi üzrə üçüncü yerdə durur. Depressiya DALY göstəricisi üzrə neyro psixiatrik hallar arasında birinci yeri tutur. 44
Depressiv pozuntuların ən çox araşdırılan növü major depresiv pozuntu olmuşdur. Major depressiya xəstəliklərə, intihara və hətta cinayətə belə yol aça bilir. Tədqiqatçılar depressiyada olan və olmayan insanların beyinlərini müqayisə etdilər. 45 Depressiyada olan insanların beyinlərində dəyişikliklər aşkar olunmuşdur. Məsələn, hipokampus depressiya keçmişi olanlarda daha kiçikdir. Daha kiçik hipokampusun daha az serotonin qəbul
ediciliyi vardır. Serotonin, bədən və beyindəki sinirlər arasındakı əlaqəni mümkün edən bir neyrotransmitter olaraq bilinən rahatlaşdırıcı bioloji mediatırdır. Ayrıca, neyrotransmitter norepinefrinin də depressiya ilə əlaqəli olduğu düşünülməkdədir. Bəzi tədqiqatçılar, depresiv insanlarda stress hormonu kortizolun həddindən artıq çox olduğunu müəyyən etmişlər. 46
fəaliyyətlərinin dəyişdiyi, bu vəziyyət konsentrasiyaya və diqqətə təsir etdiyi məlum olmuşdur. 47 ABŞ-da Dr. Larus S.Gudmundsson apardığı araşdırmada, migren və depressiyadan şikayətçi olan insanların beyin həcmlərinin daha kiçik olduğunu ortaya qoydu. Araşdırmaya görə hər iki narahatlığa sahib olan insanların beyinlərinin digər insanlara müqayisə də 19.2 millimetr daha kiçik olduğu məlum oldu. 44 Desai HD, Jann MW (2000) Major depression in women: A review of the literature. J Am Pharm Assoc (Wash), 525-537.( www.yenisymposium.net) 45 Depressiyanın diaqnostika və müalicəsi üzrə klinik protokol. 15 s 46 Geber M, Gath D, Mayou R, Cowen P: Oxford textbook of psychiatry. 3 rd edition. Oxford Univ. Press, Londra, 1996.sf:197-245. (www.psikofarmakoloji.org) 47 Smoking and the Brain Brit. Med. J (2000) 320: 1087(Van Tıp Dergisi, Cilt:21, Sayı:1, Ocak/2014)( www.psikiyatri.org.tr › Ruhsal Hastalıklar)
27
Kanadalı mütəxəsislər tərəfindən reallaşdırılan və “Nature Communications”da nəşr olunan araşdırmaya görə, bağırsaqdakı bakteriyalar depressiyanı sürətləndirə bilir. 48
keçmişdə depressiya keçirən şəxslərin hüceyrələrinin bioloji baxımdan daha yaşlı göründüyünü ortaya qoydu. 49 Nəticələri “Molecular Psychiatry” jurnalında nəşr olunan araşdırma çərçivəsində, 2047 adam iştirak etmişdir. Harvard Universitetində aparılan araşdırmada , karbohidratlı yeməklər yeyən qadınlarda depressiyaya rast gəlmə nisbətinin təxminən yüzdə 41 % çox olduğunu göstərdi. 12 il davam edən araşdırmada depressiya keçmişi olmayan 43 min qadın iştirak etdi karbohidratı çox olan yeməklərdən istifadə edənlərdə depressiyaya daha sıx rast gəlindiyi, zeytun yağı, qəhvə, şərab və balıq yemə vərdişi olanlarda isə bu faizin daha az olduğu görüldü. 50 Tədqiqatçıların karbohidratın depressiyaya gətirib çıxardığını yoxsa depressiyadakıların bu cür yeməkləri çox yediyini hələ dəqiqləşmədiyini qeyd etdilər. Araşdırmanın nəticələri "Medical Daily" jurnalında nəşr olundu.
edən Çinli mütəxəssislər, çox balıq yemənin depressiyaya qarşı müdafiə təmin etdiyi nəticəsinə gəldilər. 150 min adamın iştirak etdiyi tədqiqatda, çox balıq yeyənlərin depressiya Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|