I fəSİL. TÜTÜn haqqinda üMÜMİ MƏlumat
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
riskinin yüzdə 17% azaldığını göstərdi. Mütəxəssislər bu vəziyyəti balıqdakı yağ turşularının müxtəlif bucaqlardan beyin fəaliyyətləri üçün əhəmiyyətli olması ilə açıqlayır. 51 Qingdao Universiteti Tibb Fakültəsindən Prof. Dongfeng Zhang "Yüksək nisbətdə balıq istehlakı depressiyanın ilk mərhələlərinin dayandırılmasında faydalı ola bilər.
48 The Journal of Psychiatry and Neurological Sciences,2015:119-126 Ebru Erginbas Kender, Goksen Yuksel, Can Ger, Urun Ozer (www.scopmed.org) 49 Depresyon son araştırmalar , www.e-psikiyatri.com/.../depresyon-eriskin-psikiyatri 50 Kessler RC, Price RH, Wortman CB (1985) Social factors in psychopathology: Stress, social support and coping processes.Ann Rev Psychol, 531-572.1985(/www.researchgate.net/) 51 Goodyer IM, Herbert J, Tamplin A. (2000) First-episode major depression in adolescents: Affective, cognitive and endocrine characteristics of risk status and predictors of onset.Br J Psychiatry, 142-149(bjp.rcpsych.org/content) 28
Bu əlaqənin balığın növüylə dəyişib dəyişmədiyini görmək üçün daha çox araşdırma aparılması lazımdır.
İngilis Guardian qəzeti depressiyanın səbəblərinə bağlı bir araşdırma yazısı nümayiş etdi. Araşdırmaya görə depressiyanın səbəbi fizioloji narahatlıqlar ola bilər. 52
Depressiya və bipolyar pozuntu narahatlığı yaşanan şəxslərin bədənində də iltihab nisbəti artır.
Romatizma oynaq iltihabı yaşayan insanların çoxunda depressiya müşahidə olunur.O cümlədən depressiya yaşayan şəxslərdə iltihab nisbətinin yüksək olduğunu, iltihablı bədənlərdə depressiya əlamətləri müşahidə edildiyi ortaya qoyuldu.
Təhsil səviyyəsi yüksək olanlarda depressiya riskinin artdığı müəyyən olundu. 53 Araşdırmaçılardan Piet Bracke, yüksək səviyyədə təhsil alanların işlərinə motivasiya ola bilmədiyini və təhsil müddətində əldə etdikləri bacarıqlarını tam mənasıyla istifadə edə bilmədikləri üçün stressə girdiklərini müəyyən etdi. "LiveScience" internet saytında nümayiş olunan araşdırmada Bracke, universitet təhsili alanların sayı artdıqca və iş bazarı bu artıma cavab verə bilmədikcə cəmiyyətin ruhi sağlamlığının pozula biləcəyinə diqqəti çəkdi. Daha əvvəl aparılan araşdırmalar, təhsil səviyyəsinin aşağı olması sağlamlıq problemlərinin artırdığını göstərmişdi. 54
55 Dünya
Sağlamlıq Təşkilatının ehtimallarına görə depressiya dünyada gələcək 10 il içində ən çox görülən ikinci xəstəlik olacaq. Yalnız yetkinlərdə deyil, məktəb yaşlı uşaqlarının yüzdə 2-də, yetkinlərin isə yüzdə 5-də depressiya rast gəlinir.Depressiyanın artması səbəbiylə Dünya Psixi Sağlamlıq Federasiyası, 2002-ci il il 10 Oktyabr Dünya Psixi Sağlamlığı Gününün əsas mövzusu olaraq Depressiyanı təyin etdi. Xüsusilə inkişaf etmiş ölkələrdə təsir sahəsini hər keçən gün artıran bu xəstəlik, müasir dünyanın epidemiyası olaraq xarakterizə edilir.
52
Finland: Representative sample of 5993 adults.Acta Psychiatr Scand, :178-184(www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed)
53 KLINIK PSIKOFARMAKOLOJI BULTENI- 2015;162-70 Bilge Burçak Annagür, Özlem Orhan, Ali Özer, Nur Yalçın, Lut Tamam(www.scopmed.org)
54 Sigara bağımlığı Birinci Basým Nisan 2003,Gençöz, F.Gençöz,T.Soykan, A.Soykan, Ç ( www.toraks.org.tr) 55 Risk factors for Alzheimer’s disease: A prospective analysis from Canadian study of Health and Agin Amer , (2002) 445 45(Smyrna Tıp Dergisi) (www.psychenet.de/tr/ruhsal-saglik/
) 29
1992-ci ildə Dünya Psixi Sağlamlıq Federasiyası tərəfindən başladıldıqdan sonra bir çox ölkə psixi sağlamlığa diqqət çəkmək üçün Dünya Psixi Sağlamlığı gününü qeyd etməyə başlamışdır. Dünya Səhiyyə Təşkilatının Dünya Psixi Sağlamlıq Günündə hazırladığı araşdırmaya görə dünyada 350 milyondan çox insan depressiya ya da psixoloji problemlərlə mübarizə etdiyi ortaya çıxdı. Universitet tələbələri arasında aparılan yeni araşdırmalar, maraqlı bir sıra nəticələri ortaya çıxardı. Xüsusilə universitetdə oxuyan tələbələr arasında depressiyada olanların yoldaşları ilə birlikdə qalmaları, bir-birlərinə təsir etmə ehtimallarının artırır. Depresiv ruh halı olan tələbə yoldaşına təsir edə bildiyi məlum oldu. Qarşılıqlı təsirin ardından 6 ay kimi bir müddət sonra iki tərəfdə də depressiya şikayətlərinin çoxaldığı və eyni şikayətlərin artdığı müşahidə edildi. 56
müəyyən olunmuşdur. 57
Depressiv kişilər qadınlara görə alkol və narkotik istifadə etməyə daha meyllidirlər. 58
Depressiya intihar riskinin ən yüksək olduğu bir psixoloji narahatlıqdır. Depressiya ilə bağlı intiharlar ölüm səbəbləri arasında üst sıralarda yer almaqdadır. Dünyada depressiya ilə mübarizə edən təxminən 121 milyon insanın yüzdə 20 ilə 40-ının intihara cəhd etdiyi açıqlandı. Depressiyaya yoldaşlıq edən əlamətlərdən olan ümidsizlik intihar üçün ən əhəmiyyətli risk faktorlarından biri olaraq qəbul edilməkdədir. Gənclər arasında intihar nisbətlərinin artması ilə bağlı məlumatlar mövcuddur. Depressiyada olub da intihar cəhdində olanların sayı, intihar etməyi bacaranların sayından daha çoxdur. Depressiyanın ortaya çıxmasındakı faktorları araşdıran bir çox araşdırmaçı, ananın doğum sonrasında depressiya yaşamasının uşağın depressiv özəliklərə sahib olmasında əhəmiyyətli bir risk faktoru olduğu- 56 Güleç M, Bakır B, Özer M, et al. Association between cigarette smoking and depressive symptoms among military medical students in Turkey. Psychiatry Research 2005; 281-286 s(www.bağımlılıkdergisi.net)
57 Upmanyu VV, Upmanyu S, Lester D (2000) Depressive symptoms among U.S. and Indian college students: The effects ofgender and gender role. J Soc Psychol, 669-672 (www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed) 58 Bağımlılık Dergisi, 2015, Cilt:16, Sayı:1, s:1-8 /Journal of Dependence, 2015, Vol:16, N.:1, pp.1-8 / (www.bagimlilikdergisi.net)
30
nu ortaya qoymuşdur. 59
Dünyada hər 8 saniyədə bir insan siqaretin yaratdığı xəstəliklərdən dünyasını dəyişir. Siqaret çəkənlərdə həyatları
boyunca
emosional pozuntular, psixoz, həyacan pozuntuları, narkotik maddə istifadəsi və şəxsiyyət pozuntuları kimi psixi pozuntuların görülmə nisbətlərinin daha çox olduğu məlumdur. Siqaret istifadəsi və psixi xəstəliklər bu xəstəliklərin siqareti tərgitmək üzərində təsirinin araşdırıldığı bir tədqiqatda ( John U. Prevalence, characteristics, associated mental disorders and predictors of DSM-IV nicotine dependence. Eur Addict Res) DSM-IV-ə görə nikotin asılılığı ilə maddə aludəçiliyi,emosional pozuntuları,həyacan pozuntuları və somatik pozuntular kimi psixi xəstəliklərin müsbət korellasiya göstərdiyi tapılmışdır. 60
İstər nikotinin psixofarmakoloji təsirləri, istərsədə genetik və ekoloji təsir səbəbi ilə siqaret tərgitmənin çətin olduğu fərz edilməkdədir. Zəka, sosiol iqtisadi vəziyyət və şəxsiyyət xüsusiyyətlərinin siqaret tərgitmək ilə əlaqəli olduğu müəyyən olunmuşdur. 61
Nikotin asılılığı ilə depressiya arasındakı əlaqə bir çox tədqiqatçılar tərəfindən araşdırılmışdır. Gün ərzində iki və ya daha çox siqaret çəkən yetkinlərin 50%-nin asılı olduqları ehtimal olunur. 62
Kokain və heroin istifadəçiləri olanlar, belə maddələri tərgitmənin tütünü tərgitməkdən daha asan olduğunu bildirirlər. Eyni zamanda siqaret çəkənlər arasında, gündəlik siqaret istifadəsi nikotin asılılığı nisbətini artırmaqdadır. 63
59 Goodyer IM, Herbert J, Tamplin A ve ark. (2000) First-episode major depression in adolescents: Affective, cognitive and endocrine characteristics of risk status and predictors of onset.Br J Psychiatry, 142-149.(
www.bristol.ac.uk) 60 Bağımlılık Dergisi, 2015, Cilt:16, Sayı:1, s:9-17 / Journal of Dependence, 2015, Vol:16, N.:1, pp.9-17 / (www.bagimlilikdergisi.net) 61 Piccinelli M, Wilkinson G (2000) Gender differences in depression: Critical review. Br J Psychiatry, 486- 492(www.medscape.com/) 62 Hitsman B, moss TG, montoya ID, George TP. Treatment of tobacco dependence in mental health and addictiv disorders.Can J Psychiatry 2009; 68–789 www.apa.org) 63 Black DW, Zimmerman M, Coryell WH. Cigarette smoking and psychiatric disorder in a community sample. Ann Clin Psychiatry1999; 129-36 p.( bjp.rcpsych.org/content) 31
Amerikada istehlak edilən bütün siqaretlərin yarısını psixi xəstələr çəkir və deprcssiya onların ən məşhur problemidir. Siqaret çəkənlərin təxminən 30%-i bəzi depressiya simptomlarını göstərir. Epidemiologic Catchment Area (ECA) nəticələrinə görə major depressiyası olan qadınların 80%-i və kişilərin təxminən 70%-i siqaret çəkməyə aludədir. Siqaret çəkənlərin az olduğu ictimai qruplarda, məsələn Amerika Universitet məzunlarının(bunların 85-i % çəkmir) siqaret çəkənləri xüsusilə yüksək bir nisbəti depressivdir. Depressiv nikotin asılıları, vərdişlərini tərk etmək üçün olduqca çox zamana ehtiyac duyurlar. Qadınların kişilərə nisbətdə siqarəti çətin tərgitmələrinin səbəblərindən biri,qadınlarda depressiya nisbətinin daha yüksək olmasıdır (depressiyası olmayan siqaret çəkənlər arasında hər iki cinsiyyətdə də tərgitmə eyni nisbətdədir). Nyu -York Əyaləti Psixiatriya İnstitutunda aparılan tədqiqatda 16 yaşında gündə bir paket siqaret çəkən sağlam yeniyetmələrdə, panik pozuntuların inkişafi siqaret çəkməyənlərdən 16 dəfə çox olduğu, həyacan pozutusunun inkişafının isə 5 dəfə daha çox olduğu müəyyən olunmuşdur. Siqaret çəkmək, nəfəs alıb verməyi pozduğu üçün panik atak riskini artıra ,boğulma əlamətlərini meydana gətirə bilir. 64
Başda şizofreniya olmaq üzrə ciddi psixi pozuntusu olan xəstələrdə siqaret çəkmə faizi çoxdur və bu xəstələr siqareti tərgitmək müalicələrinə daha müqavimətlidirlər. Xüsusilə yetkinlərdə siqaretə başlama və ya yenidən başlama depressiya ilə əlaqəli ola bilməkdədir. Siqaret və depressiya arasındakı əlaqə müxtəlif ehtimallar təməlində açıqlanmışdır. Bu ehtimallardan birində genetik uyğunluğun ola biləcəyi qeyd edilmiş və nikotin asılılığının depressiya kimi eyni ailədə davam etdiyi və yüksək nisbətdə irsi olduğu bildirilmişdir. 65
özünüqiymətləndirmənin aşağı olması və depressiv vəziyyət arasında əlaqə olması aşkar
64 Smoking Increases Depression and Anxiety (psychcentral.com/disorders/depressionresearch.) 65 Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry 2014;:284-293(www.cappsy.org) 32
olunmuşdur. 66 Siqaret çəkən yetkinlərin çəkməyənlərə görə daha həyacanlı və daha depressiv olduqları müəyənləşdirilmişdir. 67
Bütün psixi pozuntular nikotin asılılığı üçün ciddi bir risk faktorudur. 23393 şəxs üzərində aparılan əsaslı bir araşdırmada psixi problemləri olan şəxslər arasında siqaret çəkmənin 34.3%-i (fobiyaları olan) ilə 59.1% -i (şizofreniya xəstələrində) arasında dəyişdiyi və bunun, eyni araşdırmada psixi pozuntusu olmayan şəxslər arasında müəyyən olunan 18.3 % nisbətindən çox yüksək olduğu tapılmışdır. Siqaret çəkənlərin 15- 20%- i alkoqol aslılığından əziyyət çəkirlər. Siqaret çəkənlərdə psixi pozuntular çəkməyənlərlə müqayisədə daha çoxdur. Sigaret çəkənlərin 1 3
görülməkdədir. Sigaret çəkmə vaxtı və miqdarı ilə yaşanan problemlər arasında bir əlaqə vardır. Problemlər artdıqca siqaret çəkmə, siqaret çəkmə artdıqca da psixi və fiziki problemlər artmaqdadır. Siqaret istifadə edənlərin, siqaretin stress və gərginlik duyğularını azaltdığına bağlı bir inancları var, əslində isə çəkənlərin stress səviyyələrinin çəkməyənlərə görə daha yüksək olduğu bilinməkdədir. Şizofreniya xəstələrində siqaret çəkmə faizi olduqca yüksəkdir. Şizofreniyalı xəstələrin təxminən 90,1%-i nikotin asılısıdır. Bu vəziyyətin səbəbi qəti olaraq bilinməməklə birlikdə əlaqənin olduqca qarışıq olduğu düşünülməkdədir. Siqaret istifadəsi ilə dofaminin ifrazı artır. Bu səbəblə də şizofreniya xəstələrinin siqareti xəstəlikləri üçün bir dərman olaraq istifadə etdikləri düşünülə bilər. Bununla yanaşı siqaret şizofreniya xəstələrinin istifadə etdikləri dərmanlara təsir edir, neyroleptik plazma səviyyələrini azaldır ona görə lazım olandan daha yüksək bir neyroleptik dozasının istifadə edilməsinə ehtiyac yaranır.
68
66 Hughes JR, stead lF, lancaster T. Antidepressants for smoking cessation. Cochrane Database SystRev 2007;1:cD000031.( www.korhek.org)
67
Nöropsikiyatri Arşivi Dergisi 2008; 122-129.( www.dusunenadamdergisi.org/). 68 Reprinted from AusTRAlIANFAmIly Phycıan Vol. 41, No. 5, may 2012. 305 p(www.ilknuryilmaz.com) 33
Avropa və Amerikada aparılan araşırmalarda bipolyar pozuntu olan xəstələrdə siqaret çəkmə faizi cəmiyyətdən 2-3 qat çoxdur. 69 Siqaret çəkən bipolyar pozuntulu xəstələrdə emosional pozuntu daha şiddətli olur. Bu xəstələrdə xəstəlik əlamətlərinin şiddətinin çox olması, intihar düşüncəsi və cəhdləri, depresiv əlamətlərin kəskin olması xarekterikdir. Bipolyar pozuntulu xəstələrin siqaret çəkməsinin çox olmasının səbəbi, həm siqaretə başlama ehtimallarının yüksək, həm də siqareti tərgidə bilmək ehtimallarının aşağı olmasıdır.
Vilens və həmkarları bipolyar pozuntusu olan insanların siqaretə başlama ehtimallarının hər hansı bir psixi pozuntusu olmayan yaşa uyğun kontrol qrupundan ( 22 %-a qarşı 4%)yüksək olduğunu göstərmişdir. Həyatları boyu hər hansı bir sıxlıqda siqaret istifadə etmiş bipolyar pozuntulu xəstələr arasında siqareti müvəfəqiyyətli şəkildə tərgidənlərin nisbəti ümumi cəmiyyətdən aşağıdır (bipolyar xəstələrində 8-16% ümumi cəmiyyətdə 33-43%). 70
2.3.Siqaret asılılığı və depressiya arasında əlaqə Depressiya ilə nikotin asılılığı arasındakı əlaqə olduqca qarışıq və çox tərəflidir. Depressiya, nikotin asılılığı üçün bir risk faktorudur. 71 Aparılan araşdırmalarda, major depressiya ilə siqaret asılılığı arasında əlaqə olduğu müəyyən olunmuşdur. 72
Həyatının müəyyən bir dövründə major depressiya keçirmiş şəxslərdə siqaret istifadəsi bu xəstəliyi olmayanlara görə olduqca yüksəkdir. Siqaret aludəçilərinin depressiya olma ehtimalı siqaret aludəçisi 69 Akiskal HS, Mallya G (1987) Criteria for the ‘soft’ bipolar spectrum: treatment implications. Psychopharmacol Bull, 23: 68- 73,Akiskal HS, Pinto O (1999) The evolving bipolar spectrum: Akiskal HS, Pinto O (1999) The evolving bipolar spectrum: prototypes I, II, III and IV. Psychiatr Clin N Am, 517-534(www.apa.org) 70 George TP, Vessicchio JC, Sacco KA, Weinber ontrolled trial of bupropion combined with nico-tine patch for smoking cessation in schizo-phrenia. Biol Psychiatry 2008; 1092-1096 p. (psychcentral.com/lib/can-smoking-cause-depression) 71 Wilhelm K, Richmond R, Wodak A. clinical aspects of nicotine dependence and depression. med Today 2000,40–4(/ www.bagimlilikdergisi.net)
72 .Banham L, Gilbody S. Smoking cessation in sev-ere mental illness: what works? Addiction 2010; 1176-1189 p(www.stop- tobacco)
34
olmayanlara görə iki qat çox olduğu qeyd olunur. 73
Nəticələri açıqlanan yeni bir araşdırmaya görə,”siqaret çəkən qadınlar arasında depressiyaya tutulma riski daha yüksəkdir." Amerikadakı Kentucky Universitetində aparılan araşdırmanın nəticələri "Women's Health" (Qadın Sağlamlığı) adlı qadın jurnalında nəşr olundu. Araşdırmanın nəticələrinə görə, siqaret, qadınlara ruhi baxımdan mənfi təsir edir. Yeni Zelandiyada aparılan tədqiqatda siqaret çəkən yetkin qadınların 63,2%-də depressiya əlamətləri olduğu müəyyən olundu. 74 Digər tərəfdən 3200 xəstənin araşdırıldığı bir başqa araşdırmada depressiya əlamətləri olan xəstələrin 74%-in siqaret çəkən şəxslər olduğu müəyyən olunmuşdur. Siqaret istifadəsi ilə depressiya arasında əlaqə iki tərəfli bir əlaqədir. Bir tərəfdən depressiyadakı xəstələr arasında siqaret çəkənlər daha çox olarkən, digər tərəfdən siqaret çəkənlər arasında depressiya əlamətlərin çox olduğu görülməkdədir. Siqaretin qavrama pozuntusu arasında əlaqəsi yalnız yaşlılıqda ortaya çıxan hal deyil eyni zamanda uşaqlarda da özünü göstərməkdədir. Passiv siqaret tüstüsündən təsirlənən 9-12 yaş arasındakı uşaqlarda dil öyrənmə qabiliyyətinin zəiflədiyi müəyyən olunmuşdur. 75
Hamiləlik dövründə ana siqaret çəkibsə doğumdan sonra körpənin əqli inkişafı daha aşağı olacaqdır. Siqaret çəkən anaların dünyaya gətirdikləri körpələrin daha aqressiv (təcavüzkar) olduğu və böyüdüklərində siqaret və narkotik istifadə etmə ehtimallarının daha çox olduğu müəyyən olumuşdur. 76
Siqaret istifadəsi bədəndə bəzi fermentlərin mono amin oksidaz-B fermenti, (MAO-B) işini çətinləşdirir. MAO-B fermentinin inhibitoru siqaret çəkənlərdə fəaliyyət
azalmasına gətirib çıxarır. Bu vəziyyət depressiyanın inkişafı baxımından əhəmiyyətlidir. Siqaret çəkənlər arasında depressiya əlamətlərin sıx olması, siqaret asılılığının müalicəsi baxımından da əhəmiyyət daşımaqdadır.
73
2002;5:8-15(havanikoru.org.tr/dosya)
74 Ischaki E, Gratziou C. Smoking and depression: Is smoking cessation effective? Ther Adv Respir Dis 2009; 31- 38(www.eurasianjpulmonol.com) 75 US Surgeon General. Women and Smoking, A Report of the Surgeon General 2001. CDC’s Office on smoking and health. 2001(www.cdc.gov/tobacco/data_statistics/.)
76 Hughes JR. Depression during tobacco abstinence. A review.Nicotine Tob Res2007;443(www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed )
35
ABŞ-da aparılan bir araşdırmada psixi sağlamlıq problemləri olanlar arasında siqaret çəkmə vərdişi, cəmiyyətdəki siqaret çəkmə halından təxminən iki dəfə çoxdur.(Bax :Cədvəl 2.1) Cədvəl 2. 1
İngilis tədqiqatçıları siqaret çəkənlərin depressiyaya tutulma riskinin iki qat çox olduğunu ortaya qoydu. İngiltərənin tanınmış universitetlərindən olan London Universitetində Professor Dr. Robert Vest və komandası tərəfindən siqaret çəkən qısa müddət əvvəl siqareti tərgitmiş və heç siqaret çəkməmiş 6 min 500 adamın iştirakı ilə aparılan tədqiqatda, depressiya ilə siqaretin güclü əlaqəsi olduğu aşkara çıxdı. Araşdırmanı icra edən Professor Dr. Robert Vest, siqaret çəkənlərin yüzdə 18%-nin depressiyada olduğunu siqareti tərgidənlərin həyatlarını daha xoşbəxt davam etdirdiklərini söylədi. Vest qeyd edirki "Siqareti tərgidənlər yalnız fiziki deyil ruhi sağlamlıqlarına da qovuşur". Bir çox epidemiyoloji araşdırmalar göstərirki, kliniki depressiya və siqaret çəkmə davranışı arasında ciddi əlaqələr mövcudur. 77
Uzun müddət davamlı nikotin istifadəsi nəticəsində beyində major depressiyaya səbəb ola biləcək bəzi təsirlərin meydana gəldiyini göstərərkən bəziləri də mühit və genetik faktorların həm siqaret Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|