I L l bob. M a sh ina detallarining yeyilish sabablari
Yüklə 0,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Qatlamlanib ko‘chish. Q ovushqoq oqish ch o g ‘ida m a te
rial bir tom onga siqilib siljishi va keyin oqish qobiliyati tuga- g an d an so ‘ng qatlam lanib k o ‘chishi m um kin. O qish jarayonida m aterial oksid pardasi ustiga chiqib qoladi va asos bilan b o ‘lgan bog‘lanishini yo‘qotadi. A gar jism lam in g chiziqli va n uqtali o ‘zaro t a ’sirida q atlam ning chuqurligi b o ‘yicha z o ‘riqishi m aterialning toliqish qarshiligidan katta b o ‘Isa, ish vaqtida d arzlar paydo b o ‘lib, ular m aterialning tangasim on tarzda ajralishiga sabab b o ‘ladi. B unday hodisa toblangan yoki tsem entitlang an detallarda kuzatiladi. M etalldagi shlakli q o ‘shilm alar, erkin sem entit va hokazo k o ‘rinishdagi nu qsonlar h am da anch a katta qoldiq c h o ‘zilish z o ‘riqishlari qatlam lanib k o ‘chishiga sabab b o ‘ladi. Ezillsh. D etallar ishlayotganda yeyilish bilan birga ezilish jarayoni h am yuz beradi. B unda tu tash detallam in g sirtki q at- lam ida m etallning qayishqoq deform atsiyalanishi, qayirilishi, sinishi va kesilishi sodir bo'ladi. Ezilish jarayonining boshida detallar o ‘lcham lari o ‘zga- radi, am m o massasi aw alg id ek qoladi. K eyin sirtning defor m atsiyalangan qism laridan m etallning ayrim zarralari ajraladi, natijada m etallam ing massasi ham , o ic h a m la ri h am o ‘zgaradi. 35 Rez bali birikm alarning detallari, shuningdek, q o ‘zg‘alm as birikm alardagi detallar (tutashuvchi detallari b o'lg an dum alash podshipniklarining halqalari, sevak ham da ram alarning tayanch sirtlari va hokazo) k o ‘p ro q eziladi. Uvalanish — m aterial toliqib yeyilganda u n d a n zarralar ajralishi natijasida ishqalanuvchi sirtida o ‘n q ir-c h o ‘nqirliklar paydo b o ‘lish jarayoni. U valanish zoldirli va rolikli podship- niklarda ko‘proq uchraydi. Y eyilishning bu tu rida a w a l katta solishtirm a bosim (4,5-5 M P a) natijasida h alqaning dum alash y o ‘lchasida o 'y iq ch a (zoldir yoki rolikning izi) paydo b o ‘ladi. Shikastlanishning bu turi detallam in g dum alash sharoitida ishlaydigan ishchi sirtlarida ko‘p ro q uchraydi. C hetlari ixtiyoriy shakldagi uzu q-yuluq c h u q u rch a r uvala- nishga xosdir. Q otishm aning q attiq tashkil etuvchilari (uning yum shoq asosi yeyilib b o ‘lgandan so ‘ng uvalanadi), oq qatlam ning zarralari, antifriksion m etall qatlam i zarralari (toliqib shikastlanganda uvalanadi), m etallash qoplam asining zarralari va h okazolar uvalanishi m um kin. Ishlov berilgandan so ‘ng sirtki qatlam da qoladigan yuqori c h o ‘zilish z o briqishlari, sem entitlash va eskirishdan so ‘ng paydo bo 'lad ig an darzlar, shuningdek, ishqalanish natijasida yoki qoniqarsiz m oylanishi tufayli yuzaga keluvchi katta term ik z o ‘riqishlar uvalanishga sabab bo'ladi. U valanish sodir b o ‘lishidan oldin m aterialning kichik h o ‘lagini m aterialning asosiy qism idan ajratib turadigan darzlar yuzaga keladi va u la r asta-sekin kattalashib boradi. S h unday qilib, darz paydo b o ‘lishi uvalanish h am d a q atlam lanib k o ‘chish jarayonlarining tarkibiy qism i hisoblanadi. Term ik z o ‘riqish tufayli paydo b o ‘lgan darzlar birm unch a katta m aydonga yeyilishi va bu d arzlar kattalashishning m uayyan bosqichida nuqsonning belgisi b o ‘lib xizm at qilishi m um kin. Shu sababli ushbu nuqsonga ishqalanuvchi sirtlar shikastlanishining alohida bir turi sifatida qaralishi lozim. Jism lar bir-biriga nisbatan harakatlanganda ularning o ‘za- ro m olekulyar ta ’sirlashishi oqibatida yuzaga kelgan q atlam bir yoki ikkala m aterialdan m ustahkam roq b o ‘lganligi sababli ch u q u r o ‘yilishi sodir b o ia d i. 36 Y em irilish jism lard an birining ichki qatlam larida yuz beradi. Q ayishqoq m ateriallam in g yem irilgan sirtlari harakat y o ‘nalishida c h o ‘zilgan chiqib turuvchi d o ‘ngliklar va m aterialning ichi to m o n torayib boruvchi konuslar k o ‘rinishida b o ‘ladi. 0 ‘yilgan joylarga tutashib turuvchi qism lar k o ‘p yoki kam darajada qayishqoq deform atsiyalanadi. Y ulingan m aterial tutasligan sirtda qoladi. Bu ishqalanish natijasida m aterialning k o ‘chish sabablaridan biridir. B unda qotishm aning ayrim tashkil etuvchilari bir-birigi yopishib qolishi, qolgan tashkil etuvchilari esa surkov m aterialsiga borib tushishi yoki ishqalanish so hasidan chiqib ketishi h am m um kin. A braziv zarralar moy, chang, tu p ro q d a b o ia d i. Bu za r ralar tutashm ad agi ishqalanuvchi sirtlarga tu rlich a ta ’sir k o ‘r- satadi. Ishqalanuvchi sirtlardan biri odatda yum shoqroq m a terialdan tayyorlanganligi sababli q attiq zarra ishqalanuvchi sirtlar orasida harakatlanganida yum shoq asosga qadalib, qattiq ro q detaining sirt ini tirnaydi. M asalan, babbitli po dship- niklarga tushgan zarralar ularga botadi va vallar b o ‘yinlarini tirnaydi. A braziv zarralar qattiq ro q qotishm alard an yasalgan sirtlar orasiga, m asalan. q o ‘rg‘oshinli bronza quyilgan podshipnik- larga tushganda qotishm aga botib kira olm aydi. U lar val b o ‘yni bilan p odshipnik o rasidan o ‘tib, ularning sirtini tez yem iradi. S huning u ch u n q o ‘rg‘oshinli b ro nzad an yasalgan p o dshipniklarni valda o ‘m a tish d a babbitli podshipniklarga qaraganda ikki baravar katta tirqish qoldiriladi. Ishqalanuvchi d etallar orasiga abraziv zarralam ing kirib qolishi m arkazlashtirilgan usulda m oylanadigan m ashinalarda ayniqsa k o ‘p kuzatiladi. A jralgan m etall zarralari moyga q o ‘shilib, tutashm alarga boradi va bu yerda: yum shoqroq sirt bilan o ‘zaro ta ’sirlashadi. T ashqi m u h itd an kirgan abraziv zarralar bilan h am shunday hodisa kuzatiladi. 37 |