I L l bob. M a sh ina detallarining yeyilish sabablari

Sw =
~£Sw, 
n 
/=1
M a ’lum ki, h atto sinchiklab ishlov berilgan sirtlar bir-biriga 
nisbatan surilganda notekisliklarning ay rim chiqiqlari faqat 
qayishqoq deform atsiyaga uchraydi, yuklanish olingandan 
so ‘ng bu deform atsiya y o ‘qoladi. N otekisliklarning boshqa 
chiziqlari esa plastik deform atsiyaga uchraydi (egiladi, eziladi, 
siljiydi).
B un dan tashqari, tutashish sirti kichik b o ‘lganidan ayrim
chiqiqlarga tushadigan haqiqiy solishtirm a yuklanishlar hisobiy 
yuklanishlardan an ch a katta b o ‘ladi. C h u n o n ch i, podshipnikka 
tushadigan hisobiy yuklanish 3 M P a ga yetishi m um kin. K atta 
solishtirm a yuklanishlar tez paydo b o ‘lganda sirtning ju d a 
kichik ayrim qism lari 450-1000°C gacha qiziydi, bu esa u lar­
ning crib bir-biriga yopishib qolishiga va keyin qotgan qism - 
larining uzilishiga olib keladi. N atijada sirtlarda erigan va 
yulingan joylar paydo b o ‘ladi. M ashinalarning yangi yoki 
tiklangan detallari n o to ‘g‘ri siyqalantirilganda, shuningdek, 
detallarni tiklash va uzellarni yig‘ish texnologiyasi buzilganda 
k o ‘proq yuqoridagi hodisalar sodir b o ‘ladi.
31

---

a
W1
m
b
3 .2 - r a s m .
Sirt to'lqinsiinonligi to'lqinining balandligi (a) va qadamini (b) olchash.

---

Ishqalanuvchi sirtlarning oddiy k o ‘z bilan yoki m ikroskop 
orqali aniqlanadigan yem irilishi aloh id a elem en tar jarayonlar 
ko 'rin ish id a sod ir b o ia d i. Bu jaray onlarning q o ‘shilib ketishi 
sirtlarning m aterialiga va ishqalanish sharoitiga b o g iiq .
Ishqalanuvchi sirtlar yem irilishining oddiy turlari quyida- 
gilardan iborat:
Siyqalanish (3.3-rasm ). Ishqalanuvchi sirtlarda m ayda 
notekislik va g ‘ovaklar b o iis h i zarur, chunki u la r qiziydigan 
ch iq iq lar va m oy u ch u n m ikrosovutgichlar vazifasini bajaradi.
Shu sababli, tiklashdan yoki tayyorlashdan so ‘ng detallar- 
ning sirtida vujudga keladigan notekisliklar eng m aqbul g‘adir- 
budurlikka ega b o iis h i, bu g ‘adir-budurlik detallam in g m e ’yo- 
rida siyqalanganidan keyin xosil b o ia d ig a n notekisliklarga m os 
kelishi kerak.
Bu talab bajarilm asa, siyqalanish jaray o n id a detallam ing 
ishqalanuvchi sirtlari tez yem iriladi va u larning o ic h a m la ri 
o ‘zgaradi. Bu hodisa notekisliklar ushbu tu tashm aning ishlash 
sharoiti, sirtlarning m ateriali va ho kazolar bilan belgilanadigan 
o ic h a m g a c h a kichraygunga q ad ar davom etadi.
D etallarga loza ishlov berilsa, un ing sirtlarida n otekis­
liklar kam roq b o ia d i. Bu h olda siyqalanish ja ray o n id a sirtlar 
kam yeyiladi. A m m o ishlov berishning bu usuli sam arasizdir, 
chunki silliq sirt hosil qilish u ch u n q im m at va serm ehnat 
ja ray o n lar talab etiladi. Boshqa to m o n d an , k o ‘pgina detallar 
u ch u n b u n in g zam rati y o ‘q, chunki m a iu m vaqt o ig a n id a n
keyin ularning g‘adir-budurligi eng m aqbul qiym atga yetadi.