I Maidə Surəsi 55-56

Maidə Surəsi 68-86 ........................................... 111

özlərini üstün görmələri, haqqı qəbul etməyə hazır hala gəlmələrinə

imkan vermir.

Müşriklərə gəlincə, onlar həm elm adamlarından və zahit kəslərdən

məhrumdurlar, həm də özünü bəyənmişlik xəstəliyinin pəncəsindədirlər.

"Peyğəmbərə endiriləni (Quranı) eşitdikləri zaman, gerçəyi tanımalarının

nəticəs(n)i olaraq gözlərindən yaşlar axarkən onların belə dediklərini

görərsən..." "Fazet'il-aynu biddəmi" demək, "Gözdən yaşlar boşandı."

deməkdir. "Mineddəmi" ibaresindeki "min" ədatı başlanğıc,

"mimimə" ibaresindeki qaynaq, "min'-el-hakkı" ibaresindeki

isə, şərh mənas(n)ı daşıyar.

"Rəbbimizin bizi yaxşı qullar arasına qatacağını ümid edərkən Allaha və bizə

gələn gerçəyə nə üçün inanmayaq?" Bu ayədə iştirak edən "yudhilena"

hərəkəti "ca'l" mənasını ehtiva edir kimidir. Buna görə "maa" ədatı vasitəçiliyi

ilə müteaddi (keçişli) hərəkət edilmişdir. Ayənin mənas(n)ı "Rəbbimizin bizi

salehlərlə birlikdə edərək bizi onların arasına qatacağını ümid edərkən..."

şəklindədir.

Xristianların bizə Allah tərəfindən nəql edilən bu davranışları

və sözləri onların möminlərə daha çox simpatiya duy/eşitdikləri yolundakı

ilahi şərhi təsdiqləyir. Ayrıca bu davranışları və sözləri,

aralarında faydalı məlumat ilə yaxşı əməllərin ol/tapıldığına və haqqa boyun

əymiş insanlar olduqlarına qətilik qazandırır. Çünki onların

arasında keşişlər və rahiblər vardı və onlar böyüklük

göstərmirdilər.

"Beləcə Allah onları bu sözlərindən ötəri... mükafatlandırdı. Bu, yaxşı qulların

mükafatıdır. Kafir olub... onlar cəhənnəmlikdirlər." "İsabe" qarşılıq

vermək, mükafatlandırmaq deməkdir. İlk ayədə onların mükafatı, ikinci

ayədə isə, onlara tərs düşənlərin cəzası izah edilir. Bu izahatda

bütün qəşənglər əleyhdarlıq qanunu güdülərək ələ alınmışdır.

AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

Maani'l-Ahbar adlı əsərdə İmam Razılıqdan (ə.s), onun da

atalarından nəql etdiyinə görə Hz. Əli (ə.s) belə buyurmuşdur: "Hər

ikisi də yemək yeyərdilər, ifadəsinin mənas(n)ı, hər ikisi də ayaq yoluna

xərc idi, şəklindədir."

Mən deyərəm ki: Bu rəvayət, Tefsir'ul-Ayyaşi'de də merfu olaraq

112 ....................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

ax-tarılmıştır. [c. 1, s. 335, h: 159]

əl-Kafi adlı əsərdə Əbu Ubeyde el-Hazzaya söykən/dözülərək verilən

məlumata görə, İmam Sadiq (ə.s) "İsrailoğullarından kafir olanlar

Davudun və Məryəm oğulu İsanın diliylə lənətləndi." ifadəsi haqqında

belə buyurdu: "Donuz qılığına soxulanlar Davudun diliylə,

meymun qılığına soxulanlar Məryəm oğulu İsanın diliylə lənətləndilər."

[c. 8, s. 200, h: 240]

Mən deyərəm ki: Bu rəvayət, Tefsir'ul-Kummi və Tefsir'ul-Ayyaşi'de

də İmam Sadiqdən (ə.s) nəql edilmişdir. 1 Ehlisünnet kanalıyla

Mucahiddən, Katadedən və başqalarından nəql edilən bir rəvayətə

görə "Meymun qılığına soxulanlar Davudun diliylə, donuz qılığına

soxulanlar isə Məryəm oğulu İsanın diliylə lənətləndilər." şəklindədir.

İrəlidə görüləcəyi üzrə bəzi Şiə qaynaqlı rəvayətlər də bu rəvayətlə

eyni məzmunu daşıyır.

Mecma'ul-Beyan təfsirində verilən məlumata görə, İmam Məhəmməd

Mis (ə.s) belə buyurdu: "İyle xalqı Şənbə ovlanma qadağanını

tapdaladığında Davud Peyğəmbər onlara lənət etdi. Onların

qadağanı tapdalamaları onun zamanına rast gəlmişdi. Davud Peyğəmbər,

'Allahım, onlara lənəti cübbə kimi və iki belin iki yaxasını qucaqlayan

qurşaq kimi geydir' dedi. Allah da onları meymuna çevirdi. Hz.

İsa isə özlərinə göydən yemək süfrəsi endiyi halda arxasından

kafir olanlara lənət etdi. Onlar zorba hökmdarları dost əldə edirlər

və dünya mənfəəti əldə edə bilmək üçün onların ehtiraslarını gözəl

göstərirdilər."

Mən deyərəm ki: Quran, Şənbə qadağanını tapdalayan Yəhudilərin

meymuna çevrildiklərini təsdiqləyir. Bu ayələr bunun dəlildir:

"İçinizdən Şənbə qadağanını tapdalayanları əlbəttə bilmisiniz.

Onlara, "Alçaq meymunlara dönün.' dedik." (Bəqərə, 65)

"Onlara dəniz sahilindəki qəsəbənin xalqından soruş. Hanı onlar

Şənbə qadağanını tapdalayırdılar. Çünki Şənbə günü onlara

axın axın balıq gəlirdi. Lakin digər günlərdə onlara balıq

gəlmirdi... Hanı o qəsəbəlilərdən bir qrup 'Allahın yox edəcəyi

və ya ağır bir əzaba çarpdıracağı bir cəmiyyətə nə deyə öyüd verirsiniz?'

dedi də öyüd verənlər, 'Rəbbinizə qarşı bir bəhanəmiz

1- [Tefsir'ul-Ayyaşi, c. 1, s. 335, h: 210]

Maidə Surəsi 68-86 ............................................................... 113

olsun və bəlkə onlar çəkinərlər.' dedilər... Çəkindirildikləri pisliyi

israrla və həyasızca işləməyə davam edincə özlərinə, 'Alçaq

meymunlar olun.' dedik." (Ə'RAF, 163-166)

et-Dürr'ül-Mensur təfsirində ABŞ b. Humeyd, Ebu'ş-Şeyh, Taberani

və İbni Mürdeveyh vasitəçiliyi ilə İbni Məsuda söykən/dözülərək verilən

məlumata görə, Peyğəmbərimiz (s. a. a) belə buyurdu:

"İsrailoğulları günah işləyincə alimləri onları tazir yolu ilə çəkindirdilər.

Sonra daha dünən günah işləməmişlər kimi onlarla oturdular,

yeyib içdilər. Uca Allah bu vəziyyəti görüncə onların ürəklərini bir-birinə

bənzətdi və peyğəmbərlərdən birinin diliylə hamısına lənət etdi."

Sonra Rəsulullah (s. a. a) belə buyurdu: "Vallah, ya yaxşılığı əmr edər,

pislikdən çəkindirərsiniz və onların haqqa boyun əymələrini

sağlarsınız və ya Allah ürəklərinizi bir-birinə bənzədər və sizə

İsrailoğulları kimi lənət edər."

Yenə et-Dürr'ül-Mensur təfsirində ABŞ b. Humeyd vasitəçiliyi ilə

Muaz b. Cebelə söykən/dözülərək verilən məlumata görə, Peyğəmbərimiz

(s. a. a) belə buyurdu: "Hədiyyələri hədiyyə olduqları müddətcə alın. Əgər

verilən şey dininizdən bir rüşvət isə onu al/götürməyin. Kasıblıq və qorxu

sizi bunu qəbul etməyə itələməsin. Yecucoğulları gəlmişdir artıq. İslam

çarxı isə, dönməyə davam edəcək. Quran çarxı nə istiqamətdə dönsə,

siz də o istiqamətdə dönün. Quran ilə sultanın döyüşəcəyi və bir-birlərindən

ayrı düşəcəkləri günlər yaxındır. Başınıza elə hökmdarlar

keçəcək ki, sizin üçün başqa və özləri üçün başqa hökmlər

verəcəklər. Onlara itaət etsəniz, sizi yoldan çıxaracaqlar, qarşı

çıxsanız, sizi öldürəcəklər."

Səhabələr, "Ya Rəsulullah! O günləri görsək, nə etməliyik?' deyə

soruşdular. Peyğəmbər belə buyurdu: "İsa Peyğəmbərin yoldaşları

kimi olarsınız. Onları mişar ilə biçərək bədənlərini ikiyə ayırdılar

və dar ağacında asdılar. İtaət uğruna ölmək, üsyan içindəki

həyatdan daha yaxşıdır. İsrailoğullarının ilk əskikliyi bu oldu: Onlar,

tazir ənənəs(n)i uyğun olaraq yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkindirərdilər.

Lakin onlardan biri günahlandırdığı bir yoldaşı ilə qarşılaşınca onunla

yer/yeyər və ehtiva etdi. Sanki onu heç günahlandırmamış kimi davranardı. Buna görə

Allah, İsrailoğullarını Davud Peyğəmbərin dili ilə lənətlədi. Bu lənət

onların Allahın əmrlərinə qarşı gəlmələrinin və Allahın qoyduğu

sərhədləri aşmalarının nəticəs(n)i idi."

114 ........................................... əl-Mizan Fi Tefsir'il-Kur'an - c. 6

"Canımı əlində tutan Allahın adına and içərəm ki, ya yaxşılığı

əmr edib pislikdən çəkindirərsiniz və ya Allah aranızdakı pisləri

başınıza müsəllət edər. O zaman aranızdakı yaxşılar dua edərlər,

amma dualarınız qəbul olmaz."

"Canımı əlində tutan Allaha and içərəm ki, ya yaxşılığı əmr edib

pislikdən çəkindirərsiniz, zalımın əlini tutub onu haqqa boyun

əyməyə məcbur edərsiniz və ya Allah ürəklərinizi bir-birinə bənzədər."

Yenə et-Dürr'ül-Mensur təfsirində belə keçər: İbni Raheveyh,

Buxari -əl-Vahdaniyyat adlı əsərində-, İbn'üs-Seken, İbni Mündih,

Ba-verdi -Marifet'üs-Sahabe adlı əsərində-, Taberani, Əbu Nüaym

və İbni Mürdeveyh, İbni Abzadan, o da atasından belə tahriç

edər: "Peyğəmbərimiz bir xütbə verdi. Əvvəl Allaha həmdi səna

etdi. Arxasından Müsəlmanlardan bəzi qrupları xatırlayaraq onları xeyirli

sözlər ilə təriflədi. Sonra belə dedi: "Bəzi qövmlər nə üçün qonşularını

məlumatlandırmırlar, onlara dini təhsil vermirlər, yaxşılığı əmr edib

pislikdən çəkindirmirlər? Bəzi qövmlər nə üçün qonşularından

öyrənmirlər, dini təhsil almırlar və bu yolla məlumatlarını

inkişaf etdirmirlər. Canımı qüdrət əlində tutan Allaha and içərəm

ki, onlar ya qonşularını məlumatlandırarlar, onlar da onlardan dini təhsil

al/götürərlər və bu yolla məlumatlarını inkişaf etdirərlər və ya onları daha dünyadaykən

cəzaya çarpdıraram."

Peyğəmbərimiz bu danışmanın arxasından minbərdən enərək

evinə getdi. Səhabələr, "Peyğəmbər, bu sözləri ilə kimi nəzərdə tutdu görəsən?"

deyə soruşdular və aralarında belə dedilər: "Peyğəmbər, bu

sözləri ilə Eş'ari qəbiləsini nəzərdə tutmuş olmalıdır. Onlar fakih və alim

kəslər olmalarına baxmayaraq kobud və cahil qonşuları vardır.

Bu danışmağı xəbər alan Eş'ari qəbiləsindən bir heyət bir araya

gələrək Peyğəmbərə (s. a. a) gəldilər və "Müsəlmanlardan bəzi

qrupları xeyrlə, bizi isə pis bir dillə anmışsınız, halımız nə olacaq?"

dedilər. Peyğəmbərimiz onlara, "Ya qonşularınızı məlumatlandırar,

onları dini mövzularda öyrədər, yaxşılığı əmr edib pislikdən çəkindirərsiniz

və ya daha dünyadaykən sizi cəzalandıraram." dedi. Onlar

də, "Ey Allahın Elçisi, bizə bir il davam edə tanı. Bir il içində biz onları

məlumatlandırarıq, onlar da lazımlı məlumatları öyrənərlər." dedilər. Bunun

üzərinə Peyğəmbər onlara bir il davam edə tanıdı. Arxasından

"İsrailoğullarından kafir olanlar Davudun və Məryəm oğulu İsanın

Maidə Surəsi 68-86 ........................................................ 115

diliylə lənətləndi. Çünki onlar qarşı gəldilər və sərhədləri

tapdalayırdılar. Onlar, işlədikləri pisliklərdən bir-birlərini

çəkindirməzdilər. Etdikləri nə pis bir şey idi!" ayələrini oxudu.

Tefsir'ul-Ayyaşi'de Məhəmməd b. Heysem Temimiyə söykən/dözülərək

verilən məlumata görə, İmam Sadiq (ə.s) "Onlar, işlədikləri pislik-

lerden bir-birlərini çəkindirməzdilər. Etdikləri nə pis bir

şey idi!" ayəs(n)i haqqında belə dedi: "Onlar, o pis işləri edənlərin

girdikləri yerə girmir, onlarla düşüb qalxmırdılar. Lakin onlarla

qarşılaşdıqlarında üzlərinə gülür, onlara yaxınlıq göstərirdilər."

[c. 1, s. 335, h: 161]

Yenə Tefsir'ul-Ayyaşi'nin Mervana, onun da bir yoldaşına söykən/dözərək

verdiyi məlumata görə, İmam Sadiq (ə.s) Xristianların

Müsəlmanlara istiqamətli düşmənliklərini izah etdikdən sonra dedi ki:

"Uca Allahın 'Bu onların arasında keşişlər və rahiblərin

mövcudluğundan və onların böyüklük göstərmədiklərindən

ötəridir.' ayəsində sözünü etdiyi Xristianlar, İsa Peyğəmbər ilə

Məhəmməd Peyğəmbər arasında yaşayan və Məhəmməd

Peyğəmbərin gəlişini gözləyən kəslərdir." [c. 1, s. 335, h: 162]

Mən deyərəm ki: Ayədən onun mənasının məhdud olduğu deyil, ümumi

olduğu aydın olur. Hər halda İmamın məqsədi, bu tərifin o

Xristianlar tutumlarını dəyişdirmədikləri müddətcə özləri üçün etibarlı

olduğu yolundadır. Necə ki Müsəlmanlara istiqamətli hər hansı

bir tərif üçün də eyni qayda etibarlıdır.

et-Dürr'ül-Mensur'da ABŞ b. Humayd, İbni Münzir, İbni Əbu

Xatəm, Ebu'ş-Şeyh və İbni Mürdeveyhə söykən/dözülərək verilən məlumata

görə Səid b. Cübeyr, "Bu, onların arasında keşişlər və rahiblərin

mövcudluğundan... ötəridir." ayəs(n)i haqqında belə dedi: "Bunlar,

Habeşistan hökmdarı Necaşinin elçiləridir. Necaşi onları Müsəlman

olduğunu, qövmünün İslama girdiyini xəbər vermək üçün göndərdi.

Bunlar yetmiş seçmə adam idi, qövmlərin ən/en məlumatlılarından və

ən yaşlılarından meydana gəlirdilər."

Bu rəvayətin başqa bir ifadəsində Səid b. Cübeyrin sözləri

belədir: "Habeşistan hökmdarı, ən/en seçmə yoldaşlarından

meydana gəlmiş otuz şəxsiyyət bir heyəti Peyğəmbərə göndərdi. Bunlar

Peyğəmbərə gəlib də yanına girincə Peyğəmbər onlara Yasin

surəsini oxudu. Onlar da Quranı eşidib də onun haqq olduğunu

anlayınca ağlamaya başladılar."