I məqalə M. M. Abbasov amea neft Kimya Prosesləri İnstitutu, p e. d N. A. Güncegörü

 

Həlli:  m(H

2

O)=m(hidrooksid)-m(oksid)=16-12,4=3,6q 

12,4q       3,6q              16q 

X

2

O+ H

2

O → 2XOH         

(2x+16)      18 

a)

= 0,2 mol 

b) (2x+16)·3,6=18·12,4   2x+16=62    2x=46      x=23    A

r

(X)=23 

 

Məsələ 3.  

 

a) X-in nisbi atom kütləsini;  

b) Y-in nisbi atom kütləsini müəyyən 

edin.  

A

r

(O)=16; A

r

(H)= 1 

 

Həlli:  Maddə  kütləsinin  saxlanması  qanunu  əsasında  suyun  kütləsini 

müəyyən etmək olar.  

    10              32              37,5          4,5 

XOH + OH → XY + H

2

O                          

    M              M                               18       

M(XOH)= 

=40; x+17=40; x=23; A

r

(X)=23 

 

M(HY)= 

;   M(HY)= 1+Y=128;   Y=127;    A

r

(Y)=127                               

                                      

Məsələ 4.  

 

 

Z-in 

nisbi 

molekul 

kütləsini 

hesablayın. 

M

r

(H

2

O)=18 

Reaksiya 

XOH + HY → XY+H

2

O 

Maddələrin kütləsi (qramla) 

XOH 

HY 

XY 

10 

32 

37,5 

Reaksiya  

XY

2

+2H

2

O → Z+T 

Maddələrin kütləsi (qramla) 

XY

2

 

H

2

O 

T 

16 

9 

6,5 

Kimya məktəbdə 

 

55 

 

 

Həlli:  

Maddə  kütləsinin  saxlanamsı  qanununa  əsasən  Z-in  kütləsini  tapıb, 

formulunun üzərində yazırıq.  

16              9               18,5     6,5  

XY + H

2

O →  Z + T                    

                2·18              M                                   

M(Z)= 

 

 

Məsələ 5. Birvalentli metalın 2,3 qramı hidrogenləşərək 2,4 q hidrid əmələ gətirir. 

Reaksiyaya daxil olan:  

a) hidrogenin həcmini (n.ş.-də litrlə);  

b) metalın nisbi atom kütləsini müəyyən edin. M

r

(H

2

) =2  

Həlli:  

m(H

2

)=m(hidrid)-m(metal)= 2,4-2,3=0,1q 

a)

 

V(H

2

)= 

 

          2,3       0,1              2,4         

b)

 

2X + H

2

 → 2XH                 

         2x          2                               

X= 

=23          A

r

(X)= 23 

Reaksiya  tənliklərinə  əsasən  reaksiyaya  daxil  olan  maddələrdən  hansının  artıq 

qaldığını müəyyən etmək olar. 

 

Məsələ 6.  

 

 

 

M(XO)=40q/mol olarsa, hansı maddədən 

neçə qram artıq qaldığını müəyyən edin.  

 

Həlli:  

m           m                 80 

2X + O

2

 → 2XO 

48          32               2·40

           m(X)= 80-32= 48q olar. 

Həm  X,  həm  də  O

2

-dən  48q  götürsək  X  tamamilə  reaksiyaya  daxil  olur, 

m(O

2

)

artıq

= 48-32=16q. Deməli 16q O

2

 artıq qalır. 

Reaksiya 

2X+O

2

 → XO 

Maddələrin kütləsi (qramla) 

X 

O

2

 

XO 

m 

m 

80 

4(52)2015 

 

 

56 

 

Məsələ 7. 

 

 

                    

X-in  80%-i  reaksiyaya  daxil  olursa, 

a və b-ni müəyyən edin.  

 

 

 

 

Həlli:      m(X)

reak.daxil olan

= 

32q 

Deməli  40-32=8  q  X  artıq  qalır,  yəni  a=8  q.  Qrafikə  əsasən  Y  tamamilə 

reaksiyaya girir.  

32      16         b=48q 

X + Y → XY.    Deməli b=48q olur. 

 

Məsələ 8.  

 

 

 

2Al+3S→Al

2

S

3

  reaksiyasına  əsasən  x  və  y-i 

müəyyən edin. A

r

(Al)=27; A

r

(S)=32 

 

 

Həlli:  

   96           96 

2Al + 3S → Al

2

S

3 

    54         96             150q 

   42q        0                                       

Deməli A→S; B→Al; C→Al

2

S

3

-dir.     X=42 q;       y=150 q olur.  

 

Məsələ  9.      39  qram  K,  39  qram  H

2

O-da  həll  olduqda  alınan  son  məhlulun 

kütləsini (qramla) hesablayın. M(K)=39q/mol; M(H

2

O)=18q/mol 

 

Həlli:  2K+ 2H

2

O → 2KOH + H

2

 

78            36q                 112q              2q 

39q          18q                 56q                1q 

Sxemdən görünür ki, K tamamilə reaksiyaya daxil olur və 1q H

2

 qazı ayrılır, 

XY 

X 

Y 

 40 

 16 

 a 

  b 

m (qram)

 

Z (zaman)

 

m(qram) 

C 

B 

A 

τ 

x 

96 

y 

zaman 

Kimya məktəbdə 

 

57 

 

sudan  39-18=21q  artıq  qalır.  Onda  son  məhlulun  kütləsi  başlanğıc  maddələrin 

kütləsindən 1q ayrılan qazın hesabına əskik olur. Yəni: m(məhlul)=39+39-1=77q 

 

Kimyəvi  reaksiyaların tənliklərinə əsasən  məhsulun çıxımını  (%-lə) və 

ya  əksinə  məhsulun  çıxımına  əsasən,  reaksiyaya  daxil  olan  maddələrin 

miqdarını (kütləsini, mol miqdarını, həcmini və s) hesablamaq mümkündür. 

 

 

Məsələ 10. 

Reaksiya 

CaH

2

+2H

2

O → Ca(OH)

2

+2H

2

 

Maddələrin miqdarı 

CaH

2

 

H

2 

(n.ş.-də) 

21 qram 

11,2 l 

 

Reaksiyanın praktiki çıxımını (%-lə) hesablayın. M(CaH

2

)=42q/mol 

Həlli:   

  21 q                                                            V(nəzəri) 

CaH

2

 + 2H

2

O → Ca(OH)

2

 +2H

2

 

  42 q                                                               44,8 l 

V(nəzəri)=

   

Çıxım 

 

 

Məsələ 11. 

 

 

 

Məhsulun  çıxımını  (%-lə)  hesablayın.  M(S)=32 

q/mol; M(SO

2

)=64 q/mol 

 

Həlli:    

8 q                                m(nəzəri)                 

S + O

2

 





t

 SO

2

                                    

32 q                                64 q                       

m(nəzəri)= 

 

çıxım η= 

 

Reaksiya 

S+O

2 

 





t

SO

2 

Maddələrin kütləsi 

S 

SO

2 

8 q 

12 q 

4(52)2015 

 

 

58 

Məsələ 12.  

Reaksiyaya daxil olan 

maddələr 

Kütləsi (qramla) 

Başlanğıc qarışıqdakı atomların 

ümumi sayı 

H

2

 

m 

34N

A 

O

2 

m 

 

Başlanğıc  qarışığın:  a)  həcmini  (n.ş.-də  litrlə);  b)  məhsulun  kütləsini 

(qramla); c) artıq qalan maddənin kütləsini (qramla) hesablayın.  

M(H

2

)=2 q/mol; M(O

2

)=32q/mol 

Həlli:  H

2

 və O

2

-nin kütlələrinin bərabər olması üçün 16mol H

2

 və 1 mol O

2

 

götürmək lazımdır. 

16 mol H

2

 → 32 q                  2·16=32 N

A

 atom 

 1 mol  O

2

 → 32 q                  1·2=2 N

A

 atom 

                                                Cəmi 34 N

A

  atom 

32 q        32 q    

2H

2

 +O

2

 → H

2

O           m(H

2

)

artıq

 = 32-4=28 qr 

4 q           32 q         36 q 

 

a) ν(baş.qarışıq) =16+1=17 mol     V(qarışıq)= ν∙V

m

=17∙22,4=380,8 l 

b) m(məhsul) = m(H

2

O)= 36 qram           

c) m(artıq qalan) = 32–4=28 q H

2

 

 

 

 

 

 

 

İstifadə  edilmiş  ədəbiyyat: 

 

1.  M.M.  Abbasov,  V.M.  Abbasov,  M.Ə. 

Abışov, V.S. Əliyev. Kimya. Ümumitəhsil 

məktəblərinin  7-ci  sinfi  üçün  dərslik. 

“Aspoliqraf” Bakı-2014, 95 səh.  

2.  R.Ə.  Əliyeva,  V.M.  Abbasov,  A.M. 

Məhərrəmov,  M.M.  Mabbasov  və  s. 

Kimya.  Ümumitəhsil  məktəblərinin  8-ci 

sinfi üçün dərslik. Anotasiya. “Aspoliqraf” 

Bakı-2015, 198 səh. 

3.  M.M.  Abbasov,  Kimya  I  hissə. TQDK, 

Abituriyent, Bakı 2007, 418 səh. 

 

 

 

 

 

Kimya məktəbdə 

 

59 

 

M.M. Аббасов, Н.А.Гунджегору, А.В.Зулфугарова 

Роль решения задач в укреплении теоретических знаний на основе начальных 

концепций химии. (I статья)

 

 

АННОТАЦИЯ  

 

Используя  теоретические  сведения  ученик,  абитуриент  или  учитель  химии 

быстрее  понимает  и  решает  задачу,  если  вместе  с  задачей  представляются  

теоретические  сведения.  Цель  статъи  заключается  в  определении  роли  методов 

решения задачи укреплении теоретических знаний. 

 

 

 

M.M.Abbasov, N.A.Guncegoru, A.V.Zulfugarova 

Based on initial concepts of chemistry, the role of the solution of the task on 

strengthening of theoretical knowledge (I article) 

 

ANNOTATION 

 

A student, an entrant or chemistry teacher, understands and solves the problem more 

quickly by using theory information, when the task shown with theoretical knowledge of 

chemistry. The  purpose  of the article  is to  determine the  role  of  the  methods  of solving 

tasks on strengthening of theoretical knowledge.

 

 

 

 

 

 

 

Açar  sözlər:  atom,  molekul,  kimyəvi  formul,  nisbi  atom  kütləsi,  elementin  kütlə  payı, 

mol, molyar kütlə, molyar həcm. 

 

Ключевые  слова:  атом,  молекула,  химическая  формула,  относительная  атомная 

масса,  доля  элемента  по  весу,  моль,  молярная  масса,  молярная 

объем. 

 

 

Key words: atom, molecule, chemical formula, relative atomic mass, the mass proportion 

of the element, mol, molar mass, molar volume.