I-tema. «Buxgalteriya esabi hám saliqqa tartiw» PÁniniń predmeti reje

Maqsetli túsimlerge maqsetli ilajlardı ámelge asırıw ushın mólsherlengen hám qaytarıp berilmeytuǵın maqsetli finanslastırıw qarjıları hám basqa túsimler kiredi. Bundaylarǵa grantlar, subsidiyalar, aǵzalıq vznosları, maqsetli paydalanılatuǵın salıq jeńillikleri hám basqa maqsetli túsimler mısal boladı.
Kelesi dáwir qárejetleri hám tólemleri ushın rezervlerge qárejetler hám tólemlerdi qárejetlerge bir tegiste qosıw ushın belgilengen tártipte shólkemlestiriletuǵın rezervler kiredi.
Kárxanaǵa shetten tartılǵan yamasa qarızǵa alınǵan qarjılar dereklerine bank kreditleri (ssudaları), kreditor qarızlar hám kárxananıń basqa minnetlemeleri kiredi.
Bank kreditleri (ssudaları) – bul kárxanalardıń qosımsha qarjılarǵa bolǵan talabın qandırıw ushın kárxanaǵa málim múddetke berilgan mámleketlik qarjıları bolıp esaplanıladı. Bank ssudaları qatań maqsetli mútájlik ushın beriledi hám belgilengen múddetinde qaytarılıwı kerek.
Kreditorlıq qarızlar – bul kárxanalardıń zat jetkizip beriwshilerge alǵan materialları ushın, kesip alıp islewshilerge olar tárepinen orınlanǵan jumıs hám kórsetilgen xızmetler hámde basqa aylanıslar boyınsha payda bolatuǵın qarızlar bolıp esaplanadı.
Kárxana minnetlemeleri – bul byudjetke hám byudjetten tısqarı fondlarǵa ótkiziletuǵın ajıratpa hám salıq summaları, isshi hám xızmeсhilerge (jámáát xojalıǵı aǵzalarına) beriletuǵın is (miynet) haqı summası hám basqalar esaplanadı.
Buxgalteriya esabınıń obektlerine joqarıda kórip shıǵılǵan xojalıq qarjıları hám olardıń quralıw dereklerinen tısqarı, xojalıq proсessleri de kiredi. Xojalıq proсessleri támiynat, óndiris hám realizaсiya proсesslerinen ibarat.
Támiyinlew proсessi kárxanada islep shıǵarıwdıń jaqsı barıwı ushın shiyki zat, material, janılǵı, sonday-aq, hár qıylı túrdegi tiykarǵı qurallardıń satıp alıp turılıw zárúrligi menen belgilenedi. Bul proсess islep shıǵarıw proсessi ushın zárúr qurallardı jetkerip beriwshilerden pulǵa satıp alıp, kárxanaǵa keltiriw menen shegaralanadı.