I togayev yuksak o'simliklar sistematikasidan amaliy mashg’ulotlar

Nazorat savollari
1. Govzabondoshlar oilasi hayotiy shakliga ko'ra qanday 
o'simliklar hisoblanadi?
2. Yer sharida nechta turkum va turi uchraydi?
3. Oilaning o'ziga xos xarakterli belgilari nimalardan 
iborat?
4. Oilaning qaysi bir vakili zaharli o'simlik hisoblanadi?
MAVZU: Yalpizdoshlar (Labguldoshlar) oilasi
• O'rganilayotgan vakilning sistematik o'rni
• Yalpiznamolar qabilasi - Lamiales
• Yalpizdoshlar oilasi - Lamiaceae 
Vakillari:
1. Osiyo yalpizi - Mentha asiatica
2. Maydagul tog'rayxon - Origanum tyttanthum
3. Gulbandli kiyiko't - Ziziphora pedicellata
4.Turkiston arslonqulog'i - Leonurus turkestanicus
5. Oq lamium - Lamium album
93

---

M avzu n in g m aqsadi: Oilaga mansub o'simliklarning 
anatom o-m orfologik tuzilishini, ko'payishini, turlar 
sonini, tarqalishi va ekologiyasini, tizim da tutgan 
o'rnini, m uhim vakillarining ilm iy (lotincha) nomlarini 
va aham iyatini o'rganish.
Kerakli jihozlar: Gerbariylar, o'sim liklar aniqlagi- 
chi, 
rasmlar, jadvallar, fiksatsiya qilingan gullar, 
mevalar, lupa, pintset, preproval nina va boshqalar.
Nazariy tushuncha: Bu oila o ‘z ichiga 200 dan ortiq 
turkum va 3500 turni o'z ichiga oladi. Ular asosan 
Yer sh arining issiq va m o''tadil iqlim li hududlarida 
tarqalgan bo'lib, bir va ko'p yillik o't. chalabuta, tropik 
m intaqalarda esa ba zi vakillari buta va daraxtsimon 
o'sim liklardir.
U larning poyasi 4 qirrali, barglari oddiy, povaga 
qaram a-qarshi 
joylashgan, 
yonbargchalari 
yo'q. 
To'pgullari 
barg 
qo'ltiqlarida 
joylashgan. 
Ikkita 
qaram a-qarshi barg qo'ltig'idan chiqqan dixaziy to'p- 
gullar o'zaro birlashib halqa to'pgul hosil qiladi. Har 
bir doira to'pgullar o'z navbatida boshoq, ro'vak, 
shingil ba'zan kallak to'pgullarda joylashgan. Gullari 
asosan noto'g'ri, ba'zan to'g'ri, 5 a'zoli qo'sh gulqo'r- 
g'onli. Gulkosa barglari 5 ta, birikib o'sgan 5 tishli 
bo'ladi. Gultojibarglari 5 ta, birikib o'sib 2 ta labni hosil 
qiladi.
Ustki labi ikkita, pastki labi uchta gultojibargning 
birikib o'sishidan hosil bo'lgan. Changchilari 4 ta, 
ulardan 2 tasi qisqa chang iplariga ega. B a'zan chang­
chilari 
ikkita 
bo'lib, 
qolgani 
qisqargan 
yoki 
shiradonlarga 
aylangan. 
Changchi 
iplari 
gultoji 
naylariga birikib o'sgan. Urug'chisi bitta, ikkita meva- 
bargli, tugunchasi ustki. Har qaysi urug'kurtak orasida 
ju d a barvaqt to'siq hosil bo'ladi. Natijada tuguncha 4 
bo'lakka ajraladi. Mevasi bir urug'li 4 ta yong'oq- 
chasim on mevachalarga ajraladigan uvoq meva.
6. Korolkov marmaragi - Salvia korolkovii (26-rasm)
94

---

Ahamiyati: 
Oila 
vakillari 
efir 
moylariga 
boy 
bo'lganligidan parfyum eriya va oziq-ovqat sanoatida 
ishlatiladi. Bulardan tashqari bir necha turlari 
dorivor o'sim liklar hisoblanib tibbiyotda qollaniladi.