I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
da başlıca sebebi, lisan-ı resmiyi süratle Türkçeleştirerek, daireleri Rus ve Ermenilerin istilalarından kurtarmak idi. Çünkü Türkçe yazılıp okunamamasının yegâne sebebi huruftan ibaret olduğu zannolunuyordu. Bidayeten Ruslar bu meseleye aleyhtar iken bazı taraflardan vuku bulan itirazat
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
55 onların gözlerini açtı ve Latin hurufunu kabul taraftarı oldular. Mesele İcraiye Komitesine vaz olunarak tasdik ettirildi. Bu sene (1923) de mekteplerde tatbikine karar verildi…” (Şimşir, 1991: 11-12).
Gürcistan’da yeni Türk alfabesini yaymak için parti örgütü işe koyuldu. Tiflis’te 1921 yılından beri eski harflerle yayınlanan “Yeni Fikir” gazetesi, iki sayfasını yeni Türk harfleriyle yayımlamaya başladı ve bu sayfalara “Işık Yol” adını verdi. “Işık Yol”un ilk sayısı 1924 Mart ayının başında yayımlandı ve “Yeni Fikir” gazetesinin eki olarak dağıtıldı. Tiflis yeni elifba komitesi, 28 Şubat 1924 günü kuruluşunu tamamladı. Bir hafta kadar sonra 9 Martta ilk yeni alfabe kursunu açtı. Buna ilk günde 72 kişi katıldı (Şimşir, 1991: 13). 5 Mayıs 1924 tarihinde yayınlanan haftalık bir gazete olan “Yeni Yol”da alfabe değişikliği konusundaki tezlerden birisi yer almaktadır. Yazı Behremov tarafından kaleme alınmıştır. Burada özellikle Arap alfabesinin Türklere İslamiyet’le birlikte zorla kabul ettirildiği, bu alfabenin mollalar için Kuran okuyup, dualar yazmanın dışında başka bir işe yaramadığı, gramer yapısı itibariyle de Arap alfabesinin Arapların dil ve telaffuzlarına uygun olarak düzenlendiği, bu alfabenin sadece üç sesli harften oluştuğu, Türkçenin ise dokuz sesli harfinin olduğu ve dolayısıyla Arap alfabesinin gramer olarak Türkçeye uymadığı anlatılmaktadır. Yazar şöyle devam eder: “Bu harflerle Arap kendi dilinde düzgün yazıp, belki de okuyabilir, ama Türklerin bunu yapması zordur, çünkü bazı seslerin iki, üç veya dört şekli mevcuttur.” Bunun dışında her Arap harfinin dört şeklinin olduğundan, başta, ortada, sonda ve tek; noktalamaların ve harekelerin çokluğundan bahsedilmekte, bunun ise eğitimi aksattığından ve Türkçenin saflaşmasına engel olduğundan bahsedilmektedir. Makalenin devamında ise Latin alfabesinin Türkçeye uygunluğu ve halk eğitiminin hızla ilerlemesine elverişli olduğu anlatılmaktadır. Yeni alfabe konusunun 65–70 yıl kadar önce ilk defa Ahundov tarafından ortaya atıldığı, ancak bunun bir sonuç vermediği de vurgulanmıştır. Ayrıca, Müsavat Hükümeti döneminde bile alfabenin ıslahı üzerinde durulduğu, ancak devletin işgal sonucu sona ermesi ile bu projenin kâğıt üzerinde kaldığı da anlatılmaktadır. Şura Hükümeti döneminde bu işe ciddi yanaşılmış, Yeni Türk Alfabe Komitesi kurulmuştur. Bu komite bütün Doğu ülkelerinde Türkistan, Buhara, Başkurdistan, Tataristan, Türkiye ve Azerbaycan’ın kazalarında şubeler oluşturarak alfabenin yayılması konusunda önemli işlere imza atmıştır. Ayrıca, Neriman Nerimanov’un yeni alfabe konusunda teşebbüskarlardan birisi olduğundan ve Moskova’da bu alfabeyi umum Rusya Türkleri arasında yayma faaliyetine geçtiği de burada vurgulanmaktadır. Yazının sonunda ise alfabe konusunun çözümlenmesi için Türk Halklarının Kurultayının çağırılması gerektiği ifade edilmiştir (“Yeni Yol” gazetesi, 5 Mayıs Çarşamba, 1924, no: 10 (64)). 16 Kasım 1924 tarihli “Yeni Yol” gazetesinde alfabenin uygulanması konusunda bir yazı daha yayınlanmıştır. Bu yazı Gürcistan’ın Borçalı vilayetinde yaşayan Türk asıllı E.Karabağlı tarafından kaleme alınmıştır. Burada Gürcistan “maarif komiserliğinin” emriyle Türk okullarında derslerin yine de eski yöntemle yapıldığından bahsedilmekte, bundan duyulan endişe dile getirilmektedir. 23 Kasım 1924 tarihli “Yeni Yol” gazetesinde de bu konu üzerine bir makale yazılmıştır. Yazı “Yeni Elifba ve Türk Ziyalıları” olarak adlandırılmaktadır. 19 Aralık 1924 tarihli “Yeni Yol” gazetesinde Ziynet Novşirinov isimli bir yazar “Arap Harfleri Neden Türk-Tatar Dillerine Yaramır” başlıklı bir yazı yayınlamıştır. Yazıda özellikle gramer yapısı itibariyle Arap alfabesinin Türkçeye uyarlanmasındaki problemlere değinilmiştir: “Türk-Tatar halkları uyuyanda, maarif ve medeniyet hayatı aşağı olanda, yazı ile lap az iş görülende Arap harflerinin Türk-Tatar dillerine yarayıp yaramadığını başa düşenler yoktu. Habele o zamanın yazı ve çap (matbaa) tekniği ile bu cür bir teksiri meydana çıkaramazdı. Maarif ve medeniyet hayatının yazı vasıtasıyla olan kolları Arap ve Fars dillerinde el yazısı ile gedirdi. Türkçe yazı yalnız seyrek seyrek tapılan şairlerin şiirlerinde, kasidelerinde, tarifnamelerinde olurdu. Fakat burada da Arap harflerinin Türkçeye tatbikinde binlerce çetinlik vardı. Evvelinci çetinlik Arapçanın avazlar usulündeki katmerlilik ve karışıklıktaydı.” “Yeni Yol” gazetesinin 22 Aralık 1924 sayısında da Ziynet Novşirinov “Arap Harfleri Neden Türk-Tatar Dillerine Yaramır” konusunda yazmaya devam etmektedir. Ziynet Novşirinov “Yeni Yol” gazetesinin 23 Aralık 1924 sayısında da Arap alfabesinin Türkçeye uyarlanmasındaki zorlukları örneklerle açıklıyor: “Bütün bu noktayı nazarlardan da Arap
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
56 alfabesi Türk-Tatar dillerine yaramır. Bütün bu terakkileri elde etmek ve orta asrilikten kurtulmak için Türk-Tatar halklarının Arap alfabesini bırakarak dilin ses usullerine ve zaman, teknik, fen taleplerine cevap verebilecek yeni alfabeye, Latinceden Türk-Tatar dillerinin bünyesine göre yapılacak yeni Türk alfabesine geçmek zaruridir.” 26 Şubat - 6 Mart 1926 tarihleri arasında Bakü’de Birinci Uluslararası Türkoloji Kongresi toplandı. Kongreye 131 delege katıldı Bunların 98’i Türk-Tatar, 33’ü yabancıydı. Kongrede Türkiye’yi Fuat Köprülü ile İstanbul Tıp Fakültesi hocalarından Dr. Hüseynzade Ali Bey temsil ettiler. Kongrede görüşülen konuların en önemlilerinden birisi yazı sorunuydu. Sovyetler Birliği Türklerinin Arap yazısından Latin yazısına geçişlerinde Bakü Türkoloji kongresinin önemli bir yeri vardır. Yazı konusunda genel görüşler ortaya atıldı: • Türkçedeki bütün kelimeler, bu arada Türkçeye girmiş olan Arapça kelimeler için bir tek imla kuralı uygulanmalıdır, • Çeşitli ortograf ilkeleri içinde Türk diline en uygunu fonetik imla ilkesidir, • Fonetik imla ilkesine en uygun alfabe, Azerbaycan’da kullanılmağa başlanan Latin kökenli Türk alfabesidir, • Yeni Türk alfabesinin imla bakımından çeşitli üstünlükleri vardır: Bu alfabe ile özel isimler ve coğrafi isimler büyük harflerle yazılabiliyor, kelimeler hecelere ayrılabiliyor, sesli harfler kelimelerde vurgulanabiliyor ve dolayısıyla çocuklar doğru okuyup yazabiliyor (Şimşir, 1991: 17).
Bakü kongresi, tartışmaları tamamladıktan sonra alfabe konusunda şu karar örneğini onayladı: “1. Kongre, yeni Türk alfabesinin Arap alfabesine ve ıslah edilmiş Arap alfabesine teknik üstünlüğünü ve yeni alfabenin kültürel ve tarihsel alanda gittikçe artan önemini belirttikten sonra yeni alfabenin ve bunu uygulama yönteminin Türk-Tatar bölgelerinde ve cumhuriyetlerinde benimsenmesini bu Sovyet birimlerinin her birinin kendi yetkisine bırakır. 2. Kongre ayrıca, yeni Türk alfabesinin Azerbaycan’da ve birkaç başka bölgede ve cumhuriyette benimsenmiş olmasının son derece önemli olduğunu da belirtir. Kongre, Azerbaycan’ın ve öteki cumhuriyetlerin deneyimlerini ve yeni alfabeyi öğrenme yöntemlerini, ilerde kendi ülkelerinde de uygulamak üzere, öğrenmeleri için Türk-Tatar halklarına çağrıda bulunur.” Bu karar 7 olumsuz ve 6 çekimser oya karşı 101 oyla alınmıştı. Olumlu oyların 6’sını Ruslar, 95’ini Türkler vermişlerdi (Şimşir, 1991: 19). Aslında Sovyet idaresi, 1930’da Türk topluluklarının alfabesini resmen Ruslaştırmaya karar vermişti. Fakat bu husustaki fikirlerin izlerini daha önce de görmek mümkündür. Mesela, 1924 yılında Türk dilleri için Latin alfabesinin hazırlanması sırasında Sovyet İlimler Akademisinin antropoloji ve etnografya müzesinde Leningrad Üniversitesi Filoloji Topluluğu’nun Dilbilim Dalı’nda L.V. Şçerba başkanlığında, Latin harfleriyle ilgili muhtelif projeler müzakere edilmiştir. Komisyon “artık ilgili müesseseler tarafından da kabul edilmiş bulunan Latin alfabesini” esas olarak almış fakat aynı zamanda şunu da açık olarak belirtmiştir ki: “Bütün Türk toplulukları için müşterek bir alfabeye temel olmak üzere Latin alfabesi, Rus alfabesine nazaran, ilmi bakımdan hiçbir üstünlük göstermemektedir” (Temir, 1976: 1396). 1939–1940 yıllarında Stalin İkinci Dünya Savaşını fırsat bilerek Sovyet Türklerine Kiril (Rus) alfabesini empoze etti. Sovyet Türklerinin 1927–1931 yılları arasında benimsemiş oldukları bileştirilmiş Türk alfabesi ortadan kaldırıldı. Türk alfabesinin yerini Kiril alfabesi aldı. Sovyet Türkleri zorla Kiril alfabesine sürüklenince, Türk alfabe birliği parçalanmış oldu. Kaba bir Ruslaştırma politikasına hedef olan Sovyet Türkleri, Türkiye Türklerinden uzaklaştırıldılar (Şimşir, 1991: 29). Sovyetler Birliği sınırları içindeki Türkler de birbirlerinden uzaklaştırıldılar. 1930’larda bir tek alfabe kullanan bu insanlara ayrı ayrı Kiril alfabeleri kabul ettirildi. Bir tek alfabe yerine yirmi kadar değişik alfabe empoze edildi. Yani, Sovyet Türkleri alfabe bakımından yirmi kadar parçaya bölündü. Azerbaycan, Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlerinde ve çeşitli özerk bölgelerde yaşayan Türklere empoze edilen Kiril alfabelerinin hiçbiri birbirinin aynısı değildi. Aynı soydan olan, aynı dili konuşan ve daha dün aynı alfabeyi I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
57 kullanmış olan bu insanlar şimdi birbirilerinin yazılarını anlayamaz duruma düşürülmüşlerdi (Şimşir, 1991: 29). Sovyet rejiminin temel amacı Türk Halk Cumhuriyetlerine kültür temelinde birbirinden farklı birer alfabe kabul ettirerek, eğitimde Rus dilini yoğunlaştırarak ve iki dilli birer toplum yaratarak Türk boylarına Rus kültürünü aşılamak; dolayısıyla Türk kültürünü parçalamaktı (Korkmaz, 2006: 8). Rus harflerinin kabulü sırasında, Latinleşme kampanyasını canlandıran ve ilgi ile takip olunan fonetik ve kelimeler üzerindeki nispeten serbest münazaa münakaşalar artık mevcut değildi. Yerli liderlerinden mahrum kalan Rus olmayan milletler ürkmüşlerdi. Onlar şimdi sanki yazının Ruslaştırılmasına boyun eğmek mecburiyeti karşısında bulunuyorlardı. Sovyet idaresi de, Rus harflerinin kabulünün, Rus olmayan milletlerin Ruslaştırılması için yapıldığını gizlemeye lüzum görmüyordu. Çok geçmeden bu değişmenin Rusça olmayan dillere Rus kelimelerinin alınması hususunu kolaylaştırdığı görüldü (Temir, 1976: 1396). 1920–1930 yıllarında Sovyet rejiminde yetişmiş olan birçok Türk şairi, tiyatro yazarı, gazeteciler ve diğer münevverler, büyük katliam esnasında yok edilmişlerdi. Sonra bunların eserleri de ortadan kaldırıldı ve okunması yasaklandı. Sovyetler için tarihin yeniden yazılması, eskiden basılmış olan milyonlarca cildin ortadan kaldırılması lazımdı. Alfabe değişikliği bu işi kolaylaştırdı. Zaman komünistlerin maksatları için işliyordu. Latin alfabesiyle yazılan eserler gittikçe azalıyor ve Rus alfabesiyle yetişen yeni nesil için elde edilmesi güç bir hal alıyordu (Temir, 1976: 1396). 1939’daki alfabe değişikliği konusu Azerbaycan basınında yer almaktadır ve bu dönemde genellikle propaganda amaçlı yazıların yazıldığı dikkati çekmektedir. 21 Mayıs 1939’da “Muallim Gezeti” (Muallim Gazetesi) “Yeni Azerbaycan Alfabesini Tartışıyoruz” isimli makale yayınlamıştır. Makalede büyük tarihi geçmişi olan Azerbaycan’ın yüzyıllar boyunca siyasi, iktisadi ve bilim olarak Arap-Fars, etkisi altında olduğundan bahsedilmiş, Arap alfabesinin zorluğu anlatılmıştır. Ayrıca, XIX. Yüzyılın ortalarında M.F. Ahundov’un Arap alfabesine karşı çıktığı ve yeni alfabe için reform yaptığı fakat bunun İran’daki feodal dini gruplar ve Osmanlı Sultanları tarafından örtbas edildiği de anlatılmaktadır. Makalede ayrıca M.F. Ahundov’dan sonra Seyit Azim Şirvani, M.A. Sabir ve diğer aydınların Azerbaycan halkını Batı medeniyetini öğrenmeğe çağırdıklarından da bahsedilmiştir. Ayrıca, Latin alfabesinin olumlu yanlarıyla birlikte, Rus alfabesine geçilmesiyle birlikte Rusçanın daha çabuk ve daha kolay bir şekilde öğrenilebileceğinden de bahsedilmektedir. Bunun dışında, Rus alfabesinin kabul edilmesinin Azerbaycan halkının siyasi ve kültürel anlamda kalkınması için önemli bir faktör olacağı da burada belirtilmiştir (Ahundov S., 1939: no 19 (212)). 12 Ağustos 1939 tarihinde yayınlanan “Kommunist” gazetesi de “Yeni Azerbaycan alfabesi Projesini Tartışıyoruz” isimli makale yayınlamıştır. Makalede yeni Azerbaycan alfabesi örneklerle anlatılmaya çalışılmıştır. Tartışmalı bir harf olan “j” (ses olarak Türkiye Türkçesinde “y”yi ifade eder) üzerinde durulmuştur (Zeynalov, 1939, no: 184 (5716)). Ayrıca, “Kommunist” gazetesi daha sonraki yayınlarında yeni alfabeyi öğrenenlere yardım amaçlı dersler yayınlamıştır. Bunlardan birisi 16 Kasım 1939’daki “Kommunist” gazetesinde yayınlanmıştır. 20 Kasım 1939 tarihinde yayınlanan “Muallim Gazetesinde G. Aslanova’nın “Yeni Azerbaycan Elifbası Hoşbaht Halkımızın Medeni Tarihinde Yeni Parlak Bir Sayfa Açıyoruz” isimli yazısı yayınlamıştır. Ayrıca bu sayıda yeni alfabeyi öğrenenlere kolaylık sağlamak amacıyla dört ders eklenmiştir. Alfabe örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Bunların dışında da gazetelerde alfabenin kısa sürede öğrenilebilmesi için dersler ve propaganda amaçlı yazılar yazıldığı da görülmektedir. Örneğin, 21 Kasım 1939’da yayınlanan “Komünist” gazetesinde yayımlanan “Rus Elifbası Grafikası Esasında Düzeltilmiş Azerbaycan Elifbası” adlı yazı buna örnek olarak gösterilebilir. 1941’de harbin başlamasıyla Sovyetlerin Alman istilasını önlemeye çalışmaları yüzünden ve mevcut itaatsizlik ve memnuniyetsizliği gidermek maksadıyla birçok yerde komünist tazyiki azalmıştı. Bütün bunlar, Rus alfabesini öğrenmeye icbar edilen toplulukların harp bitinceye kadar arzu ettikleri şekilde hareket etmelerine ve diledikleri yazıyı kullanmalarına vesile oldu. Harp bittikten sonra komünistler tekrar memleketin dâhili işlerini ele aldılar. Yeni tasfiyeler başladı. Yerli kültüre I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
58 yapılan zalimce hücumlar süratle ilerledi ve Stalin’in ölümünden üç yıl evveline kadar en yüksek haddini buldu. Harpten sonra Ruslaştırma belirli alanlarda fazlasıyla başarılı olmaya başladı. Rusça kelimeler, siyasi, ekonomik, ilmi ve teknik alanların çoğu için mecburi tutuldu (Temir, 1976: 1396). 1991 yılında Sovyetler Birliğinin parçalanmasından ve Asya’da bağımsız Türk Cumhuriyetlerinin kurulmasından sonra kendini gösteren yeniden yapılanma sürecinde çeşitli konular yanında, alfabe ve ortak yazı dili konusu da gündeme gelmiştir. Bu konunun yeniden gündeme getirilmesinin nedeni, Türk Cumhuriyet ve topluluklarının kendi kimliklerini güçlendirme yanında, yeni dünya şartlarının gerekli kıldığı değişim ve gelişmelere de ayak uydurarak daha ileri bir gelişme düzeyine ulaşmaktı. Bu nedenle 18-20 Kasım 1991 tarihleri arasında, İstanbul’da Türk dünyasından Türk dünyasından gelen değerli düşünce ve bilim adamlarının katkıları ile Milletlerarası Çağdaş Türk Alfabeleri Sempozyumu yapılmış ve oy birliği ile bazı tavsiye kararları alınmıştır. Genel duruma bakılırsa bugün için Türk dünyasında daha birleştirici ve bütünleştirici bir alfabe birliği kurulamamıştır (Korkmaz, 2006: 11).
KAYNAKÇA 1. Ahundov S. “Yeni Azerbaycan Elifbasını Müzakere Edirik”, “Muallim Gezeti” 21 Mayıs 1939, no 18 2. Aslanova G. (SSCB Baş Sovyeti Milletler Sovyetinin Başkan yardımcısı) “Azerbaycan Halkının Yeni Alfabesi” “Muallim Gezeti” 20 Kasım 1939, no 38 3. Azerbaycan Sovyet Ensiklopediyası (ASE) IV. cilt 19, Bakû 1980 4. Ergin M. “Türklerde Yazı ve Alfabeler”, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1976 5. İslam Ansiklopedisi, EBCED maddesi, cilt,4, İstanbul, 1964 6. “Kommunist” gazetesi, 21 Kasım, 1939, no, 266, “Rus Elifbası Grafikası Esasında Düzeltilmiş Azerbaycan Elifbası” 7. Korkmaz Z. “Türk Dünyasının Ortak Kültür Değerleri Açısından Alfabe ve İletişim Dilinde Ortaklık Üzerine”, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Azerbaycan Respublikası Teshil Nazirliği I. Türkoloji Kurultayının 80 Yıllık Yubileyine Hasrolunmuş Elmi Konferansın Tezleri, Bakü, 23–25 Mayıs, 2006 8. “Rus Elifbası Grafikası Esasında Düzeltilmiş Yeni Azerbaycan Elifbası” “Kommunist” Gazetesi, 16 Kasım 1939 9. Şimşir B. “Azerbaycan’da Türk Alfabesi. Tarihçe”, Ankara, 1991 10. Temir A. “Dış Türklerde Dil ve Yazı”, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1976 11.
Zeynalov Y. “Yeni Azerbaycan Elifbası Proyektini Müzakere Edirik” “Kommunist” gazetesi, 12 Ağustos 1939, no 184 (5716) 12. “Yeni Yol” gazetesi, 5 Mayıs Çarşamba, 1924, no 10 (64), 13. “Yeni Yol” gazetesi, 16 Kasım, 1924, VI-XII. Aylar, no, 14–57 14. “Yeni Yol” gazetesi, 23 Kasım, 1924, no,38 15. “Yeni Yol” gazetesi, 19 Aralık, 1924, no:47 16. “Yeni Yol” gazetesi, 22 Aralık 1924, no:49 17. “Yeni Yol” gazetesi, 23 Aralık 1924, no:80
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
59
Vefa KURBAN, Assoc. Prof. Dr. Izmir Ekonomi University, Izmir-Turkey Gülmira KURUOĞLU, Prof. Dr. Dokuz Eylül University, Faculty of Letters, Izmir-Turkey
The effect of the First Turkological Congress on development of the alphabet in Azerbaijan Summary
Throughout history Turks have used a variety of texts and alphabets. Gokturk, Uighur, Arabic and Latin alphabets have become Turkish national alphabets. To this alphabets can be added, the Kiril alphabet which has been used in Turkish Republics of the former Soviet Union as fifth public alphabet.
The problem of alphabet of Turks was one of the most important subjects in the First Turkological Congress which was hold in Baku-Azerbaijan on February 26-March 6, 1926. The First Turkological Congress played a major role on the change of the Arabic alphabet to the new Turkish alphabet with Latin letters in Azerbaijan and other Turkish republics of Soviet Union. Besides, the Congress expressed that the adaptation of the new Turkish alphabet in Azerbaijan was very important
Today, when the features of alphabet used in Azerbaijan, and its harmony with other Turkish alphabets and its cultural-political results are taken into consideration, it is understood that this “alphabet issue” has not finished yet. Key words: First Turkological Congress, Azerbaijan alphabet, Turkish alphabet, Latin alphabet, Cyrillic alphabet.
Qafar Çakmaklı Mehdiyev, Prof. Dr. Erciyes Üniversitesi Edebiyat fakültesi Ermeni dili ve Kültürü bölümü Öğretim Üyesi
HRAÇYA ACARYAN’IN 1926 TÜRKOLOJI KURULTAY’DA SUNUMUNDAKI TÜRKÇEDEN ERMENİCEYE GEÇEN KELİMELER KONUSU VE BUNUNLA İLGİLİ ERMENİCE ESERLERİ ÜZERİNE
Türk dilinden Ermenice’ye ve Ermenice’den Türkçe’ye kelimelerin geçmesi ile ilgili ilk bilgiyi XVII. Yüzyılda seyyah Evliya Çelebi hatırlatmıştır. Onun sefer kayıtlarında bu örnek olarak sunduğu böyle kelimelerden onlarcası yer almıştı. Sonralar dilbilimci Robert Dankoff “ Çelebinin sözlüğü” adlı eserinde bunlardan bahis etmiştir. Diğer bilim adamları da hem Ermenistan’da, hem Azerbaycanda, hem de Türkiye’de Ermenice’den Türkçe’ye ve Türkçe’den Ermenice’ye keçen kelimelerden bahis etmişler. Bunların içerisinde en kapsamlı araştırma Hraçya Acaryan’a aittir. O 1902. ve 1926 yılında Türkoloji Kurultaylarda bu konu ile ilgili geniş sunumlar yapmış ve konuyu daha sonraki eserlerinde incelemiştir. Acaryan kimdir? Ermeni bilim adamı, profesör Hraçya Acaryan İstanbul’da , kunduracı ailede doğmuş, Ermeni Okulu'nda okumuş, Paris’te, Sorbonne Üniversitesinde yüksek öğrenim görmüştü. O, 1917 yılında Paris’te Ermeni dilinin 13. Kongresinde yer aldı ve dilbilimcilikle ilgili iki rapor sunmuştu. 1898’de yüksek öğretimden mesleki mezun olduktan sonra Kafkasya’ya gelmiş ve kendini bilimsel çalışmalara adamıştır. Türkoloji ile ilgili toplantılarda Türkçe’den Ermenice’ye ve Ermenice’den Türkçe’ye geçen kelimeler üzerine çok sayıda çalışmaları olmuştur. Bir süre Erivan Devlet Üniversitesi'nde çalışan ve bilimsel ve pedagojik çalışmalarını devam ettiren Acaryan Türk dilinin araştırılmasına önemli katkılarda bulunmuştur. Hraçya Acaryan Türk dili Kurultaylarında (1902 ve 1926) sunumlar yapmış ve Türk dilinden Ermeniceye 4 binden fazla kelimenin geçtiğini I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
60 belirtmiştir. Bilindiği üzere 1902 Yılında Moskova’da Lazarev Enstitüsü tarafından tam ismi “Türk Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|