I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans
Yüklə 2,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
nowadays, we are geographically very close, that’s why we have a lot of common elements in our daily lives. We had the same ways of life and we were considering as Nomads, as animal husbandary was the main part of life from immemorial ancient times. From past till current times both Kazakh and Mongolian people have nomadic lifestyle where the most important occupation is animal husbandary. Between those people who give an importance for saving the nature and, who had same beliefs have much in common. These two culture have similarities in folklore as folk dances (ұлттық ойындар / үндэсний тоглоом), ornaments (ою-өрнектер / хээ угалз), stamps (таңба / тамга), proverbs (мақал-мəтелдер / сургаал үг), national costumes (ұлттық киімдер / үндесний хувцас), tabu ( тыйым сөздер / цээрлэх ëс) which is an important part of the culture and language of the people. Kazakh and Mongolian customs carry unique structure and properties. These structure and properties, which are unique for all nations, are very important. So that should be examined after the similarity of language, are culture and traditions. Key Words: Turkic, Kazakh, Mongol, tradition, proverb, tabu, history
Arş. Gör., Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Ankara-Türkiye samet.kumanli@hacettepe.edu.tr
BAKÜ TÜRKOLOJİ KURULTAYI’NIN 90. YILINDA TÜRK DİL KURUMUNUN ELEKTRONİK SÖZLÜKLERİ ÜZERİNE
Giriş 26 Şubat 1926 günü, Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de toplanan I. Bakü Türkoloji Kurultayı’nda başta ortak alfabe olmak üzere, ortak terimler ve ortak edebi eserler ile ilgili çeşitli konular gündeme getirilmiş ve tartışılmıştır. Söz konusu oturumlarda Türk yazı dilinin ve lehçelerinin söz varlıklarının derlenerek taranması gibi gereklilikler pek çok konuşmacı tarafından
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
130 dile getirilmiştir. Aradan geçen 90 yılda Türkoloji alanında büyük gelişmeler yaşanmış bunun yanı sıra teknolojik olarak da büyük değişimler ortaya çıkmıştır. Bu teknolojik gelişmeler, belirttiğimiz üzere ilk olarak 26 Şubat 1926 günü başlanmış olan Bakü Türkoloji Kurultayı’nın düzenlenmesinde XIX. yy. sonlarından itibaren yayımlamaya başladığı Tercüman gazetesi ile ortaya koyduğu Dilde, fikirde, işte birlik düşüncesi ile oldukça etkili olan büyük Türk düşünürü İsmail Gaspıralı’nın ideallerinin bugün gerçekleşmesini sağlamıştır. Bu noktada Türk Dil Kurumunda yapılan çalışmalarla bir yandan Türkoloji alanında yaşanan gelişmeleri izlerken diğer yandan teknolojide ortaya çıkan yenilikleri takip etmiş ve Türkiye Türkçesinin söz varlığının kaynaklarını elektronik ortama aktarılması sağlanmıştır. Bugüne dek 11 baskısı yapılan ve ilk baskısı 1945 yılında tamamlanmış olan Türkçe Sözlük’ün 2002 yılına dek dokuz baskısı yapılmış bulunmaktaydı. 1997 yılında hizmete giren Türk Dil Kurumu ağ sayfası ile birlikte Türkçe Sözlük’ün artık ağ ortamına aktarılması ve kullanıcıların hizmetine sunulması gerekliliği ortaya çıktı. Bu bağlamda ilk olarak 11 Temmuz 2002 günü düzenlenen törenle Türk Dil Kurumunun ağ sayfasındaki sözlük kamuoyuna sunulmuştur. Türkiye Türkçesinin söz varlığının elektronik ortama aktarılması konusunda atılan bu ilk ve önemli adımın ardından yine aynı yıl içerisinde Atatürk Kültür, Dil, Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulunun kararıyla Güncel Türkçe Sözlük Çalışma Grubu oluşturularak dildeki gelişmeler izlenmiş ve Türkçe Sözlük bu gelişmelerle birlikte elektronik ortamdaki veri tabanına uygun hale getirilmiştir. 2005 yılında dönemin Türk Dil Kurumu başkanı Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın öncülüğünde Güncel Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu Çalışma Grubu oluşturularak Güncel Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu Çoklu Ortam Yoğun Diski kullanıcıya sunulmuştur. Bu önemli adımların ardından Türk Dil Kurumu genel ağ sayfasında Güncel Türkçe Sözlük’ün yanı sıra Kişi Adları Sözlüğü, Bilim ve Sanat Terimleri Sözlüğü, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü ile Yazım Kılavuzu kullanıcılar için genel ağ sayfasında erişime açılmıştır. Bildirimizde söz konusu çalışmalar hakkında ayrıntılı bilgi vererek Türk Dil Kurumu’nun ağ sayfasındaki sözlüklerin kullanım özellikleri ile Güncel Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu Çoklu Ortam Yoğun Diski’nin kullanım özellikleri ile bu çalışmaların Türk diline sağladığı katkılar irdelenecek ve araştırmacılarla paylaşılacaktır.
Bakü Türkoloji Kurultayı ve Söz Varlığının Önemi Bugün 90. Yılını kutladığımız Bakü Türkoloji Kurultayının 1926’da gerçekleştirilen ilk toplantısında en önemli konulardan birisi de ortak edebi eserler ve ortak söz varlığının ortaya çıkarılmasıydı. Oldukça zor şartlar altında toplanan kurultaydan elde edilebilecek çıkarımların değeri günün koşulları düşünüldüğünde daha iyi anlaşılmaktadır. Kurultayda söz alan konuşmacıların çoğu söz varlığının önemine dikkat çekmiştir. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte söz varlığının tespiti ve ortaya konulmasında kolaylıklar ortaya çıkmıştır. Türk Dil Kurumu gibi öncü bir kurumun da bu gelişmelerin takipçisi olarak Türk dilinin özellikleri ve söz varlığını teknolojik imkânlarla birleştirerek ortaya koyması Türk dili araştırmaları bağlamında oldukça önemli bir adımdır. Teknolojik gelişmelerle birlikte artık sözlükler elektronik ortama aktarılarak araştırmacıların kullanımına sunulmuştur. Türk Dil Kurumu da bu kapsamda tıpkı Bakü Kurultayının toplanmasında fikirleriyle etkili olan İsmail Gaspıralı’nın Dilde, fikirde, işte birlik anlayışına hizmet edecek biçimde yayınladığı sözlükleri elektronik ortama aktarmıştır.
Bakü Türkoloji Kurultayı Bağlamında Türk Dil Kurumunun Elektronik Sözlük Çalışmaları Bakü Türkoloji Kurultayının ilk toplantısında katılan 131 delegeden üçü Türkiye’nin temsilcisi olarak kurultayda bulunmuştur. Mehmed Fuad Köprülü, Hüseyinzade Ali Turan ve İsmet Hikmet Ertaylan Türkiye’nin kurultaydaki temsilcileri olmuştur. Kurultayda alınan 7 karardan 6.sı Türk Dil Kurumunun yaptığı sözlük çalışmalarıyla doğrudan ilişkilidir. Buna göre, Türk dilleri arasında ortak edebi dil ve ortak söz varlığı tespit edilmelidir. Bugün bunun yapılabilmesinin en etkili yolu elektronik sözlüklerin kullanımını yaygınlaştırmaktır. Türk Dil Kurumunun kuruluş misyonuna bağlı olarak öncelikle Türkiye Türkçesinin söz varlığının tespiti ve Türkiye Türkçesini kapsayan genel Türkçe sözlük oluşturulması çalışmaları hız I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
131 kazanmıştır. Bu bağlamda Türkçe Sözlük’ün ilk baskısı 1945 yılında yapılmıştır. Böylelikle Türkiye Türkçesine ait söz varlığının tespiti konusunda ilk ciddi çalışma Türk Dil Kurumu tarafından ortaya konulmuştur. 1945 yılındaki bu ilk adımın ardından günümüze dek Türkçe Sözlük’ün on bir baskısı yapılmıştır. Türk Dil Kurumu’nun ağ sayfasının 1997 yılında erişime açılmasının ardından 11 Temmuz 2002’de Türkçe Sözlük’ün ağ sayfasına aktarılması ile birlikte elektronik sözlük çalışmaları hız kazanmıştır. Elektronik sözlüklerin en önemli özelliklerinden biri de söz konusu sözlüklerin sürekli güncel tutularak kullanıcının hizmetine sunulması olduğundan aynı yıl içerisinde güncelleme çalışmaları başlamıştır. Bu konuda en önemli adım Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın tarafından oluşturulan Güncel Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu Çalışma Grubunun çalışmalarıyla birlikte Güncel Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu Çoklu Ortam Yoğun Diski kullanıma sunulmuştur. İki yıllık bir çalışmanın ardından ortaya çıkan bu değerli çalışma ile dijital ortamda Türkçe Sözlük’ün kullanılması konusunda büyük bir adım atılmıştır. Yoğun diskin hazırlanması ile birlikte Türk Dil Kurumunun diğer sözlükleri de elektronik ortama aktarılmıştır. Böylelikle kullanıcıların Türk Dil Kurumunun ağ sayfası http://tdk.gov.tr/ üzerinden Güncel Türkçe Sözlük’ün yanı sıra Kişi Adları Sözlüğü, Bilim ve Sanat Terimleri Sözlüğü, Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü ile Yazım Kılavuzu’na erişimi sağlanmıştır.
Güncel Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzunun Teknik Özellikleri ve Kullanımı Güncel Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzunun yoğun diski 2 yıllık bir çalışma sonucunda ortaya konulmuştur. Bu çalışmanın en önemli yanın Güncel Türkçe Sözlük’ün ilk kez elektronik ortama aktarılmış olmasıdır. Güncel Türkçe Sözlük’ün ağ ortamındaki sürümü ile Yazım Kılavuzu’nu bir araya getiren söz konusu yoğun disk, söz varlığı bakımından oldukça zengin bir yapıya sahiptir. 110.804 söz varlığı ögesini barındıran diskte söz, deyim, terim ve anlamdan oluşan çeşitli söz varlığı ögeleri yer almaktadır. Madde içi ve madde başı sözcük sayısı ise toplamda 83.430’dur. Söz konusu sözcüklerin 68.641 adedi madde başı sözcüktür. Madde başı sözcükler TRT’de yetişmiş olan tecrübeli sunucular Göksel Durna ve Rahmi Aygün tarafından seslendirilmiştir. Böylelikle yoğun disk kullanıcıları için sözcüklerin sesletim ve telaffuzlarını rahatça dinleme imkânına sahip olabilmektedir. Sözlük hazırlama aşamasında en önemli noktalardan biri de madde başı sözcüğün bağlamının anlamdan sonra aktarılmasıdır. Bu bağlamda yoğun diskte Türk edebiyatının önemli iki yüz on yedi yazar ve şairinin eserlerinden seçilmiş olan 96.417 cümle bulunmaktadır. Elektronik sözlüklerin bir diğer özelliği de kullanıcının özel olarak araştırma alanına yönelik olarak arama yapabilme olanağını sağlamasıdır. Bu bağlamda Güncel Türkçe Sözlük’te kullanıcıya arattığı sözcüğün tür, köken, anlam, söyleyiş, deyim yapısında kullanımı, birleşik fiil ve atasözlerini görebileceği bir arama yazılımı bulunmaktadır. Çevrim içi arama motorlarında olduğu gibi önceden tahmin yeteneği ile aranacak sözcüğün ilk harfinin yazımından itibaren sözcük tahminleri kullanıcının kullanımına sunulmaktadır. Dolayısıyla kullanıcı sözcüğü ararken istediği noktada sözcüğün tamamını yazmadan hedef sözcüğün madde başı sayfasına ulaşabilmektedir. Sözlüklerin hazırlanmasında artık sözcüklerin telaffuzuna kullanıcıların ulaşabilmesi de oldukça önemli bir noktayı oluşturmaktadır. Genel Türkçe Sözlük’te sözcüğün doğru ve güzel söylenişini dinleme imkânını hoparlör simgesine tıklayarak elde eden kullanıcı doğru telaffuz ile kendi telaffuzunu karşılama imkânını da mikrofon simgesini tıklayarak elde etmektedir. Böylelikle her kullanıcı arattığı sözcüğün doğru telaffuzunu istediği sayıda dinleyerek kendi telaffuzunu da belli noktalarda düzeltme şansına sahip olmaktadır. Günümüzde özellikle bağlamlı sözlüklerde gördüğümüz örnek içi arama yönteminin de genel bir sözlük olan Güncel Türkçe Sözlük’te yer alması bir diğer önemli unsurdur. Örnek içi arama bölümünde aranacak sözcüğün hangi şair veya yazarın eserinden alınacak cümlelerden elde edileceği filtrelenebilmektedir. Bunun yanı sıra Türkçe kökenli sözcüklerle birlikte dilimize diğer dillerden alıntılanmış sözcükler de birlikte görüntülenebilmektedir. İnteraktif sözlükçülük çalışmalarında genel kullanıcıya hitap edildiği için özellikle güncel sözcüklerin kullanıma sunulduğu yazılımlarda oyun vb. gibi uygulamaların sözlük kullanımını teşvik edecek biçimde verilmesi oldukça önemlidir. Bu bağlamda kullanıcıların söz varlığına I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
132 yönelik olarak birikimlerini değerlendirebilecekleri oyunlar bölümünde ise söz ve zekâ oyunları önemli bir yer tutmaktadır. Kelime İşlem oyunuyla kullanıcılar verilen harflerden hareketle oluşturulabilecek en uzun sözcüğü bulmaya çalışmaktadır. Terim Avı oyunuyla Türk Dil Kurumunun türettiği terimlerin verilen harfler arasından bulunması istenmektedir. Şifre Çözümü oyununda da kullanıcılar Mustafa Kemal Atatürk’e ait bir özdeyişi çözümleyerek sözcük dağarcıklarını test etme imkânını yakalamaktadır. Sözcük Hazinesi oyunuyla kullanıcılar verilen harfler içerisinden atasözü veya deyimler tahmin edilmektedir. Dilin kullanımı bakımından söz varlığının uygulamada da başarıyla kullanılabilmesi için kafiyeli söz oluşturma ve kafiye bulma gibi uygulamalar da yazılımda kullanıcıya sunulmuştur. Dilin ve dil araştırmalarının sürekli değişip geliştiği düşünüldüğünde kullanıcının söz konusu gelişmeleri ve söz varlığındaki sözlüğe eklenen ya da çıkarılan yeni sözcükleri takip edebilmesi ve uygulamasını sürekli güncel tutabilmesini sağlamak amacıyla yazılım güncelleme kısmında çevrim içi kullanıcı son güncellemelerden faydalanabilmektedir. Elektronik sözlükçülük konusunda Türk Dil Kurumunun bu ilk deneyimi daha sonra http://tdk.gov.tr/ adresinden diğer Türk Dil Kurumu sözlüklerine erişim konusunda önemli bir adım oluşturmuştur. Güncel Türkçe Sözlük Yoğun Diskinde olduğu gibi Güncel Türkçe Sözlük’e http://tdk.gov.tr/ adresine erişim sağlandığında doğrudan ulaşılabilmektedir. Güncel Türkçe sözlüğün çevrim içi bu versiyonunda aratılan sözcüğün yoğun diskte olduğu gibi anlamı, kullanıldığı örnek cümlelerin yanı sıra Türk İşaret Dilinde kullanımı işaret dili alfabesinin hareketli kullanımı ile birlikte madde başı sözcüğün alt kısmında hareketli animasyon şeklinde verilmektedir. Türk Dil Kurumunun ağ sayfası http://tdk.gov.tr/ üzerinden erişime açık olan Kişi Adları Sözlüğü ile 3612 kız, 7230 erkek olmak üzere toplam 10842 ad aranabilmektedir. Kişi Adları Sözlüğü Çalışma Grubu tarafından kullanıcılardan gelen iletiler de değerlendirilerek sözlük geliştirilmektedir. Türkçenin söz varlığının değerlendirildiği en önemli çalışmalardan biri olan Bilim ve Sanat Terimleri Sözlüğü terim sözlüklerinden derlenen söz varlığının toplandığı özel bir sözlüktür. Türk Dil Kurumunun yayınladığı terim sözlüklerinin yanında yakın zamana kadar yayınlanmış olan bağımsız terim sözlüklerinin söz varlığı verilerine de Bilim ve Sanat Terimleri Sözlüğü sekmesinden erişilebilmektedir. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü de çevrim içi sözlüklerin en önemli unsuru olan kullanıcılarla interaktif biçimde hazırlanmış olan bir sözlüktür. Kullanıcılar katki@tdk.gov.tr adresine katkılarını göndererek Atasözleri ve Deyimler Sözlüğüne katkıda bulunabilmektedirler. Söz konusu genel ve özel sözlüklerin yanında Yazım Kılavuzunun Türk Dil Kurumu tarafından erişime açılması oldukça önemli bir adımdır. Böylelikle özellikle Türkçenin günlük kullanımında ve gerek iş gerekse teknik terimlerin yazımı konusunda her gün yaşanan sorunlar ve bu sorunların çözümleri açısından kısa yoldan Türkiye Türkçesi konuşurlarının ulaşabilecekleri önemli bir kaynak olarak dikkati çekmektedir. Yazım Kılavuzunun yanında Yazım Kurallarının da çevrim içi biçimde kullanıcıya sunulması Türk dili araştırmacılarının yanı sıra Türkçenin kullanıldığı her alanda doğru biçimde kullanılabilmesi için önemli bir kaynak olma özelliğini taşımaktadır.
Türk Dillerinin Ortak Söz Varlığı Bakımından Elektronik Sözlüklerin Önemi Bakü Türkoloji Kurultayının ilk toplantısında katılımcıların belirttiği üzere Türk dilinin söz varlığının söz varlığının ortaya konulması 1900’lü yılların başında en önemli dil problemlerinden biri olarak Türkoloji’nin en önemli çalışma alanlarından biri olarak araştırmacıların karşısına çıkmaktaydı. 2000’li yıllardan itibaren özellikle akademik çalışmaların elektronik ortama taşınması ile birlikte bilimsel kurumların da elektronik ortamdaki çalışmaları büyük önem kazanmıştır. Söz konusu kurumlardan biri olan Türk Dil Kurumu bilindiği üzere Türkiye Türkçesinin öncü kurumudur. Bu bağlamda çevrim içi ağ sayfalarının dünyada ve Türkiye’de bilgiye erişimin temel noktasını oluşturmaya başladığı 1997 yılından itibaren ağ sayfasını oluşturan Türk Dil Kurumu çağın gereklerine uygun olarak o güne dek yayınladığı genel ve özel sözlükleri genel ağ ortamına I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
133 aktararak Türkiye Türkçesi kullanıcıları ve Türk dili araştırmacılarının genel kullanımına açmıştır. Böylelikle Türkiye Türkçesinin söz varlığı ve gelişiminin yakından izlenebilmesi ve özellikle günlük dilde Türkiye Türkçesi konusunda yapılan yanlışların önlenebilmesi açısından bilgiye en hızlı biçimde ulaşılabilmesi sağlanmıştır. Türk Dil Kurumu’nda özellikle Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın’ın kurum başkanlığı döneminde elektronik sözlüklerin oluşturulması sağlanarak Türkiye Türkçesinin söz varlığının kullanıcılara açılması sağlanmıştır. Bakü Türkoloji Kurultayının ilk toplantısında Türk dilinin sorunları üzerine vurgulanan noktalar düşünüldüğünde Türk Dil Kurumunun bahsettiğimiz çalışmaları daha fazla anlam kazanmaktadır. Türk dünyasında Türk dili konuşurları ve araştırmacılarının daha fazla etkileşim içerisinde olarak Türkçenin söz varlığının ve kullanım şekillerinin tespiti ve takibinin daha yakından sağlanabilmesi için elektronik sözlüklerin ve derlemlerin kullanımının sağlanmasının sıklaştırılması 90 yıl önce Bakü Türkoloji Kurultayında vurgulanmış olan Türkçenin sorunlarının çözümü daha da kolaylaşmış olacaktır.
заведующий отделом стран Центральной Азии и Дальнего Востока Института востоковедения имени Зии Буниятова НАНА
ИССЛЕДОВАНИЯ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ НАРОДНОСТЕЙ КИТАЯ В МАТЕРИАЛАХ ПЕРВОГО ТЮРКОЛОГИЧЕСКОГО СЪЕЗДА
В работе Первого тюркологического съезда, прошедшего в 1926 году в Баку и заложившего основы алфавита, терминологии и орфографии тюркских народов, среди зарубежных делегатов принимали участие и представители Уйгурской области Западного Китая, региона, с которым в 1920-е годы СССР вел широкую караванную торговлю, способствовал развитию его экономики. В выступлениях на съезде известных востоковедов В.В. Бартольда, А.Н.Самойловича, С.Е. Малова отмечалась значимость сообщений китайских источников для подтверждения родства и сходства тюрков с отдельными кочевыми народностями Китая, важность исследований памятников уйгурской письменности, относящихся к отдельным векам и к разным культурам, научная ценность археологических открытий, в частности камнеписанных тюркских памятников в Китайском Туркестане для сравнительного анализа исторических и лингвострановедческих фактов, связанных с до-мусульманской культурной историей тюрок. В частности, среди тюркских народностей Китая упоминались сяньбийцы, расселенные во II—IV вв. н. э. на территории Южной Монголии и владевшие северным Китаем в IV и V вв., которые пользовались орхонским алфавитом, а позже перешли на слоговое и комбинированное письмо, используя графические элементы китайского иероглифического письма. Необходимо отметить, что в структуре слов сяньбийского языка четко различаются корневые и аффиксальные морфемы, что позволяет исследователям сделать вывод об агглютинирующем типе языка, свидетельствующем об его алтайском происхождении. Из других тюркских народностей отмечались сары-уйгуры -желтые уйгуры, являющиеся в настоящее время одним из 56 официально признанных народов Китая, одна из территориальных групп которого говорит на тюркском сарыг-югурском языке, генетически связанного с хакасско-шорскими диалектами, претерпевшего определённое влияние уйгурского языка, а в фонетике и лексике сильное влияние китайского и тибетского языков. Касаясь истории древних уйгуров и уйгурского языка на основе сведений китайских письменных источников и мусульманских авторов XIII в. Докладчики отмечали дискуссионность вопроса существование двух названий для одного и того же коренного народа Восточного Туркестана – уйгуры и токуз-огузы, особенности староуйгурского алфавита, использовавшегося в Китае для написания государственных актов в начале XIII — XIV в.в., адаптированного уйгурами из согдийской письменности для записи тюркской
I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans:
TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə)
134 фонетики и вытесненного к XVI в. «чагатайским» вариантом арабского алфавита. В современном уйгурском языке используются различные типы «уйгурского латинского письма», включая различные широко распространенные модификации йеңи йезиқ, в том числе на основе турецкого латинского алфавита, при этом большую часть слов имеют тюркское происхождение, включая более поздние заимствования из узбекского и казахского языков. В свою очередь, пришедшие в уйгурский и другие тюркские языки в различные исторические периоды китайские заимствования и являющиеся, как правило, изолированными омонимами по отношению к другим словам, не связанными словообразовательными парадигмами, охватывают названия титулов, различных должностей и профессий, понятия духовной культуры, слова обозначающие различные вещества и металлы, предметы быта, топонимы, а также обозначающие имена прилагательные и глаголы. Например, тюрк. čini «фарфор» < кит. 瓷 сí, čaj «чай» < 茶 сhá, čyn ~ čin «истина, истинный» < 真 zhēn, suγ ~ suw «вода» < 水 shuǐ, teŋri «Бог» < 神力 shén lì, čoŋ «большой» < 长 zhǎng, temir «железо» < 铁皮 tiěpí, küg ~ küj «песня, мелодия» < 曲 qū, xan «хан» < 汗 hàn, indži ~ indžü «жемчуг» < 珍珠 zhēnzhū, tyŋla «слушать» < 听 tīng, iš ~ is «дело» < 事 shì. Также можно отметить наличие в тюркских языках и таких аффиксов словообразования и словоизменения которые исторически представляли собой заимствованные самостоятельные слова из китайского языка, например аффикс - džy ~šy~ čy/-či, образующий словообразовательные модели со значением профессии - temir-či «кузнец», в котором аффикс Yüklə 2,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|