I XXI asr boshlaridagi xalqaro siyosatning ozbekiston munosabatlari

I XXI asr boshlaridagi xalqaro munosabatlarning o Sharqiy Yevropadagi sotsialistik davlatlarda, shuningdek, sobiq SSSR da yuz bergan organish hamda tegishli xulosalar chiqarish, amalga oshirilayotgan islohotchilik harakatlarini qiyosiy ravishda tahlil qilish nihoyatda ahamiyatlidir¹.




XX asr 80 yillarning omuriy taqsimlash tizimi hukmronligi tobora kuchayib bordi. Olgan vaqtda xalqaro aloqalar faqat Markazning ruxsati va nazorati ostida amalgam oshirilar edi. Okidlash kerakki, bu aloqalarning rivojlanish va ifodalanish shakllari sovet davlati tashqi siyosatining qinglanib ketgan bol riqlarini va mustabid oziga xos tomonlari tazbekistonning faol ishtiroki bilan Pokiston bilan Hindiston otkazildi. Ojalik obyektlari, barpo etadigan, asbob uskunalarni montaj qiladigan, ularni ishlatishni yoyadigan mutaxassislarni yuborar edi. Masalan, zavodi 1958 qimachilik jihozlarini ozining 44 nafar vakilini yubordi. Ogjalik texnikasini o irrigatsiya ishlarini tashkil etish, paxta va boshqa ekinlarni etishtirish tajribasini egallashda katta yordam kozbekiston vakillari ooniston, Nepalga, Shri pgina mamlakatlarda yuzlarcha muhim xol va kozbekistonlik mutaxassislar ishtirokida Afgjalik tajriba stansiyalari tashkil etildi. 1974 yilga kelib, Osiyo va Afrikaning deyarli 20 mamlakatida O yillarda esa respublikamizdan yuborilgan mutaxassislar 46 ta mamlaktda faoliyat kozbekistonning horijiy mamlakatlar bilan avvalo sotsilistik youchinchi dunyozaro munosabatlarida respublikaning oliy va oquv yurtlarida ol keldi. 60 zbekiston oliy olim oldi, ular paxtachilik, irrigatsiya va qishloq xo yillarda Oquv yurtida har yili jahonning 84ta mamlaktidan, shu jumladanOsiyo mintaqasidagi 22 mamlaktdan kelgan 3 mingdan ortiq talaba tazbekistonning oquv yurtlarida 270 dan ortiq xorijlik yoshlar ozbekistonda xorijlik mutaxassislarning tayyorlanishi odatda orsatmasi bilan bepul asosda olib borildi. Xorijiy yoshlarning bu yerga kelib o darajali bo 80 zbek olimlari orasida seysmaloglar A.N.Sultonxo.O.Mavlonov, H.F. Fozilov, I.H.Hamroboyev va boshqalar bor edi. Ozbekistonga kelishi ortib bordi. 1971 yillarda Oz ichiga olgan 328 ta deligatsiya tashrif buyurdi. Xalqaro aloqalarning kuchayishi, ilmiy olamning Oziga xos tarzda bilan bir qatorda, Toshkent ana shu yillarda xalqaro uchreashuvlar, konferensiyalar va seminarlar o 70 zbekistonda 20 dan ortiq, keyingi 10 yilliklarda esa 10 dan ortiq yirik xalqaro anjumanlar o yillarning orsatib ozbek olimlarining xorijiy mamlakatlarda mazbekiston Fanlar Akademiyasi institutlada va universitetlarida stajmrovkadan otkazish yoyildi.

Ozaro madaniy aloqalari 50 yildi. Or qiziqish bilan organishardi. 70 rtalarida respublikamizda nashr etilgan kitoblardan 20 dan ortiglib, ular dunyoning 40 dan ortiq mamlakatlariga tarqaldi. Bular Gulom, P.Tursun, Oybek, A,Qahhor, Zulfiya, Sh,Rashidov, H.G.GShum bolaLirikaHazrati insonObu - hayotYulduzli tunlarldi. Oldilar. Bulardan shoira Zulfiya Hindiston bilan Sobiq Ittifoq oldi. U yana Bolgariyaning Kirill va Mefodiy ordeni bilan ham mukofotlandi.
60 yillarda O Vengriya, GDR , Chexoslabakiya, Polsha, Moiliston, Jazoir, Fransiya, Yaponiya, Angliya, AQSH va boshqa mamlakatlarga gastrolga bordilar. Oat sohasidagi hamrolik xorijiy mamlakatlar bilan madaniy aloqalari alohida ozbekiston teatr sanunboyeva, Galiya Izmaylova, Bernora Qorayeva, Saodat Qobilova, Muxtor Ashrafiy, Tamaraxonim va boshqalar bor edi. xalq raqs ansambli besh qitr olqishlarga sazovor bozbek xalqining raqs san yilda ansambl Italiyaning 15 ta shahrida, Mal yilda AQSHda mazkur jamoaning gastrollari muvaffaqiyatli o yilda ansambl dunyoning 8 ta mamlakatida lib oYallau ansambli GDR da botgan eng mashhur yoshlar jamoalarining chiqishlarida zo 80 madaniy aloqalari ittifoq tasarrufida, uning mafkuraviy andozalari va kolsa zbek xalqining buyuk ajdodlari, uning ilgzbek xalqini, uning milliy madaniyatini dunyoga tanitishda muhim omil bo yillarning oqayta qurishzbekiston olgan ziddiyatlar, oshkorolik demokratiyalashtirish tufayli yaqqol ko yillarning ikkinchi yarmida Markaz bilan Ortasidagi munosabatlarda mavjud boshilib qonuniy ravishda mustabid tuzumni inqirozga olib boruvchi omil sifatida maydonga chiqdi.
O kunga kuchyib brogan ixtisoslashuv va kooperatsiyalash Ojalik yuritish uchun imkom bermas edi. Bu esa Ortasida ziddiyatni yanada kuchytirib yubordi. 1990 lon qilingan ittifoq shartnomasi loyihasida ustuvorlik yana ittifoq markaziga berildi, respublikalarning huquqlari yana cheklanganligicha qolverdi; respublikalar xorijiy davlar bilan aloqa qilishda ovoz va huquqdan yana mahrum etildilar. 1991 Suveren respublikalar ittifoqi torisida Ogarivoda botgan yigSuveren davlatlat ittifoqi torisidazbekiston va boshqa respublikalarni mustabid tuzumni qayta tiklanish xavfidan saqlab qola olmas edi. Biroq jamiyatning demokratiyalashuvida bu tuzumning qudratida ancha zil ketdi, ijtimoiy tuzumning va milliy munasabadlarning sifat jihatidan yangi tamoilllariga o yillar oxiri va 90 y bergan ning yemirilishi eng ulkan voqea sifatida tarixdan joy oldi¹.




Respublikada keng munozaralarga sabab bozbek tiliga davlat tili maqomi berish masalasi boygan masalani I. A. Karimov boshchiligidagi yangi rahbariyat anglab etdi va uni hal qilishga kirishdi.

Natijada zbekistonning davlat tili torisidazbek tili davlat tili deb e sekin otkazila boshlandi, uni oldi. O yil boshlariga kelib mustabid davlat siyosiy inqirozining kuchayganligini taqozo etdi. 1990 lon qilinishi, Latviya va Estoniyani Sobiq Ittifoq tarkibidan chiqishiga faollik bilan ochiqchasiga tayyorgarlik koshma) sovet davlatining haqiqiy yemirilishi boshlanganidan dalolat berar edi. Ooyasini qabul qildi. On yillar mobaynida bogzbekistonning Mustaqil taraqqiyot yoxtatib qolish mumkin emas edi. Chunki Sobiq Ittifoqi bu paytda inqirozga yuz tutgan edi. Mustaqillikka erishish azaldan ozida mujassam etgan XX asr oxirida misli koldi. Sotsializm deb atalgan totalitar tuzum, komunistik mafkura deb ataluvchi zoggzbekiston ittifoqdoshlari orasidan birinchilardan boz mustaqilligini tan oldi.