Ibragimova nafosat shuhrat qizi bitiruv malakaviy ishi mavzu: dilafgor adabiy merosi

Shoir Dilafgor (Toshkent - piskentlik) 
Bo‘ri Sher hoji o‘g‘li – Dilafgor 1882 nchi yilda Toshkent o‘blast, Piskent 
rayun, Piskent qishlog‘ida o‘rta dehqon oilasida tug‘ildi. Hozir (1948 nchi yilda) 
66 yoshida. 
1
Маматқулов А., Жўраев Ж. Дилафгор ва унинг адабий мероси ҳақида. // Гулшани Дилафгор. – Тошкент.: 
MUMTOZ SO‘Z. 2011. – Б. 3-4. 

---

9 
O‘z qishlog‘ida Abdurrashid nomlik mudarrisda “Sharhi mullo 
Jomiy”gacha dars o‘qudi. So‘ngra Qo‘qonga borib, “Sultonmurodxon” 
madrasasida mulla Kamol nomlik mudarrisda “Sharhi viqoya”dan dars o‘qudi. 
She'r va adabiyot ustodi yo‘q. Qoriy, Umarxon va Alisher Navoiy devonlarini ko‘p 
o‘qub, shulardan ilhom olib, she'r yoza boshlagan. Muqimiy, Furqatiy singari 
san'atkor shoir emas. Kamiy, Xislat, Miskin singari shoirlar bilan ko‘p suhbat 
qilgan. 
Dadamuhammad nomlik sahhofdan muqovachilikni o‘rganib, ancha vaqt 
muqova hunari bilan mashg‘ul bo‘lgan. Shu orada sahhoflik (kitobfurushlik) ham 
qilgan. 1914 nchi yilda “Gulshani Dilafgor” nomidagi she'r to‘plami o‘z xarajati 
bilan bosdirilib nashr qilingan. Ko‘p vaqtdan beri she'r yozmay qo‘ygan. Faqat 
yer islohotiga atab bir, paranji tashlashga atab bir she'r yozgan. Paranjiga atab 
yozganini yo‘qotgan, yer islohotiga yozganlarini 1926 yilda “Qizil O‘zbekiston” 
gazetasining bir sonida bosilgan. Ikki o‘g‘li armiyada bedarak yo‘qolgan va bir 
o‘g‘li o‘lgan. Shularning qayg‘usi uni juda ezib qo‘ygan. Bularning ustiga chap 
qulog‘ini oftobus sidirib ketib, kar quloq bo‘lib, zo‘rg‘a eshitadigan bo‘lib qolgan. 
Bir tomonda qarilik ham ancha ta'sir qilgan. O‘lgan o‘g‘li ham bedarak yo‘qolgan 
o‘g‘ullariga marsiyalar yozibdir. Uch o‘g‘ul, uch qiz ko‘rgan bo‘lsa ham 
shulardan faqat ikki qizi tirik. 
O‘blastnuy prakrur Sherhojiyuf buning ukasi bo‘lib, buning turmushiga 
yordamlashib turar ekan. Hozir “Qur'on” tilovat (qilish), “Daloil ul-xayrot” 
o‘qish va namoz singari diniy ishlar bilan ko‘p vaqtni o‘tkazmoqda. O‘z kitob 
magazinida kitob ham sotadi.
Adrisi: 
Toshkent o‘blast, Piskent rayun, Piskent
 qishloq, Ko‘mso‘mo‘l ko‘cha, 150-hovlida turadi. 
Shundan so‘ng manbada shoir Dilafgor to‘g‘risida ikkinchi ma'lumot 
keltiriladi: 
Shoir Dilafgor 1914 nchi yilda (revolyusiyadan 3 yil burun) “Gulshani 
Dilafgor” nomlik bosmaxonada toshbosma bilan 48 betlik qilib, o‘z xarajati bilan 

---

10 
bosdirdi. Bu she'r to‘plamining xushxat kotibi “Kotib” taxalluslik, “Jalolobod” 
shaharlik Abdulhamid rassom, fo‘to‘chi bo‘lib, buni 1313 nchi hijriy 22 nchi 
jumodu-l-oxirda yozib tugatgan. 
Bu to‘plamda: 14 nchi betda shoir Xislatga she'r bilan yozilgan bir xati 
(Asiriy Xo‘jandiyga nazirasi), 18 nchi betda “Millat” nomida bir she'ri (Tavallo 
she'riga nazirasi), Haziniy, Muqimiy, Miskin, Zavqiy, Xo‘qandiy, Furqatiy, Kamiy 
taxalluslik shoirlarga muxammasi bor”
1
, - degan qaydlardan so‘ng uning “Biri 
ekan mundog‘”, “Millat”, “So‘rang” va negadir Toshqin “Bo‘taxon” ismiga 
muxammas” deya qayd etgan, lekin muvashshah bo‘lgan she'r hamda Toshqin 
tazkirasining 414-418-betlarida shoirning Ulug‘ Vatan urushiga bedarak ketgan 2 
o‘g‘li – Abdulquddus va Yunuslarni sog‘inib yozgan 2 she'ri – «Giribon chokman» 
va «Sog‘inib» berilgan. 
Toshqin ma'lumotlari xususida to‘xtaladigan bo‘lsak, ba'zi bir noaniqliklarga 
duch kelish mumkin. U ham bo‘lsa: “Faqat yer islohotiga atab bir, paranji 
tashlashga atab bir she'r yozgan” deya, shoir Dilafgorni go‘yoki o‘sha davr 
mafkurasini ko‘klarga ko‘tarmaganlikda ayblagandek bo‘ladi. Albatta, bunday 
satrlarning vujudga kelishini o‘sha davr hukmron mafkurasi ta'siri deb baholash 
mumkin. 
Adabiyotimiz tarixidan ma'lumki, kotiblar ko‘chirayotgan asarlariga o‘zlari 
haqida ham ma'lumotlar yozib qoldirishgan. Bundan tashqari, ijodkorning bevaqt 
olamdan ko‘z yumganligi sabab bo‘lib ham kotiblar shoir yoki adibning asarini 
tugallab qo‘yish hollari ham bo‘lgan. Masalan, “Boburnoma”ni ko‘chirgan kotib 
Bobur vafotidan keyingi ba'zi bir voqyealarni yozib qoldirgan. Munisning 
“Firdavsu-l-iqbol” asarini o‘z jiyani Ogahiy davom ettirganligi ana shular 
sirasidandir. “Gulshani Dilafgor”ni ko‘chirgan kotib ham o‘zi yozgan quyidagi 
she'rni mazkur to‘plamga ilova qilgan:
Ey qiblagohim onam, bir fazli havo aylang, 
Yuz shukri Xudo bo‘lsun hamd ila sano aylang. 
 
1
Мўминжон Муҳаммаджон ўғли – Тошқин. Тошкент шоирлари. – Б.402-405. 

---

11 
Oh, aylamadim doim bir xizmati shoista, 
Hurmat yukini ortib qaddimni duto aylang. 
 
Bu xastai noqobil arzini Xudoyimg‘a, 
Kechsunki, gunohimni Tengrig‘a sazo aylang. 
 
Haq amrini tutmasdin, farmonig‘a yurmasdin, 
Sizlarga jafo ettim, yuzumni qaro aylang. 
 
Hyech rozimusiz mandin sizlarga gunoh ettim, 
Ey ota, mani qul deb sotmoqg‘a baho aylang. 
 
Bu telba o‘landin, zora, dil birla jigarpora, 
Bir dardg‘a duchor o‘ldum, dardimg‘a davo aylang. 
 
Ofatg‘a mahal yetsa, jismimg‘a kasal yetsa, 
O‘lsamki, ajal yetsa, ul damda azo aylang. 
 
Jonimki, chiqar bo‘lsa, yonimda turung hamroh, 
Arzi kalima deyub mango, shaytonni judo aylang. 
 
Bir pora kafan aylab, tobutg‘a yofing jomim, 
Yuzumni qilib qibla ustumda navo aylang. 
 
Bir aylamayin rozi, hasratda ado qildim, 
Kulfat ne, davom et(t)im, murdamg‘a jafo aylang. 
 
Totig‘ucha qabriston faryod urubon yig‘lab, 
Tengrig‘a siporish deb man birla davo aylang. 
 

---

12 
Bir bora mazorimg‘a yuz nola fig‘on aylab, 
Tufrog‘ima boribsiz qabrimg‘a nido aylang. 
 
Mansiz ikingiz yalg‘uz Is’hoq ila hamshiram, 
Onlar siza hamdamdur Qosimni aso aylang. 
 
Chun ma'raka aylangiz to yetti tamom o‘tsa, 
Dargoha qabul o‘lsun, jonlig‘ni fido aylang. 
 
Haq birla qolsa shoyad bu yuzi qaro qulni, 
Arvohima xatm aylab, ruhumg‘a duo aylang. 
“Kotib” taxallusli kotibning ilova-she'ridan ayon bo‘lishicha, Kotib ona 
yurtidan olis Toshkent shahrida, musofirchilikda ota-onasidan uzoqda yashab ilm 
tahsil qilib yurgan paytlarida quyidagi misralarni yozgan ko‘rinadi.