Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc

Asosiy fondlar (boshlang‘ich qiymatida) 
www.sies.uz
Page 110 of 356 

---

111
Iste’mol qilinadi (tovarlarga 
o‘tkazilgan qiymati) 
Iste’mol qilinmagan qismi 
Amortizatsiya 
qoldiq qiymati 
6.1.3. Asosiy fondlarning ko‘rsatkichlari 
Savdo korxonalari faoliyatini rivojlanish tendensiyalarini, asosiy fondlarini 
iqtisodiy samaradorligini o‘lchash va baholash uchun iqtisodiyotga taalluqli 
fanlarda va iqtisodchilar o‘rtasida ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanish zarurligi 
to‘g‘risida inkor qilinmaydigan, yagona fikr mavjud. Lekin ko‘p hollarda asosiy 
fondlar bilan bog‘liq barcha ko‘rsatkichlar, ularning samaradorligi ko‘rsatkichlari 
deb hisoblanadi.
Bizning fikrimizcha, asosiy fondlarning ko‘rsatkichlarini quyidagi 
guruhlarga bo‘lishi maqsadga muvofiqroq bo‘ladi: 
•
asosiy fondlarning holatini anglatuvchi ko‘rsatkichlar; 
•
savdo korxonalari asosiy fondlar bilan ta’minlanganligini bildiruvchi 
ko‘rsatkichlar; 
•
asosiy fondlar tarkibidagi o‘zgarishlarni anglatuvchi ko‘rsatkichlar; 
•
asosiy fondlarni dinamikasi va rivojlanish tendensiyalari ko‘rsatkichlari; 
•
asosiy fondlarni ishlatilishining iqtisodiy samaradorligi ko‘rsatkichlari. 
Asosiy fondlarni holatini anglatuvchi ko‘rsatkichlar 
 
1.
Asosiy fondlarni biror-bir muddatga holati, boshlang‘ich qiymati va 
qoldiq qiymati bo‘yicha davrning boshiga va oxiriga (M: 1- yanvar, 1- aprel, 1- 
iyul, 1- oktyabr, 1- yanvar kelgusi yilga) hisobga olinadi. 
www.sies.uz
Page 111 of 356 

---

112
2.
Asosiy fondlarni hisobot davrga yangilanishi (yangisini keltirilishi, 
ishga tushirilishi) va ishdan chiqarilishi (ma’naviy va jismoniy ishdan chiqishi). 
3.
Asosiy fondalrni o‘rtacha yillik qiymati. Ushbu ko‘rsatkichlar o‘rtacha 
xronologik ko‘rsatkich orqali aniqlanadi.
1
2
...
2
1
3
2
1
−
+
+
+
+
+
=
−
П
х
х
х
х
х
Х
n
n
Bu yerda: 
x
x
n
−
1
lar har oy boshidagi va oxiridagi asosiy fondlar qiymati (asosiy 
fondlarni kiritish va chiqarilishi oyning 15 kunigacha amalga oshgan 
bo‘lsa, ushbu oy hisobiga, keyin bo‘lsa, kelasi oy hisobiga kiritiladi). 
−
x
- asosiy fondlarni o‘rtacha qiymati. 
«x» - belgisi o‘rnida «Af» - asosiy fondalr belgisi ishlatilishi mumkin.
4. Asosiy fondlarni (Af) savdo korxonasining (tashkilotining) barcha 
resurslardagi (Br) hissasi, foiz hisobida (x
1
): 
Бр
Афх
x
100
1
=
5. Asosiy fondlar tarkibida faol (aktiv) va passiv qismlarining hissasi (
X
2
; 
X
3
): 
Аф
Аффх
Х
100
2
=
Аф
Аф
n
х
Х
100
3
=
6. Asosiy fondlarda uning alohida guruhlarini (ishlab chiqarish va noishlab 
chiqarish) hamda natural-moddiy elementlarini hissasi, foiz hisobida, masalan: 
ishlab chiqarish asosiy fondlarini (Af.i.ch) hissasi 
Аф
чх
и
Аф
Х
100
.
.
4
=
yoki transport vositalarini (Af.tr.) hissasi
Аф
трх
Аф
Х
100
.
5
=
va hokazolar bo‘yicha.
www.sies.uz
Page 112 of 356 

---

113
Yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlar qatori asosiy fondlarni holatini 
anglatuvchi ko‘rsatkichlar sifatida savdo shaxobchalari umumiy soni, ularning 
maydoni, turlarini (supermarket, univermag, magazin va h.k.) soni kabilar 
ishlatilishi mumkin.