Ii bob. Menejmentni tashkil etish

Shо‘ba va bog‘liq jamiyatlar. Xо‘jalik jamiyati, agar boshqa(asosiy) xо‘jalik 
jamiyati yoki о‘rtoqlik uning nizom sarmoyasidagi ustivor ishtiroki sababli yoki 
ular orasida tuzilgan shartnomaga muvofiq yoki boshqa tartibda bunday jamiyat 
tomonidan qabul qilinadigan qarorni belgilab berish imkoniyatiga ega bо‘lsa, 
shо‘ba jamiyat deb tan olinadi. 
Shо‘ba jamiyat asosiy jamiyat (о‘rtoqlik)ning qarzlari bо‘yicha javob 
bermaydi. 
Shо‘ba jamiyatiga uning uchun majburiy bо‘lgan qо‘rsatmani, shu jumladan 
uning bilan shartnoma bо‘yicha kо‘rsatma berish huquqiga ega asosiy jamiyat 
(о‘rtoqlik) keyingi tomonidan bu kо‘rsatmani ijro etish uchun tuzilgan bitimlar 
bо‘yicha shо‘ba jamiyat bilan birgalikda javob beradi. 
Shо‘ba 
jamiyatining 
ishtirokchilari(aksiyadorlari), 
agarda 
xо‘jalik 
jamiyatlari haqidagi qonunda boshqa narsa qо‘zda tutilmagan bо‘lsa, asosiy 
jamiyat (о‘rtoqlik)dan uning aybi bilan shо‘ba jamiyatga yetkazilgan zararni 
qoplashni talab qilish huquqiga egalar. 
Ishlab chiqarish kooperativi (arteli) - fuqarolarning о‘zlarning shaxsiy 
mahnatlari va boshqa ishtiroklariga asoslangan birgalikdagi ishlab chiqarish va 
boshqa xо‘jalik faoliyati (sanoat, qishloq xо‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish, 
qayta ishlash, sotish, ishlarini bajarish, savdo, maishiy xizmatlar va boshqa 
xizmatlarni kо‘rsatish) uchun a’zolik va uning a’zolari(ishtirokchilari)ning mulkiy 

---

130
payli badallarini birlash- tirish asosidagi ixtiyoriy birlashmasidir. Qonun va ishlab 
chiqarish kooperativining ta’sis hujjatlari tomonidan uning faoliyatida yuridik 
shaxslarni ham ishtiroq etishi kо‘zda tutilishi mumkin. Ishlab chiqarish kooperativi 
tijorat tashkiloti bо‘ladi. 
Kooperativning firma nomi uning nomi va “ishlab chiqarish kooperativi” 
yoki “arteli” sо‘ziga ega bо‘lishi kerak. 
Kooperativning ta’sis hujjati uning a’zolari umumiy majlisi tomonidan 
tasdiqlangan nizomidan iborat bо‘ladi. 
Kooperativ a’zolarining soni beshtadan kam bо‘lmasligi kerak. 
Kooperativ boshqaruvining yuqori idorasi uning a’zolarining umumiy 
majlisidan iborat bо‘ladi. 
Ellik nafardan ortiq a’zosiga ega kooperativda 
i
kuzatuv kengashi tashkil 
qilinishi mumkin, u kooperativ ijroiya idoralari faoliyati ustidan nazoratni amalga 
oshiradi. 
Boshqaruv va(yoki) uning raisi kooperativning ijroiya idoralari bо‘ladilar. 
Ular kooperativ faoliyatiga joriy rahbarlikni amalga oshiradilar va kuzatuv 
kengashi va kooperativ a’zolarining umumiy majlisiga hisobot beradilar. 
Faqat 
kooperativ 
a’zolari kooperativning kuzatuv kengashi va 
boshqaruvining a’zolari, hamda kooperativ raisi bо‘lishlari mumkin. Kooperativ 
a’zosi bir vaqtda kuzatuv kengashi a’zosi va boshqaruv a’zosi yoki kooperativ raisi 
bо‘lishi mumkin emas. 
Kooperativ boshqaruv idoralarining huquq doirasi va ular tomonidan
qarorlarni qabul qilish tartibi qonun va kooperativning nizomi tomonidan belgilab 
beriladi. 
Ishlab chiqarish kooperativlari haqidagi qonun va kooperativ nizomi 
tomonidan umumiy majlisning mutloq huquq doirasiga yana boshqa masalalarni 
hal qilish ham kiritilishi mumkin. 
Kooperativning umumiy majlisi va kuzatuv kengashining mutloq huquq 
doirasiga kiritilgan masalalar ular tomonidan kooperativning ijroiya idoralariga hal 
qilish uchun topshirilishi mumkin emas. 

---

131
Kooperativ a’zosi umumiy majlis tomonidan qarorlar qabul qilishda bitta 
ovozga ega bо‘ladi. 
Davlat unitar korxonalari. Unitar korxona deb davlat mulki bо‘lgan va 
korxonaga xо‘jalik faoliyatini olib borish yoki operativ boshqarish huquqlarida 
tegishli bо‘lgan, о‘ziga biriktirilgan mulkka mulkchilik huquqiga ega bо‘lmagan 
tijorat tashkiloti tan olinadi. 
Unitar korxonaning firma nomi uning mulk egasini kо‘rsatilishiga ega 
bо‘lishi kerak. 
Unitar korxonaning idorasi uning rahbari bо‘ladi, u mulk egasi yoki unga 
vakolat berilgan idora tomonidan tayinlanadi va unga hisobot beradi. 
Unitar korxona о‘zining majburiyatlari bо‘yicha о‘ziga tegishli bо‘lgan 
barcha mulki bilan javob beradi va о‘zining mulk egasining majburiyatlari 
bо‘yicha javobgarlikka ega bо‘lmaydi. 
Xо‘jalik faoliyatini olib borish huquqiga asoslangan unitar korxona buning 
uchun vakolat berilgan davlat idorasi yoki mahalliy о‘zini о‘zi boshqarish 
idorasining qarori bо‘yicha tashkil qilinadi. Korxonaning ta’sis hujjati uning mulk 
egasi tomonidan tasdiqlangan nizomdan iboratdir. 
Operativ boshqaruv huquqiga asoslangan unitar korxona (davlatga qarashli 
korxona) davlat unitar korxonalari haqidagi qonunga muvofiq О‘zbekiston 
Respublikasi huqumatining qarori bо‘yicha tashkil qilinadi. Davlatga qarashli 
korxonaning ta’sis hujjati uning О‘zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan 
tasdiqlangan nizomdan iborat bо‘ladi. 
Franchayz korxona. Bu о‘z faoliyatini tovarlar ishlab chiqaruvchisi yoki 
qandaydir turdagi xizmatlar tashabbuskori hisoblangan «franchayzer» deb 
nomlanuvchi korxona bilan tuzilgan shartnoma (kontrakt) shartlari asosida amalga 
oshiradigan «franchayz» deb nomlanuvchi alohida savdo korxonasi. Birgalikdagi 
faoliyat bо‘yicha sheriklarga franchayzer faoliyat zonasini, iste’molchilarni 
tanlashda yordam beradi va savdo tarmog‘ini joylashtirish, reklama ishini yuritish, 
yuqori malakali kadrlarni tayyorlash yuzasidan tavsiyalar beradi. Bu tizimga 
kiruvchi savdo korxonalarining marketing va tovarlarni sotish bilan bog‘liq 

---

132
xizmatlarni kо‘rsatish borasidagi barcha harakatlarini bir xillashtirish va 
standartlashtirishga yordam beradi. Franchayzer rejalashtirish va boshqarish, 
shuningdek savdo operatsiyalarini yuritish yuzasidan maslahat beradi. U 
franchayzing bо‘yicha sheriklarga moliyaviy yordam kо‘rsatadi. 
Savdo korxonasining faqat franchayzer bilan yoki uning texnologiyasi 
bо‘yicha ish yuritish majburiyati franchayzingning muhim sharti hisoblanadi. 
Ushbu shaklning afzalliklari jumlasiga quyidagilar kiradi: yirik ixtisoslashgan 
firmalar tomonidan ishlab chiqarilayotgan tovarlarning yuqori sifatini ta’minlash 
imkoniyati; tovarlar va xizmatlarning standartlashtirilishi; past narxlar; bozor 
talablarining imkon qadar hisobga olinishi. Kamchiligi quyidagilardan iborat: 
franchayzning о‘z faoliyatida, xususan, foydalaniladigan texnologiyani olishda 
cheklanganligi, kichik kontraktlarning rad etilishi, mayda firmalar va tadbirkorlar 
mustaqilligining cheklanishi. Franchayz shakliga «Makdonalds», «Koka-kola» 
kabi firmalarning jahon bozorlaridagi faoliyati misol bо‘ladi.