Ijtimoiy fanlar ” kafedrasi falsafa

6-MAVZU. BILISH NAZARIYASI: ASOSIY MUAMMOLARI VA YO‘NALISHLARI 

95

ham sezish mumkin, biroq ular o‘rtasidagi aloqani fikrimiz anglaydi. Sub’ektning o‘zgarishiga 
qarab mulohazalar, masalan, shaxssiz bo‘lishi mumkin: «Tong otyapti», «Kayfiyat yo‘q». Yakka,
ayrim va umumiy mulohazalar farqlanadi: «Nyuton tortilish qonunini kashf etgan»


Xulosa 
– mushohadaning nisbatan tugallangan birligi. Mushohada yuritish jarayonida mavjud 
mulohazalardan yangi mulohaza – xulosa chiqariladi.

Xulosa


chiqarish tafakkurning shunday bir 


amaliki, unda ayrim fikrlarni taqqoslash


yo‘li bilan yangi mulohaza yaratiladi.
Inson narsalarning,
xossalari va munosabatlarini teran bilish orqali vaqti vaqti bilan hozirgi zamon chegaralaridan 
o‘tib, sirli kelajakka nazar tashlashi, hali ma’lum bo‘lmagan narsalarni oldindan ko‘rishi, yuz
berishi ehtimol tutilgan va muqarrar bo‘lgan voqealarni bashorat qilishi mumkin. 


Bashorat qilish 

«murakkab narsani oddiy narsaga aylantirish»ning oliy darajasini tashkil etadi. 
Ilmiy bilim 
taraqqiyoti ilmiy bashorat kuchining o‘sishi va mazkur hodisa chegaralarining kengayishi bilan
bog‘liq. Bashorat qilish jarayonlarni nazorat qilish va boshqarish imkonini beradi. Ilmiy

bilish

nafaqat kelajakni bashorat qilish, balki bu kelajakni ongli ravishda shakllantirish uchun imkoniyat
yaratadi. Har qanday fanning hayot mazmunini

shunday tavsiflash mumkin: bashorat qilish uchun 

bilish, ish ko‘rish uchun bashorat qilish kerak. Masalan, D.I.Mendeleev yuz yil keyin kashf etilgan
kimyoviyelementlarning mavjudligini bashorat qilgan edi.


Intuitsiya 
–

haqiqatni mantiqiy dalillar yordamisiz, bevosita anglab etish qobiliyatidir
. U doim
inson aqli va joni birgalikda amalga oshirgan katta ish

mahsuli hisoblanadi. SHu ma’noda faqat 

iste’dodli, mehnatkash va tirishqoq

odamlargina intuitiv bilishga qodir.

Intuitsiya muammosi 
falsafa va tabiatshunoslik tarixida har xil, ba’zan

bir-birini istisno etuvchi yondashuvlar, nuqtai 

nazarlar va tasavvurlar bilan

tavsiflanadi. Antik falsafadayoq bu muammo atrofida keskin bahslar 

bo‘lgan.

Ioniya falsafasi namoyandalari intuitsiyaga bevosita bilim, sezgi a’zolari

orqali bilish 
shakli deb qaragan bo‘lsalar, eley maktabi vakillari, shuningdek, Levkipp va Demokrit bevosita
bilim va sezgi a’zolari orqali bilishni

rad etganlar, sezgilarni soxta deb e’lon qilganlar. Suqrot 

talqinida intuitsiya «daymoniy» yoki «predmet g‘oyasiga egalik»dir. Platon ham hissiy bilishni

haqiqat emas deb hisoblagan.