Ijtimoiy fanlar ” kafedrasi falsafa

J

«ba’zi domlalar professor».

Murakkab hukmlar. 
Yuqorida bayon qilinganlardan ma’lumki, hukm terminlari birdan 
ortiq bo‘lsa, ularni murakkab hukmlar deb yuritamiz. Murakkab hukmlarni turlarga, ajiratganda
ularning tarkibidagi mantiqiy bog‘lovchining mazmuniga e’tibor beramiz. Shunga qarab 
murakkab hukmlarning quyidkgi asosiy turlarini ko‘rsatish mumkin:
birlashtiruvchi, ayiruvchi 

va shartli hukmlar.


Birlashtiruvchi hukmlarda 
sub’ekt rki predikat, ba’zan ikkalasi ham birdan ortiq bo‘ladi.
Ularning tarkibida terminlarning teng bog‘lovchi «va» (uning o‘rniga mos keluvchi boshqa 
bog‘lovchi) mavjud bo‘ladi. Masalan, «Kant va Feyrbax nemis filosoflaridir», «Hamza shoir,
dramaturg, kompozitor, ma’rifatparvar ».


Ayiruvchi hukmlar 
tarkibida «yoki» bog‘lovchisi bo‘lib, bir qancha predikatlarni bir 
biridan ayirib turadi. Masalan, «Qodirov yo psixologiya, yoki siyosiy iqtisod, yoki filosofiya
bo‘limida o‘qiydi».


SHartli hukmlar 
tarkibida odatda «...sa, ...bo‘ladi» so‘zlari mavjud bo‘ladi. Ko‘pincha ikki 
bog‘liq hodisa haqida fikr bayon qilinadi. SHartli hukmning sabab va oqibatini ifodalaydigan
qismlarida sub’ekt va predikat alohida-alohida bo‘ladi. Masalan, «Agar jism qizdirilsa, u 
kengayadi». Birlashtiruvchi hukmlar kon’yuktiv, ayiruvchi hukmlar diz’yunktiv, shartli hukmlar
implikativ hukmlar deb ham ataladi. Ayiruvchi hukmlar «


S


yoki 


R, 

yoki 

R

1

, 

yoki 

R

2

dir»

formulasi, shartli hukmlar «Agar