Ijtimoiy gumanitar fanlar

II.BOB. O'ZBEKISTON “QIZIL KITOB” IGA KIRITILGAN VA IQLIMLASHTIRILGAN NOYOB BALIQLAR
2.1. O’zbekiston ―Qizil kitobiga kiritilgan noyob baliqlar tavsifi.


Ovlanadigan baliqlarni tabiiy sharoitda saqlash va ularning sonini
ko'paytirish maqsadida davlatimiz tomonidan bir qator chora-tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan. Bularga quydagilar kiradi:
1. Baliqlarning ko‘payish joylarini himoya qilish;
2. Suv havzalarini ortiqcha chiqindi va suv o‘simliklaridan tozalab turish;
3. Daryo, ko‘l va hovuzlarni sanoat korxona-laridan chiqqan zaharli oqava suvlardan va neft quyilishdan qo‘riqlash;
4. Qimmatbaho baliqlarni iqlimlashtirish;
5. Turlari va sonlari kamayib ketayotgan hamda O'zbekiston ―Qizil kitobiga kiritilgan baliq turlarini muhofaza qilish.


O‘zbekiston Respublikasi ―Qizil kitobiga 19 ta noyob karpsimon baliqlar kiritilgan.Ularning tavsifi quyidagicha:
Turkiston ko'kbo'yini Shimoliy Yevroosiyo turining maqomi jihatidan noaniq Orol endemik kenja turi. Tarqalishi. Amudaryoning quyi qismidagi havzalari; o'tmishda Orolning chuchuklashgan qismlarida ham bo'lgan. O'zbekistondan tashqarida: Qozog‘iston ,Turkmaniston ,O'rta va Sharqiy Yevropada, Sibirda boshqa kenja turi uchraydi. Yashash joylari uncha katta bo'lmagan ko'llarda, kamdan-kam hollarda daryolarda yashaydi.
Soni. Ayrim joylarda va kam miqdorda uchraydi. Sonining ahyon-ahyonda keskin o'zgargan davrlari ma‘lum: hozirgi kundagi holati noma‘lum.
Yashash tarzi. Chuchuk suvlarda turg'un hayot kechiruvchi baliq. 3-4 yoshda jinsiy voyaga yetadi. Urchishi — mart-aprelda. Serpushtliligi 30-80 ming uvildiriq atrofida. Suv hasharotlarning lichinkalari, suv o'tlari va mayda baliqlar bilan oziqlanadi.
Cheklovchi omillar. Suv havzalari tabiiy suv rejimining o'zgarishi va suvining ifloslanishi; Orol dengizi sathining pasayishi va suvining sho'rlanishi; kelgindi baliqlar raqobati.
Muhofaza choralari. Sonni mukammal o'rganish.Turning yashash joylarida muhofazasini tashkillashtirish lozim.
Orol tikanagi G'arbiy Yevroosiyo turining zaifga yaqin Orol endemik kenja turi.TMXI Qizil ro'yhatiga kiritilgan
Tarqalishi: Amudaryo, Sirdaryo, Qashqadaryo, Zarafshon daryolarininng yuqori oqimidan quyi qismigacha. O'zbekistondan tashqarida, Qozog'iston, Qirg'izton,Tojikiston, Turkmaniston. Boltiq, Egyey, Qora, Azov, Kaspiy dengiz havzalarida —boshqa kenja turlari.Yashash joylari. Daryo va ko‘llarning sayoz qo'ltiqlari, buloqlar. Ulardagi tubi qumog' balchiqli joylarni afzal ko'radi.
Soni. O'tmishda butun yashash areali bo'ylab ko'p bo'lar edi. Keyingi o'n yil davomida Sirdaryo Zarafshon va O'zbekistonning janubidaga suv havzlarda sonining uzluksiz kamayib borayotgani kuzatilmoqda. Yashash tarzi. Daryolar tubida yashaydigan, ba‘zan daryo ostidagi qumga ko'milib oladigan baliq. 2 yoshda jinsiy voyaga yetadi.
Urchishi aprel- iyunda. Serpushtliligi — 240-1850 uvildiriq atrofida. Daryo tubidagi mayda umurtqasizlar, suv o'tlari, jonivorlarning chiriyotgan qoldiqlari bilan oziqlanadi.
Muhofaza choralari. Tur monitoringi olib borish va yashash joylarida muhofazasini tashkillashtirish lozim.