«ijtimoiy psixologiya» fani buyicha

Mobil va rigid toifali shaxslar 
Bu shaxs tiplari muloqotga kirishish me’zoniga ko‘ra farqlanadi. Masalan, mobil tip har 
qanday ish bilan mashg‘ul bo‘lgan sharoitda juda tez muloqotga kirishadi, lekin boshqa 
narsalarga ham diqqatini ko‘chirishi mumkin. U tez gapiradi, doimo shoshadi, yuz ifodalari ham 
tez o‘zgaradi. Suhbat mavzusinn ham tez-tez o‘zgartirib turishga moyil. Gaplashib ketishi 

---

qanchalik oson bo‘lsa, gapni tugatib, xayrlashib ketishi ham oson. Suhbat tugagandan keyin 
qolgan ishini davom ettirib ketaveradi. 
Rigid suhbatdosh esa uning aksi. Bunday shaxs qatiyatli, dadil bo‘lsa ham, bir faoliyat 
turidan ikkinchisiga ko‘chishi juda qiyin, u ma’lum muddatni talab qiladn. Chunki u 
o‘ylamasdan tavakkal ish qila olmaydi. Masalan, u xat yozayotgan paytda kirib qolsaniz, to biror 
bo‘lagiga nuqta quymaguncha sizga qaramaydi. Qaragandan keyin esa, tezgina suhbatga kirisha 
olmaydi. Rigid shaxs juda yaxshi suhbatdosh. Mobil tipdagi suhbatdosh bilan gaplashayotganda 
u tez-tez gapni bo‘lib, suhbatdoshga tashabbusni bergisi kelmaydi, rigid esa juda diqqat bilan 
tinglaydi. Lekin o‘zi gapirganda, sekin, mantiqan to‘g‘ri gapirishni yaxshi ko‘radi, gapini 
bo‘lishlarnni sira istamaydi. Agar suhbatni bo‘lsangiz, keyingi safar siz bilan gaplashmay qo‘ya
qolishni afzal ko‘radi. Agar u bilan urishib qolsangiz, ancha vaqtgacha uning jaxli chiqmaydi, 
sizni oxirigacha eshitib, sekin javob beradi, undagi ranjish, jaxl chiqishi odatda siz ketgandan
keyin keladi. Agar uning suhbatdoshi toqatsiz odam bo‘lsa, ikkalasining chiqishishi qiyin, 
chunki u uzoqdan kelib tushuntirishni yaxshi ko‘radi. Demak bu tiplar ham har xil, har birida 
ham yaxshi, ham yomon sifatlar bor. 
 
Dominant va tobe toifali shaxslar 
Dominant tip muloqot jarayonida sira ham boshqalardan past kelishni xohlamaydi, savol 
berilsa, xohlasa javob beradi, bo‘lmasa, indamasligi ham mumkin. U doimo suhbatdoshga ta’sir 
ko‘rsatishi, uning bo‘ysunishini xohlaydi. Unda egoizm hissi kuchli, o‘zi xato fikr yuritsa, 
xatoligini suhbatdosh sezsa ham uni bo‘yniga olmaydi. Dominant tip — qatiyatli. Suhbat 
davomida u sizning fikringizni yarim yo‘lda tushunsa, sizni oxirigacha tinglashni istamaydi, 
gapni bo‘lib, mayinlik bilan gapni tugatib qo‘yishi mumkin. Agar ikkala suhbatdosh ham 
dominant bo‘lishsa, unda ular o‘rtasida osongina raqobat hissi yuzaga chiqishi, kelishmay 
qolishlari mumkin. Shuning uchun janjallashib qolmaslik uchun dominant shaxsning 
mustaqilligi, dadilligiga ko‘nish, unga o‘z
nuqtai nazarini oxirigacha bayon etish imkoniyatini 
berish lozim. 
Tobe tipli shaxs esa suhbatdoshning qarashlariga moslashadi, doimo yon berishga 
tayyor, shuning uchun u kam janjallashadi, lekin yomon ko‘rib qolgan odami bilan umuman 
gaplashmaydi. Suhbat sharoitidagina u asta-sekin o‘zining dadilligini ko‘rsatishi, ochiq 
gaplashishi, ba’zan e’tirozlar bildirishi mumkin. Tobe shaxsli bolalarni rag‘batlantirish 
maqsadga muvofiqdir, shuning uchun ham ularni maqtab turish, gapirayotganda ko‘zlar, yuz 
ifodalari bilan ularni ruhan qo‘llab turish kerak. Biror qarorga kelish kerak bo‘lib qolsa, bu shaxs 
qarorni yaxshisi siz qabul qilishingizni xohlaydi, chunki javobgarlikni bo‘yniga olishni 
istamaydi. 
Yuqorida keltirilgan tiplarni kuzatar ekanmiz, barchasida yaxshi va yomon, noqulay 
sifatlar borligini ko‘ramiz. Hayotda ko‘pincha sof u yoki bu tip vakili uchramaydi, lekin u yoki 
bu vaziyatlarda takrorlanadigan fazilatlarga qarab odamlarni tiplarga bo‘lamiz. Bundan tashqari, 
bir marta ko‘rishda odam haqida xulosa chiqarib bo‘lmaydi. Uni turli sharoitlarda bir necha 
marta kuzatish lozim.