«ijtimoiy psixologiya» fani buyicha

MASHG‘ULOTNING MAQSADI: Ijtimoiy psixologiya fanida shaxsning ijtimoiy 
faolligi. Ijtimoiy xulq motivatsiyasi. Anglangan va anglanmagan motivlarni o‘rganish va tahlil 
etish 
 KIRISH: 
 
 
Jamiyat bilan doimiy munosabatni ushlab turuvdi, o‘z-o‘zini anglab, har bir harakatini 
muvofiqlashtiruvdi shaxsga xos bo‘lgan eng muhim va umumiy xususiyat - bu uning faolligidir. 
Faollik (lotinda “actus” - harakat, “activus” - faol so‘zlaridan kelib diqqan tushunda) shaxsning 
hayotdagi barda xatti - harakatlarini namoyon etishini tushuntiruvdi kategoriyadir. Bu - o‘sha 
oddiy qo‘limizga qalam olib, biror diziqda tortish bilan bog‘liq elementar harakatimizdan tortib, 
toki ijodiy uyg‘onish paytlarimizda amalga oshiradigan mavhum fikrlashimizgacha bo‘lgan 
murakkab harakatlarga aloqador ishlarimizni tushuntirib beradi. Shuning uchun ham 
psixologiyada shaxs, uning ongi va o‘z-o‘zini anglashi muammolari uning faolligi, u yoki bu 
faoliyat turlarida ishtiroki va uni uddalashi aloqador sifatlari orqali bayon etiladi. 
ASOSIY QISM: 
Shaxs va uning faolligi. Fanda inson faolligining asosan ikki turi farqlanadi: 
A. Tashqi faollik - bu tashqaridan va o‘z idki istak-xoxishlarimiz ta’sirida bevosita 
ko‘rish, qayd qilish mumkin bo‘lgan harakatlarimiz, mushaklarimizning harakatlari orqali 
namoyon bo‘ladigan faollik. 

---

B. Idki faollik - bu bir tomondan u yoki bu faoliyatni bajarish mobaynidagi fiziologik 
jarayonlar (moddalar almashinuvi, qon aylanish, nafas olish, bosim o‘zgarishlari) hamda, ikkindi 
tomondan, bevosita psixik jarayonlar, ya’ni aslida ko‘rinmaydigan, lekin faoliyat kedishiga ta’sir 
ko‘rsatuvdi omillarni o‘z idiga oladi. 
Misol tariqasida hayotdan shunday manzarani tasavvur qilaylik: uzoq ayriliqdan so‘ng 
ona o‘z farzandi visoliga yetdi. Tashqi faollikni biz onaning bolasiga intilishi, uni qudoqlashi, 
yuzlarini siylashi, ko‘zlaridan oqqan sevind yoshlarida ko‘rsak, idki faollik - o‘sha ko‘z 
yoshlarini keltirib chiqargan fiziologik jarayonlar, idki sog‘indning asl sabablari (ayriliq 
muddati, nodorlik tufayli ayriliq kabi yashirin motivlar ta’siri), ko‘rib idrok qilgandagi o‘zaro 
bir-birlariga intilishni ta’minlovdi idki, bir qarashda ko‘z bilan ilg‘ab bo‘lmaydigan emotsional 
holatlarda namoyon bo‘ladi. Lekin shu manzarani bevosita guvohi bo‘lsak ham, uni ifodalagan 
rasmni qursak ham, taxminan qanday jarayonlar kedayotganligini tasavvur qilishimiz mumkin. 
Demak, ikkala turli faollik ham shaxsiy tajriba va rivojlanishning asosini tashkil etadi. Bir 
qarashda har bir konkret shaxsga va uning ehtiyojlariga bog‘liq bo‘lib tuyulgan bunday faollik 
turlari aslida ijtimoiy xarakterga ega bo‘lib, shaxsning jamiyat bilan bo‘ladigan murakkab va 
o‘zaro munosabatlarining oqibati hisoblanadi. 
Inson faolligi “harakat”, “faoliyat”, “xulq” tushundalari bilan dambardas bog‘liq bo‘lib, 
shaxs va uning ongi masalasiga borib taqaladi. Shaxs aynan turli faolliklar jarayonida 
shakllanadi, o‘zligini namoyon qiladi ham. Demak, faollik yoki inson faoliyati passiv jarayon 
bo‘lmay, u ongli ravishda boshqariladigan faol jarayondir. Inson faolligini mujassamlashtiruvdi 
harakatlar jarayoni faoliyat deb yuritiladi. Ya’ni, faoliyat - inson ongi va tafakkuri bilan 
boshqariladigan, undagi turli-tuman ehtiyojlardan kelib diqadigan, hamda tashqi olamni va o‘z-
o‘zini o‘zgartirish va takomillashtirishga qaratilgan o‘ziga xos faollik shaklidir. Bu - yosh 
bolaning real predmetlar mohiyatini o‘z tasavvurlari doirasida bilishga qaratilgan o‘yin faoliyati, 
bu - moddiy ne’matlar yaratishga qaratilgan mehnat faoliyati, bu - yangi kashfiyotlar odishga 
qaratilgan ilmiy - tadqiqotdilik faoliyati, bu - rekordlarni ko‘paytirishga qaratilgan sportdining 
mahorati va shunga o‘xshash. Shunisi xarakterliki, inson har daqiqada qandaydir faoliyat turi 
bilan mashg‘ul bo‘lib turadi.