Ijtimoiy soha Ma’naviyatning mazmuni

4-Mavzu. JAMIYAT HAYOTINING ASOSIY SOHALARI
Reja:

1. 
   Ma’naviyat sohasi
   
2. 
   Iqtisodiyot sohasi
   
3. 
   Ijtimoiy soha
   

Ma’naviyatning mazmuni. Jamiyat a’zolari uning asosiy jihatlarining tashuvchilari bo’lgan kishilar ichki dunyolarida bir tomondan o’zlariga tegishli, ikkinchi tomondan esa umumijtimoiylikni ifodalagsn eng oddiy his-tuyg’u, hayajon, hissiy bilish, tajriba, odatlardan tortib ruhiyatning oily bosqichi darajalari va ko’rinishlari qadriyatlarigacha joylaydilar. Ma’naviyat deb ataladigan ichki tuzilma kishilar moddiy borlig’iga muqobildir. Ma’naviy hodisalar takror hosil etib turishlikni taqozo etadi. Bular tegishli sohalar qadriyatlari bo’lib, o’z navbatida madaniyat umumiy tizimi tarkibiga kiradilar.
Madaniyat mezonida olingan kishilarning va ular mansub bo’lgan jamiyatning keng ma’noda bilish, axloq-odob, adabiyot va san’at, falsafa, huquq, din va hokazolarni o’z ichiga oladi. Bu hodisalar mavjudligi bilan bog’liq holda tegishli tashkilotlar va muassasalar faoliyati ham ma’naviylik kasb etadi. Barcha holatlarda bularning ma’naviy mohiyati borliq to‘g‘risidagi axborotlardan nechog‘lik xabardorligini taqozo etadi. Aniqrog‘i, jamiyatda axborotlar muayyan tarzda yig‘iladigan, saqlanadigan va qayta ishlanadigan soha ma’naviyat sohasidir. Inson shunday tuzilganki, u «sof holda» olingan axborotni shunchaki qayd etib qolmaydi, balki undan foydalanadi. Bu axborotning moddiy tashuvchisi miyada joylashgan bo’lib, inson uning borlig’ini bilsa-da, lekin his eta olmaydi.
Ziyolilar - ma’naviyatni yaratuvchilari. Ziyolilar alohida ijtimoiy guruhni, so’ngroq qatlamni tashkil etadi. Ular kasbiy jihatdan asosan murakkab aqliy faoliyat bilan shug’ullanadilar. Ayni vaqtda ular faoliyati ma’naviy-amaliy xarakter ham kasb etishi mumkin. Masalan, ma’naviy qadriyatlarni taqsimlash, tarqatish va iste’moli masalalari muayyan mutaxassislarning nazorati bo’lishligini taqazo etadi.
Ijtimoiy voqelikni ma’naviy-axloqiy o’zlashtirish mavjud jamiyatda amalda bo’lgan huquqiy, axloqiy, diniy va hokazo ve’yorlar tizimi doirasida amalga oshadi. Agar huquqda bular davlat hokimiyati, jamoa tashkilotlari tomonidan belgilangan va nazorat qilinadigan, shuningdek, ilgaridan davom etib kelayotgan an’anaviy me’yorlar bo’lsa, axloqda boshqacha tarzda mavjuddir. Unda jamiyat tomonidan kishilarning ezgulik, adolat, burch, sha’n va bularning muqobillari to’g’risidagi axloqiy bilimlariga muvofiq belgilanadi va jamoatchilik fikri kuchi bilan nazorat qilinadi.
Dinda bulardan farqli o’laroq ijtimoiy me’yorlar kishilarning Olamni, shu jumladan kishilarning o’zini ham yaratgan xudo to’g’risidagi tasavvurlarga tayanadi.
Ziyolilar qadimda aytarli badavlat bo’lmagan erkin fuqarolardan, undan keying asrlarda bir qismi mehnatkash ommaning, shu jumladan, kambag’al tabaqaning ham iqtidorli vakillaridan yetishgan. Bunday hol kishilik jamiyati tadrijining keying bosqichlarida ham garchi saqlangan bo’lsa-da, ammo ma’naviy qadriyatlarga bo’lgan katta ijtimoiy ehtiyoj tufayli ziyolilar safi tobora keng xalq ommasi vakillari hisobiga to’lib bormoqda.
Hozirgi vaqtda barcha rivojlangan davlatlarda ziyolilar mavjud ko’pchilik – O’rta qatlamning asosiy qismini tashkil etadilar va xizmat ko’rsatuvchi barcha sohalarda ularning soni toboro oshib bormoqda. Bunda ta’lim tizimining o’rni ahamiyatining qanday bo’lishi o’z-o’zidan ravshandir. Hozirgi jamiyatda yuksak bilimli, o’ziga ishongan, mas’ul qarorlar qabul qilishga tayor, zamonaviy texnika va texnologiyadan zarur darajada xabardor mutaxassisni faqat maxsus tayorlash mumkin. Masalan, Shvetsiyada bu maqsadda har bir o’quvchiga individual yondoshiladi. Mamlakat bo’yicha har 9 o’quvchiga bitta o’qituvchi to’g’ri keladi. Yoki Germaniyada texnik ta’lim ko’zdan kechirilsa, ma’lum bo’ladiki, bu yerda rasman oily ma’lumot olish uchun 4 yildan kam bo’lmagan vaqt ajratilgan. Lekin talabalarga chuqur mutaxassis bo’lish uchun 6-7 yil o’qish berilgan. Chunki firmalarga diplom egalari emas, balki mutaxassislar kerak, shunga ko’ra talabalar vaqtni qizg’anmasdan ixtisoslik egallaydilar.
Zamonaviy ta’lim tashkiliy-huquqiy jihatdan O’zbekiston Respublikasida eng yuksak talablar darajasida yo’lga qo’yilgan. Endigi vazifa mas’uliyat bilan mutaxassislar tayorlashdan iborat.
Iqtisodiyotning mazmuni. Keng ma’noda kishilarning o‘z moddiy sharoitlarini yaratish, ishlab chiqarish bilan bog‘liq barcha faoliyat turlari yig‘indisiga iqtisodiyot deyiladi. Ana shu faoliyat turlari insonning boshqa jonzotlardan farqini ko‘rsatadi. Inson tabiatdan oladiganlari bilan cheklana olmaydi. Unda ilgari bo‘lmagan mahsulotni inson ehtiyojiga moslab yaratish lozim bo‘ladi. Inson tabiatga ta’sir etish uchun tana kuchlarini harakatga keltirib, o‘z hayotining doimiy va zaruriy asosi hamda sharti bo‘lgan moddiy ne’matlar ishlab chiqarishni amalga oshiradi. Bunda bir tomondan inson bilan tabiat o‘rtasida yuz beradigan modda va quvvat almashuvining, inson mehnatining ilk mahsuli, ikkinchi tomondan esa inson mehnatining dastlabki vositasi bo‘lgan ish qurolidan ham foydalaniladi.