Imkoniyatlari

STUDENTS
Komilova Fotimakkhon Mahmudovna
Andijan State University, Department of General Pedagogy
v / b associate professor, Doctor of Philosophy (PhD) in pedagogical sciences.
Abstract.: This article discusses the opportunities for continuous student development of 
organizational skills and the urgency of developing leadership in them, the opportunities for 
effective formation of organizational qualities, the role of professional skills of teachers and its 
specific features.
Keywords: organization, continuing education, qualities, leadership, intellectual potential, 
independent thinking, freedom, social activism, leadership.
Kirish. O’quvchilarda tashkilotchilik sifatlarini shakllantirish va rivojlantirish nafaqat 
psixologik-pedagogik balki ijtimoiy muammo sifatida ham o’ziga xos dolzarblik kasb etadi. 
Tadqiqot muammosini nazariy va metodik jihatdan muvaffaqiyatli tadqiq etish tashkilotchilik, 
tashkilotchilik sifatlarini shakllantirish tizimi kabi tushunchalar mohiyatini to’g’ri anglash 
o’quvchilarida shakllantirish mumkin bo’lgan tashkilotchilik sifatlarini aniqlab olishni taqazo 
etadi.
Harakatlar strategiyasining davomi sifatida “Taraqqiyot strategiyasi”da ham jismonan 
sog’lom, ruhan va aqlan rivojlangan, mustaqil fikrlaydigan, Vatanga sodiq, yosh avlodning 

---

Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2022 йил № 3)
ISSN 2181-1709 (P)
98
Education and innovative research 2022 y. №3
ijodiy va intellektual salohiyatini qo’llab-quvvatlash kabi muhim vazifalarning amalga 
oshirilayotganligi uzluksiz ta’lim tizimining barcha bosqichlarida tashkilotchilik sifatlarini 
shakllantirish orqali boshqaruvchilik faoliyatini yanada rivojlantirishni taqozo etadi. 
Muhtaram Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev aytganlaridek: Yosh avlodimizda qat’iy hayotiy 
pozitsiya va Vatanimiz taqdiri uchun yuksak ma’suliyat tuyg’usini shakllantirish alohida muhim 
ahamiyatga ega. Bizning asosiy maqsadimiz-yoshlarning sifatli ta’lim olish imkoniyatiga ega 
bo’lishiga erishish, ularning o’z qobiliyati va iste’dodini ro’yobga chiqarishi uchun barcha zarur 
sharoitlarni yaratib berishdan iborat. Yoshlarimizni mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va 
ma’naviy salohiyatga ega bo’lib, dunyo miqyosida o’z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo’sh 
kelmaydigan insonlar bo’lib kamol topishi, baxtli bo’lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning 
bor kuch va imkoniyalarini safarbar etamiz [1].
Boshlang’ich ta’lim tizimida o’quvchilarning tashkilotchilik sifatlarini shakllantirish 
imkoniyatlari mavjud ekanligi, ammo, ushbu masalaga jiddiy e’tibor qaratilmayotganligi, 
boshlang’ich sinfda tashkilotchilik sifatlarini shakllantirishga imkon beruvchi pedagogik 
shart-sharoitlar, omillarning o’rganilmaganligi, texnologik yondashuvning qaror topmaganligi, 
sinfdan va darsdan tashqari sharoitlarda ma’naviy-ma’rifiy ishlarning muhim yo’nalishi e’tirof 
etilmaganligi ko’rsatadi. Kelgusida jamiyatning to’laqonli a’zosi va malakali mutaxassis 
sifatida ijtimoiy munosabatlar hamda kasbiy faoliyat jarayonida faol ishtirok etish, zimmadagi 
ijtimoiy burchlarni sidqidildan ado etishda shaxsning tashkilotchilik sifatlariga ega bo’lishi
o’ziga xos ahamiyatga egadir. 
Adabiyotlar tahlili va metodologiyasi. Bugungi kunda boshlang’ich sinflarda 
o’quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, dunyoqarashlarini kengaytirish, ularni milliy 
va umuminsoniy qadriyatlar ruhida tarbiyalash qanday darajada ahamiyat kasb etayotgan bo’lsa, 
ularda tashkilotchilik sifatlarini shakllantirish ham shu qadar muhim vazifa hisoblanadi. Bu 
borada o’quvchilar jamoasi oldiga individual va umumiy pedagogik talablarni qo’yish mumkin. 
Pedagogik faoliyatni tashkil etishda “jamoa a’zolari va ularning faoliyatlariga qo’yiladigan 
yagona talablar muhim ahamiyat kasb etadi [6]. Tabiiyki, yosh xususiyatlariga ko’ra o’quvchilari 
“tashkilotchilik” tushunchasining mohiyati, tashkilotchilik negizida aks etuvchi sifatlar, 
tashkilotchilik sifatlariga erishishning ijtimoiy va shaxsiy ahamiyati, shuningdek, tashkilotchilik 
sifatlarini o’zlashtirish jarayonining kechishi to’g’risida ma’lumotlarga ega bo’lmaydilar. Shu 
bois o’quvchilariga bu boradagi ma’lumotlarni berishda maxsus pedagogik ma’lumotga ega 
o’qituvchilar yoki ularning tarbiyasi uchun mas’ul asosiy su’yektlar ota-onalar muhim o’rin 
tutishadi. O’qituvchilar va ota-onalar tomonidan o’quvchilari oldiga aniq pedagogik talablarning 
qo’yilishi hamda ularning bajarilishi yuzasidan oqilona nazoratning olib borilishi mazkur 
davrdayoq tashkilotchilik sifatlarining shakllanishiga zamin yaratadi [5]. 
Ilmiy manbalarda pedagogik talabning “O’quvchilarning dars jarayonidagi, tanaffus, sinfdan 
tashqari ishlar vaqtidagi, shuningdek, jamoat joylari hamda oiladagi xulq-atvor qoidalari”dan 
iboratligi aytiladi [6].
Manbalar bilan tanishish, ilgari surilgan g’oyalarni nazariy tahlil qilish o’quvchilarda 
tashkilotchilik sifatlarini shakllantirishda quyidagi imkoniyat va yo’llarning samarali ekanligini 
ko’rsatdi: аmaliy tadqiqot faoliyatini olib borishda pedagogik talablarning muayyan shartlar 
asosida bayon qilinishi ta’minlandi. Bunda quyidagilar muhim ahamiyat kasb etdi:
- pedagogik talabalarni qo’yishda o’quvchilarning yosh, fiziologik, psixologik va individual 
xususiyatlarini inobatga olinishi;
- o’quvchilarni oldiga qo’yiladigan talablarning ular uchun tushunarli bo’lishiga erishish;
- pedagogik talablarning aniq va ravshan bayon etilishi;
- talablarning aniq maqsadga erishishga imkon berishi;
- pedagogik talablarning puxta o’ylanganligi;
- talablarning qat’iy ifodalanishi;

---

Образование и инновационные исследования (2022 год №3)
ISSN 2181-1717 (E)
99
http://interscience.uz
- talablarning o’quvchilari tomonidan inobatga olinishiga erishish;
- pedagogik talablarning o’quvchilar tomonidan bajarilish sifatini nazorat va tahlil qilib 
borish;
- umumiy o’rta ta’lim muassasalari ham oilalarda bolalariga nisbatan qo’yiladigan 
pedagogik talablarning bir xil bo’lishiga erishish.
Oila va umumiy ta’lim maktabida o’quvchilari oldiga qo’yiladigan pedagogik talablarning 
bir xilligi ushbu yosh davri o’quvchilari tomonidan ularning ahamiyatini noto’g’ri tushunishlari, 
bajarish oqibatlariga nisbatan mas’uliyatsiz yondashishlariga olib keladi. Qo’yiladigan talablarning 
qat’iy bo’lmasligi esa, o’quvchilar tomonidan ularning zarur darajada bajarilishiga imkon 
bermaydi. Shuningdek, o’quvchilarning pedagogik talablarni bajarishga bo’lgan imkoniyatlarini 
pasaytiradi. Ko’p hollarda esa pedagogik talablar bajarilmay qoladi. O’qituvchilar va ota-
onalar tomonidan qo’yilayotgan talablar mutlaqo bajarilmagan holatlarda tegishli choralarni 
ko’rish pedagogik jihatdan to’g’ri sanaladi. Pedagogik talabning bajarilmasligi va uning oqibati 
uchun mas’ul shaxslarning e’tiborsizliklari navbatdagi talablarning ham bajarilmasligi uchun 
“zamin” yaratadi. Oqibatda o’quvchilarda sekin-asta har qanday faoliyatni bajarishga nisbatan 
mas’uliyatsizlik, intizomsizlik va tartibsizlik kabi xislatlar shakllanadi. Pedagogik talablarni 
qo’yishda ularning o’quvchilarda tashkilotchilik sifatlarini shakllantirishdagi imkoniyatini 
ham inobatga olish maqsadga muvofiqdir. O’quvchilarining umumiy o’rta ta’lim maktablarida 
“O’quvchilar qoidasi” talablariga qat’iy va izchil rioya qilishlari ularda intizomlilik, tartiblikni 
tarbiyalashi bois tashkilotchilik sifatlarini shakllanishi uchun muhim qadam sanaladi.