Import nima?

Jahon xo‘jaligi — bu bir-birini taqozo etuvchi, o‘zaro boglangan turli mamlakatlar milliy xo‘jaligining majmuasi boiib, iqtisodiy yaxlitlikni hosil qiladi.
XXI asr boshidagi jahon xo‘jaligiga 210 mamlakat iqtisodiyoti birlashgan bo‘lib, bular yaratgan tovar va xizmatlar summasi 46,4 trillion dollarga (2002-y.) teng bolgan. Jahon xo'jaligi uch guruh mamlakatlar, ya’ni iqtisodiyoti yuksak rivojlangan, iqtisodiyoti o‘rtacha va iqtisodiyoti past mamlakatlardan iborat
Tashqi savdo — bir mamlakatning boshqa mamlakat yoki mamlakatlar bilan olib boradigan savdosi. Mamlakatdan tovarlar chikarish (eksport) va mamlakatga tovarlar kiritish (import)dt tashkil topadi. Eksport va import yigʻindisi mamlakatning Tashqi savdo aylanmasini tashkil etadi. Mamlakatlar oʻrtasida savdosotiqnint rivojlanishi ikki tomonlama foyda olish imkonini beradi. Tashqi savdo mamlakatlararo iktisodiy munosabatlarning eng oddiy va eng kad. shaklidir. Kds. Misr, Yunoniston va Rim quldorlik tuzumi davridayoq boshqa mamlakatlar bilan ikki tomonlama savdosotiq munosabatlarini amalga oshirgan. Insoniyat tarixida birinchi marta Sharq va Gʻarb dunyosini bir-biri bilan bogʻlagan Buyuk Ipak puli kitalararo savdoni yoʻlga qoʻydi. Bu yoʻl hozirgi Oʻzbekiston hududida joylashgan shaharlarda savdosotiqning keng kuloch yoyishiga olib kelgan edi.
T.sning rivojlanishiga Buyuk geografik kashfiyotlaraan soʻng yangi dengiz yoʻllarining ochilishi kuchli turtki boʻldi. Ayniqsa, sanoat, mashinalashgan ishlab chiqarish. xalqaro xoʻjalik aloqalarini yanada rivojlantirib yubordi. Yangi tarmoklar, ishlab chiqarish. turlarining paydo boʻlishi, mehnat unumdorligining oshishi ishlab chiqarilgan mahsulotlarning ichki isteʼmoldan tashqari qismini chet ellarga chiqarish va sotish imkonini berdi. Ayni paytda kupchilik mamlakatlarda xom ashyo resurslariga ehtiyoj keskin oshdi. Natijada tashqi oldisotdi harakatlarini amalga oshirishni uygunlashtiradigan xalqaro bozor qaror topdi.
Tashqi savdoning rivojlanishi asosida xalqaro mehnat taqsimoti va D. Rikardo asoslab bergan qiyosiy ustunlik qoidasi yotadi. Bu kridaga koʻra alohida sharoitlarning mavjudligi, xususan, qulay geografik joylashuv, noyob tabiiy resurslar ayrim mamlakatlarga tovar va xizmatlarning ayrim turlarini i. ch.da muayyan ustunliklar beradi.

Mamlakat oʻzining qiyosiy ustunligidan foydalanib ayrim tovar turlarini ishlab chiqarish.ga ixtisoslashadi, mahsulotlarini boshqa mamlakatlarga ham sotish maqsadida katta miqdorda va yuqori sifatda ishlab chiqarish.ga xarakat qiladi. Bunday tovar va xizmatlarni uzlarida ishlab chiqarmaydigan boshqa mamlakatlar, ishlab chiqarganda ham ularga ketadigan sarfxarajatlarning nisbatan yuqoriligini hisobga olib, tashqaridan tovar va xizmatlarni kiritish yoʻlini tutadilar.

Mehnat taqsimoti chuqurlashgan sari ishlab chiqarishning ixtisoslashuv doirasi kengayib boradi. Agar ilgari ixtisoslashuv cheklangan tovar va xizmatlaming afzalligini ta’minlasa, so‘ngra bu bir guruh tovarlar yuzasidan va nihoyat butlovchi qismlarni tayyorlashdagi ustunlikni beradi. Mehnat taqsimoti tor doirada yuz berganda afzallik cheklanadi, shunga ko‘ra mamlakatlararo tovar ayirboshlash ham ma’lum tovarlar bilan cheklanadi.

Sof eksport mamlakatning umumiy savdosining o'lchovidir. Sof eksport formulasi oddiy: mamlakatning umumiy eksport tovarlari va xizmatlari qiymatidan u import qilgan barcha tovar va xizmatlar qiymatini olib tashlagan holda uning sof eksportiga teng.

Ijobiy sof eksportga ega bo'lgan davlat savdo balansiga ega bo'ladi, salbiy sof eksport esa bu mamlakatda savdo taqchilligiga ega. Shunday qilib, mamlakatning sof eksporti uning umumiy savdobalansining tarkibiy qismidir .

Sof eksportdan bahramand bo'lgan mamlakat chet elda sotilgan tovarlardan umumiy importga sarflaganidan ko'ra ko'proq daromad keltiradi. Eksport mamlakatning dunyoning qolgan qismiga yuboradigan barcha tovarlari va boshqa xizmatlaridan, jumladan, tovar, yuk, transport, turizm, aloqa va moliyaviy xizmatlardan iborat. Kompaniyalar turli sabablarga ko'ra mahsulot va xizmatlarni eksport qiladilar. Eksport, agar tovarlar yangi bozorlarni yaratsa yoki mavjudlarini kengaytirsa, sotish va foydani oshirishi mumkin va ular hatto global bozorulushiniegallashimkoniyatini ham taqdimetishimumkin..

Eksport qiluvchi kompaniyalar bir nechta bozorlarga diversifikatsiya qilish orqali biznes tavakkalchiligini tarqatadilar. Tashqi bozorlarga eksport qilish, shuningdek, ortib borayotgan talabni qondirish uchun operatsiyalarni kengaytirish orqali bir birlik uchun xarajatlarni kamaytirishi mumkin. Nihoyat, tashqi bozorlarga eksport qiluvchi kompaniyalar yangi texnologiyalarni, marketing amaliyotlarini va xorijiy raqobatchilarni tushunishga imkon beradigan yangi bilim va tajribaga ega bo'ladilar. Agar mamlakat valyutasi boshqa valyutalarga nisbatan zaif bo'lsa, eksport uchun mavjud bo'lgan tovarlar xalqaro bozorlarda raqobatbardosh bo'lib qoladi, chunki ularning narxi nisbatan arzon, bu esa ijobiy sof eksportni rag'batlantiradi. Agar mamlakat kuchli valyutaga ega bo'lsa, uning eksporti qimmatroq bo'ladi va iste'molchilar ularni arzonroq mahalliy mahsulotlarga o'tkazadilar, bu esa salbiy sof eksportga olib kelishi mumkin.

Sofeksportchi - bu umumiy ma'noda savdo yo'li bilan xorijiy mamlakatlarga xorijdan olib kelganidan ko'ra ko'proq tovarlar sotadigan mamlakat. Saudiya Arabistoni va Kanada sof eksport qiluvchi mamlakatlarga misol bo'la oladi, chunki ular neftning mo'l-ko'lligiga ega, keyin ular energiyaga bo'lgan talabni qondira olmaydigan boshqa mamlakatlarga sotadilar. Aniq eksportchi, ta'rifiga ko'ra, jami joriyhisobningprofitsitiniboshqaradi.

Aksincha, ma'lum vaqt oralig'ida import qilinadigan tovarlar va xizmatlarning qiymati eksport qilingan tovarlar va xizmatlardan yuqori bo'lgan mamlakat yoki hududdir. Aniq importer, ta'rifiga ko'ra, umuman joriyhisobtaqchilligi bilan shug'ullanadi. Qo'shma Shtatlar Xitoy va Hindiston kabi mamlakatlardan xorijda iste'mol mahsulotlari va xomashyo sotib oladigan aniq importerning yaxshi namunasi bo'ladi.

E'tibor bering, mamlakat alohida mamlakatlar yoki hududlar bilan savdo qilinadigan tovarlar va xizmatlar turlariga, ushbu tovar va xizmatlarning raqobatbardoshligiga, valyutakurslariga , davlat xarajatlari darajasiga, savdo to'siqlariga va hokazolarga qarab kamomad yoki profitsitga duch kelishi mumkin. Sof import qiluvchi yoki aniq eksportchi tarmoqdagi umumiy savdo balansiga qaraydi. Shuni ham ta'kidlash kerakki, mamlakat ma'lum bir hududda sof eksportchi bo'lishi mumkin, boshqa sohalarda esa sof importer. Misol uchun, Yaponiya elektron qurilmalarning sof eksportchisi, ammo u o'z ehtiyojlarini qondirish uchun boshqa mamlakatlardan neft import qilishi kerak. Boshqa tomondan, Qo'shma Shtatlar sof importer bo'lib, natijada joriy hisob taqchilligiga ega.
Ba'zi iqtisodchilarning fikricha, doimiy savdotaqchilligi mahalliy ishlab chiqaruvchilarni chet elga ko'chib o'tishga undash, milliy valyutani qadrsizlantirish uchun bosim yaratish va uning foiz stavkalarini tushirishga majburlash orqali mamlakat iqtisodiyotiga zarar etkazadi. Biroq, Qo'shma Shtatlar dunyodagi eng katta kamomadga va eng katta yalpiichkimahsulotga (YaIM) ega. Bu shuni ko'rsatadiki, savdo taqchilligi muqarrar ravishda zararli emas. Erkin bozor valyuta kursini o'zgartirish yordamida savdo muvozanatini nazorat qiladi.

Mamlakat sof eksportchi bo'lishi uchun, avvalambor, chet ellik xaridorlar hohlagan mahsulotlarga ega bo'lishi va ushbu tovarlarni nisbatan arzon narxlarda ishlab chiqarish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak, shuning uchun chet ellik iste'molchilar ularni mahalliy sotib olishdan ko'ra import qilishlari mantiqan. Mamlakat mahsulot bo'yicha qiyosiyustunlikkaega bo'lsa yoki ma'lum bir tovar yoki xizmatni o'zining savdo hamkorlariga qaraganda arzonroq imkoniyatqiymatidaishlabchiqarishqobiliyatigaegabo'lsaeksportqiladi. Ba'zi mamlakatlar ma'lum mahsulotlarda, ayniqsa noyob xom ashyo yoki boshqa joylarda osonlikcha topilmaydigan tabiiy resurslarda mutlaqustunlikkaegabo'ladilar. Bular eksport uchun katta talabga ega bo'ladi.

Mamlakatning valyuta kursi ham muhim rol o'ynaydi. Agar valyuta boshqa milliy pullarga nisbatan qiymatini yo'qotsa, ishlab chiqaruvchilar ushbu tovarlarni xorijda nisbatan arzonroqqa ishlab chiqarishi va sotishi mumkin (va valyuta qiymati oshgan taqdirda esa aksincha). Shu sababli, agar valyuta global bozorlarda ko'tarila boshlasa, eksport qiluvchi mamlakat hukumati yoki markaziy banki pul-kredit siyosati vositalaridan foydalanishi mumkin.