İncelemeleri

izərgəmək

: azargəmək

ka

. əzərgəmək

ka

. 

izləmək

. 

axtarmaq

. 

taptalamaq

.  

izi

ka

 

: 

1. 

davamlı. durmaz. 

- izi gəlib gedə alıcı. - işində qırıq yox, izi 

olmalısız. 

2. 

dalıcan. ötür. 

- o izi gəldim. 

3. 

öbür il. gələcək ildən 

sonraki yılı. 

 

izin 

: boşuq

ka

. icazə.  

 

izincü 

: 

1. 

nərsənin dalında olan nə, arxasından gələn nə. 

2. 

mürid.  

iziĢ 

 

: sürgü. sürük

ka. 

tə'qib.  

izləmək 

: irtəmək

ka

. istəmək. aramaq. sürqüləmək

ka. 

qovalamaq. tə'qib 

edmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

334 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

izliq

ka

 

: edlik. yetlik. çarıq. 

- yetlik olsa, ər öldiməz, içlik olsa, at yağrımas: 

başmaq olsa, ər qalmaz, yəhəlıq (yəhər altı keçə) olsa, at beli 

yaranlamaz.  

j 

jaqılamaq

ka

 

: çağlamaq. çaqılamaq. şaqılamaq.  

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

335 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

k 

>

q 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

336 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

 

q 

qa 

: 

qa

ka

. qabın qısalmış biçimi. 

1. 

qap. axar qoyulan qap. 

- qa qaça: 

qaqaça: qab qacaq. 

2. 

hərhanki bir şeyin qıyısı. 

3. 

ək

. - 

lığa

. - 

qamışqa: qamışlığa. 

 

qab 

: 

1. 

tən. gövdə. bədən. 

- qabu qamuğ deşildi, qanı axıb yüşüldü: 

bədəni bütün dəlik dəlik oldu, qanı axdı. 

2. 

sarnıç

ka. 

tulum. - 

yemək 

qab: aşıç

ka

. aşac. qablama. təncərə.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

337 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qaba 

: iyrik. irik. gobud. kötük. qatut

ka

. bədəxlaq. opuz

ka

. obuz. şişik. 

çətin. qatı.  

qabadayı: kür. gür. yiğit. dəlir. sarsılmaz. bək yürəkli. cəsur.  

qabax 

: 

1. 

aşnu

ka. 

öncə. əvvəl. 

- mən ondan aşnu gəldim. - qurumuĢ 

qabaq: sağanqu. saqnaqu

ka

. saxsılanmış. 

2. 

uğraş. uğra. uğur. 

oğur.  

qabaran: ürülqən

ka. 

urulqan. orulqan. şişən.  

qabarcıq: qabarqan

ka

. sivilcə. qamcuq. qamcıq. qamçıqu

ka

 

qabarqan

ka

: sivilcə. qabarcıq. qamcuq. qamcıq. qamçıqu

ka

 

qabarmaq: bars bolmaq

ka

. paysalmaq

6

. üzlənmək

ka

. şişmək.  

qabartı 

: bars

ka

. şiş. paysa

6

.  

qabartmaq : tovurmaq

ka

 

. durvurmaq. durqurmaq. doğrutmaq. 

dikmək. 

- o qulağın tovurdu: dikətdi. 

 

qabcaq

ka

: qovşaq. çatar. çatşaq. neçə yolun, qolun birbirinə qavuştuğu 

yer.  

qabıq 

: 

1. 

qaysı. qayıs. 

2. 

sıyrım. dəri. üz. 

- qabıq qoymaq: qayıslanmaq:  

qabır 

: gürs. qurs. şişik. maya.  

qabırcaq

ka

: 

qabqırcaq

. sandıq. tabut. ükək

ka

.  

qabır

ka

 

: 

qapır

. qurs. gürs. şişik. maya.  

qablamaq: aşatmaq

ka

. yeditmək. yemək, çörək vermək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

338 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qabuc 

: hoqqa. qasıb. xapsi

ka

. qapsı. qapas. kiçik qutu, qab.  

qabus  

: 

kabus

. 

<

 

qâpus

. qarabasma. bürt

ka

.  

qacac

ka

   : 

( q <> c ) 

qaqac

. kir. çirk. çik. bulaşıq.  

qaca

ka

 

: qap. qa qaca.  

qacalamaq

ka

: qabçaqlamaq. qablamaq. qaba qoymaq.  

qaç qaç

ka

: 

qoç

 

qoç

. üzərlik tütüsü verərək söylənən söz.  

qaç 

: 

kaç

ka

. 

1. 

neçə. 

- kaç qata sordum. 

- 

kaç kərə: qaçur. qaçar

ka

. - kaç 

istədi, kaç aldım. 

2. 

dəfə. yol. 

- bir kaç gəldim yoxuduz. - bir kaç 

utuzdun. - bir kaç utuzan bir kaçda qazanır.  

qaçaç

ka

   : ipəkli çin qumaşı.  

qaçağan : qaçıqay. çəkingən. təzki. tazıq

ka

. - 

qaçağan adam: qaçıqay ər. 

ka

.  

qaçaq 

: qaçqın

. 

yazıq. azıq.  

qaçan

ka

 

: 

kaçan

. 

1. 

nə vaxt. nə zaman. 

- kaçan gedirsən

. 

2. 

zaman. vaxd. 

çağ. 

- bir qaçan: bir çağ. 

3. 

əgər. isə. 

- qaçan barsan: əgər gedsən. 

gedərisən.  

qaçar

ka

 

: kaç kərə. qaçur.  

qaçıqay

ka

: qaçıqan - 

qaçıqay ər: qaçıqan adam.  

qaçılmaq: çəkilmək. qaçımaq

ka

.  

qaçımaq

ka

: qaçmaq. qaçılmaq.  

qaçın 

: sağlaş. gizlən.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

339 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qaçınmaq  : çəkinmək. tıqılmaq

ka

: tıqınmaq. 

 

ürkmək

ka

. ürkünmək. tizmək. 

tezinmək. tezgərmək. tizgirmək. yığılmaq

ka. 

toplanmaq. 

büksəmək. bükmək. irgənmək. qaytarmaq. burcutmaq. 

 

qaçıran 

: qaçurqan

ka

. ətacı. bədəxlaq.  

qaçırmaq: qarturmaq

ka

. neçə nəyi birbirinə qarıştırmaq, daldırmaq, 

tıxdırmaq, basmaq, batırmaq, sıçratmaq. 

- suyu boğazıma 

qaçı:tdı: qarturdı. - onu suya qaçır: qartur: batır. 

 

qaçırtmaq: qaçıtmaq. sıçratmaq. ötqgərmək. ütgərmək. ürkütmək. 

qəbətmək. öldürmək. yox edmək. qavşatmaq: gəvşətmək. 

kovşatmaq. boşaltmaq. ayırmaq. açmaq.  

qaçıĢ

ka

 

: uyuşmazlıq. döğüş. 

- qaçıĢ bolsa, qıya görməz: el ara çalış, 

çözüş, ixtilaf düşsə, el birbirinə yanda baxmaz belə.  

qaçıĢmaq: tazışməaq

ka

.  

qaçıtmaq: 

1. 

qaldırmaq. 

( q <> y ) 

qoğutmaq. qoxutmaq. quyutmaq

ka

. 

qızdırmaq. ürkütmək. quşqutmaq. tazıtmaq

ka

. tezitmək. 

tazıqdırmaq. ürkütütmək. sıçratmaq. qəbətmək. öldürmək. yox 

edmək. qavşatmaq: gəvşətmək. qovşatmaq: boşaltmaq. 

ayırmaq. açmaq. 

2. 

səkrətmək. atlamaq. salmaq. düşürmək. 

- 

on sözdən birin səkrətdi. - pitiyi oxuda, ama hər iki xətdən birin 

səkrətdi. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

340 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qaçqağan: yeyin. yelkən. yelkin. iti olan nə

. - yelkin at. 

 

qaçqan 

: qaçıqay

ka

. qaçqın

ka

. tizgək. tizək. tezgək. tələsik. tezək. ürkək.  

qaçqıç 

: ürkünc

ka. 

ürküntü. talqaş. dalquş.  qalqal.  

qaçqın

ka

:

 

qaçan. qaçaq. yazıq. azıq. ürkək. tərsin. tərsən.  

qaçmaq  : kurəmək

ka. 

iticə gedmək. tezikmək: tizmək. ürkmək. təzmək

ka

. 

- 

qul kürədi. 

 

qaçmarlamaq: qaşmərləmək. alaylamaq. alay etmək.  

qaçrumsınmaq

ka

: qaçırayışsınmaq.  

qaçruĢmaq

ka

: qovalaşmaq.  

qaçtırmaq: səgirtmək

ka

. qoşturmaq. - səkirtmək. səkirtmək.  

qaçturmaq

ka

: qaçırtmaq.  

qaçurqan

ka

: qoğan. qaçıran. ətacı. bədəxlaq.  

qaçurmaq

ka:

 qaçırmaq.  

qaçurtmaq

ka

: qaçırtmaq. qoğalamaq.  

qaçut

ka

 

: 

1. 

qısa neyzə. 

2. 

çəkiş. savaş. qovala qaşdı. qavqa. çarpışma.  

qada 

: bəla. qəza. mun

ka.  

qadağa

 

: 

tıqıq. tıxıq.  

qadaq 

: 

1. 

bərk. möhkəm. 

2. 

çətin. düğün. zor. 

3. 

cəza. ağruq.  

qadaĢ 

: qohum. tanış. 

- qadasına qaydı: öz qohumuna ürəyi yandı. - 

qadaĢ qadaĢa qavuşdu.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

341 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qaddarlanmaq:qadrınmaq: qayrınmaq. qadırlanmaq

ka

. çağnamaq. 

çətinləşmək.  

qadıq

ka

 

: 

bax

 

>

 

qatıq

ka

. 

 

qadın 

: uraqut

ka

. avrat. arvad. - 

arvadın qatnaşıqları, tayfa tırığı: tüngür

ka

. 

tüngü. dünür. düğün (

<

 tüq). 

- 

böyük qadınlara verilən unqun·: altun 

tarım

ka

. - altun üzük: qızıl könüllü qadın iyi tinli, duyqulu, ruhlu xanım. 

 

qadir 

: bax 

>

 

qadır. 

 

qadır 

: 

qatır

. 

1. 

qadran. qayran. hər şeyə gücü yetən. uğan tənğri. 

gücü yetən tanrı. 

2. 

çətin. güc. zor. 

- qatır işlər: böyük, çətin işlər. - 

qatır durum: pis şərayit. - qatır qışlıq, yaman donluq.  

qadırxan

ka

 : qayıran. cəbbar.  

qadıĢlamaq

ka

: tiqişmək. tikişmək

. 

 

qadqirmək

ka

: 

qadqırmaq

ka. 

qaqdırmaq. 

qabalıq, gobutluq edmək. 

çamışlanmaq

. - at qadqırdı: kişə qalxdı. üstünə yük vurdurmaz oldu.  

qadrınmaq: qayrınmaq. qadırlanmaq

ka

. qaddarlanmaq. çağnamaq. 

çətinləşmək.  

qadut 

: 

qadut

. 

bax

 

>

 

geyüt

.  

qafcaq 

: 

1. 

əsəbi. 

2. 

müstəbit. istibdad.  

qafcıtmaq

ka

 

: (

<

 

qab

. 

bıq

). 

1. 

qapcatmaq

. 

qıpcatmaq

. 

bıqdırmaq

. 

qapa

 

qılmaq

. qızdırmaq. cinlətmək. incitmək. üzdürmək. 

- dəlini 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

342 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qafcatma. - iti qafcatma. 

1. 

qafcınmaq. hirslənmək. qızmaq. 

- arı 

qafcıtsa, ısırur.  

qafqar

ka

 

: safran rəngində ipək qumaş·.  

qaftan 

: 

kaftan

. kəftə. yalma

ka

. yağmır (

yağmurluq

). coşun. yarıq

ka

. 

zireh. paltar. qapama.   

qaftar 

: 

kaftar

. ar böri

ka. 

sırtlan.  

qaq quq: qazın çıxardığı səs. 

- qaq quq etmək

ka

: qaz səs vermək.  

qaq 

: 

1. <>

 

kək

ka

 

<>

 

dəd

. 

2. 

hər nəyin toplanıb yığılması. 

- qaq sular: 

birkələr. 

 

qaq 

: 

qaq

ka. 

1. 

ərik. qaysı kimi meyvələrin qurusu. 

2. 

çala çuxur, su 

birikinti yerlər. gölçək.  

qaqac

ka

 

: kir. pas. bulaşıq. çirkin. 

- qaqac don. - qaqac əllər.  

qaqan  

: 

qağan

. 

1. 

qadir. 

- qayan qağan tanrım: rəhim qadir allah. 

2. 

hirslənən. qızan. qurulqan

ka

. qurulan. 

 

qaqıc 

: qaqqı

. 

qaqqıc. məlamət. səzəniş.  

qaqığında

ka

 

: qaqımına. qızmasına. istəməzliginə. gücənə. 

sıxında. zorlaşda. qarşın olaraq. rağmən. əlarəğmi. 

- bu işi 

sənin qaqığında qılacağam.  

qaqıq 

: 

1. 

acığ. hirs. 

2. 

qarşıt. muxalifət.  

qaqılan 

 

: qoğulan. - qaqılan soxulan: qoğulub geri dönən. iş bilən. tikilib 

sökülən. - qaqılmaq soqulmaq: itilip soxulmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

343 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qaqıl

ka

 

: 

kağıl

. incə, yaş söğüt dalı. 

- qal savı qalmaz, kağıl bağı yazmaz: 

ağsaqqal sözü işlər, söğüt dalından qurulan bağ düğün açılmaq.  

qaqılmaq

ka

 : 

qaqqılmaq

. çırpılmaq. 

- başra qaqılmasın, verdiyin çörək.  

qaqıma 

: qızma. qaqıq

ka

.  

qaqımaq

ka

: 

1. 

birinə qızıp ondan üz çevirmək. 

2. 

qarqamaq. 

3. 

qaqumaq. 

birinə qızmaq. qızqamaq. danlamaq.  

qaqıĢ 

: qəzəb. hirs.  

qaqıĢmaq

ka

 

: birbirinə qızışmaq. birbirinin başına vurmaq.  

qaqıt 

: sınırlı. hirsli. əsəbi.  

qaqıtqan

ka

: qızdıran. can sıxan.  

qaqıtmaq

ka

: qızdırmaq. birini sıxdırmaq. incitmək. hirsləndirmək. 

qızışdırtmaq. 

- onu qaqıtma. - o məni qaqıtdı: mənə qızdı.  

qaqqı 

: 

qaqqıc. qaqıc. 

təhqir

. 

məlamət. səzəniş.  

qaqqıc 

: qaqqı

. 

qaqıc. məlamət. səzəniş.  

qaqqıldayan: qaturqan. qatqurqan. qasqurqan. qas qas, qah qah gülən. 

gülən. sevingən. çox öğünən. öğüngən. qüləyən.  

qaqquq

ka

  : qaquq. qurutulmuş ət, meyvə.  

qaqlamaq  : qədrişmək

ka

.  

qaqlanmaq

ka

: qurutulmaq. qaqac yapılmaq. suyun gölçəklənməsi.  

qaqlatmaq

ka

: qurutturmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

344 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qaqmaq

ka

: 

1. ( q <> ç ) 

çaqmaq

. 

1. 

qovmaq. 

- qaqılan soxulan: qoğulub geri 

dönən. 

2. 

talqamaq

ka

. 

dalqamaq

ka

. dalamaq

. 

dala vurmaq. itmək. 

dəf edmək. savmaq. rədd edmək. 

3. 

yavaşca vurmaq.  

qaqraq 

: 

qarqaq

ka

. 

suyu çəkilmiş. bitgisiz quru qırlar. çöl.  

qaqraĢmaq

ka

: 

1. 

qurumaq. azalmaq. suyun çəkilməsi. 

2

 iti, şişik nərsə 

yavaşlamaq, yatmaq.  

qaqratqu

ka

: 

qavratqu

. (

<

 

qaq

. 

qaqramaq

: 

qoğmaq

). qoğalayan, qovan, 

uçuran səs verib, ürküdən arac. qaçırmaq üçün çalınan şey. 

- 

qaqratqu qaqratmaq: qoğucu qaqmaq, qaqmaq.  

qaqratmaq: 

qoqratmaq

ka

. 

quqrutmaq

. yaş, suyuq nərsəni qurutmaq. 

əksiltmək, azaltmaq. 

- gün suyumuzu qoqratdı. - bu il suları 

qaqratıb, yerində daş qalıb. 

 

qaqratmaq

ka

: 

qağratmaq

. 

qoğmaq

. səsələndirmək. davul çalaraq zərərlı 

heyvanları quşları qaçırtmaq. 

- qaqratqu qaqrattıq.  

qaqrulmaq

ka

: qavrulmaq. qovrulmaq.  

qaqruĢmaq  

: qavruşmaq.  

qaqsımaq : qaqac olmaq. qaq olayazmaq.  

qaqturmaq

ka:

 bərkitmək. qaldırmaq.  

qaquq

ka

 

: 

qaqquq. 

1. 

yarma. 

2. 

qurutulmuş ət, meyvə.  

qaqumaq

ka

: 

qaqımaq

ka

. 

qızmaq. birinə qızmaq. danlmaq. darılmaq.  

qaqun

ka

 

: qavun.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

345 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qaqurmaq

ka

 

: qavurmaq. qavurmaq. ququrmaq.  

qaqut

ka

 

: qavut. qovut. darıdan yapılan bir yemək.  

qal

  

: 

ağsaqqal. yaşlı kişi. böyük. yekə baş. 

- qal savı qalmaz, kağıl 

bağı yazmaz: ağsaqqal sözü işlər, söğüt dalından qurulan bağ düğün 

açılmaq.  

qal aç

ka

 

!

: 

xələc

. 

girib tutunmuyun 

!

. 

qalın

 

!

. 

bəkləyin

 

!

.  

qala 

: 

qalaq

6

. 

turuq

ka

. sığıncaq

. 

duraq

6

. 

pənahqah

. 

baqu

. 

baquq. 

bəkük. bəkü. bərkik. bərki. qorunmuş yer. basur. dayanmaq, 

durmaq yeri. səngər. kənd. kəndü. kənüt. şəhir. istihkam. 

istehkam.