İncelemeleri

3. 

olmalı. yaraşır. gözəl. yaxcı. 

- gərəkmü: 

öyləmi. yaxcımı.  

qərəkləmək

ka

: qaraqlamaq. yoqluğu dolayısıylə aramaq. araştırmaq. 

- siz 

nə gərəklisiz. 

 

qərəklik  : gərəklik. edu

ka. 

zərurət.  

qərəkü 

: 

kərkü

ka

. 

1. 

çadır. 

- kök gördü kəriki üzdü: ağırlıq, çətinlik görüb, ev 

eşiyin üzüb (söküb) geddi. 

2. 

qışlıq ev.  

qərəkülənmək

ka

: 

kərəkülənmək

ka

 çadırlanmaq. çadır edinmək. çadıra 

girmək.  

qərəm 

: 

gərəm. qırım. 

(

<

 kərmək: qazmaq). toprağı qazaraq oyunmuş 

yerlik. yerdola

6

. izbə. padval. zerzəmi.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

412 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qərgilən: 

gərgilən

. gərilən. gərinən. gərniyən. əsniyən. uzanan. çəkilən.  

qəri 

: 

gəri

. gərü

ka. 

qaru. doğru.  

qərik

 

: gərik

ka

. gərgik. kərik. çərik

. 

çarıq. yarıq. 

1. 

gərnişlik. gərnəşik. 

2. 

batruş

ka

. bətrüş. quyuq. bərk. qəliz. 

(bərk xəmir, şorba, aş, palçıq). 

3. 

gərim. örtük. 

4. 

geniş. 

 

 

qərilgən: gərilgən. əsingən. əsnəyən.  

qərilgən

ka

: gərilən. gərgilən. gərinən. gərniyən. əsniyən. uzanan. çəkilən. 

- 

gərgilən sözlər. - gərilgən dağlar.  

qərilmək

ka

: 

gərgilmək

. 

1. 

açılmaq. çəkilmək. 

2. 

gərnəşib əsnəmək.  

qərilmiĢ  : 

gərilmiĢ

. kərkük. açıq. yalaman.  

qərim 

: 

gərim

. gərik. örtük. duvarları örtən, qaplayan toxuma nəsnələr.  

qərin 

: 

gərin

. uzun. 

 

qərinən 

: 

gərinən

. gərilən. gərgilən. gərniyən. əsniyən. uzanan. çəkilən.  

qəriĢ 

: 

gəriĢ

. 

1. 

dayanış. savaşta dayanma. muqavimət. 

2. 

savaş. atış. 

3. 

giriş

. 

atın sırtı, beli, yelkəs

6

, yağırnı. təpə. nərsənin şişik, 

topal olan bölümü. 

- dağ kəriĢi. - at gəriĢi: at yağrı. - kəriĢ yağrı, 

oğula qalar: atın kürək yarası oğula andıra qalır.  

qəriĢmək: 

gəriĢmək

. 

1. 

gərgişmək. gərməşmək. dartışmaq. tartışmaq. 

savaşmaq. mücadilə edmək. - 

nəlik gərişdin: nəyə ki savaşdın. 

2. 

uğraşmaq. çəkişmək. 

3. 

asınmaq

ka. 

əsinmək. asılaşmaq. 

dartışmaq. çəkişmək. 

4. 

qarışmaq. qaraşmaq. qarşı qarşıya 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

413 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

durmaq. qarşı qoymaq. duruşmaq. muqavimət göstərmək. - 

tanrı utru qarıĢma. - pis yollarda qarışma. - qara öyküyə qaraĢmaq 

gərək. - yaşam içrə qaraĢmalı, duruşmalı. 

. 

 

qəritmək

ka

: 

gəritmək

. 

qarıldatmaq

. 

1. 

bavıllatmaq

6

. səsin çıxarmaq. 

havlatmaq. hürdürmək. 

- bəsdi iti gərildətmə. 

2. 

6

. boş boş 

danışmaq. gurramaq. şişirmək. - çoxda gəritmə.  

qərjü 

: 

kərçü

ka

. kərüç. qırıç. dənə. tüfəktə atılan yuvarlaq dənələr.  

qərkəs 

: 

kərkəs

 burqut

6

. ilquş

ka

.  

qərkük 

: kərkük. gərilmiş. açıq. yalaman.  

qərq edmək 

: qayqıtmaq. 

( t < > q <> c ) 

tayıtmaq

ka

. 

qayıtmaq

. 

cayıtmaq

. 

tayturmaq

. 

taydırmaq

. 

qaydırmaq

. 

caydırmaq

. 

dəngəsin pozmaq. yerindən edmək.  

qərq olmaq 

: 

1. 

qarmaq. cumub batmaq. qaruqmaq. girib 

dalmaq. 

1. 

qarımsınmaq

ka. 

boğulmaq.  

qərqəmək  : kərqəmək. yaraşmaq.  

qərqik

 

: gərgik. gərik. 

gərnişlik. gərnəşik.  

qərqi

ka

 

: 

kərki

ka. 

dülqər kəsəri. kəsər.  

qərlənmək  

: 

gərlənmək. 

(

ç <> q )

 

çərlənmək. 

yağlanmaq

. 

ətlənmək

. 

 

qərmə 

: 

kəmrə

. kəsək. quru təzək: çalma.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

414 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qərmək   : 

kərmək

. 

gərmək

ka

. 

1. 

çəkib uzatmaq. 

2. 

kərib kəsmək. 

qapatmaq, ürümək. qablamaq. 

- yollar kərildi. 

3. 

toplamaq. 

qurmaq

ka. 

 

qərmən 

: 

kərmən

. 

kətman

. qazma.  

qərməĢmək 

: dartışmaq. qərişmək

ka

.  

qərnəĢ 

: 

gərnəĢ

. gərniş.  

qərniĢ 

: 

gərniĢ

. gərnəş.  

qərniyən.   : 

gərniyən. 

gərilən. gərgilən. gərinən. əsniyən. uzanan. çəkilən 

qərpiç

ka

 

: kərpiç. 

- pişik kərpiç.  

qərĢəkü  : 

kərĢəkü

ka

. 

kürĢək

. kürək yağırı, yarası. 

- kərĢəkü at

ka

: kürşəkli 

at.  

qərt 

!

 

: 

kərt 

!

. izlə 

!

. quşla 

!

. nişanla 

!

.  

qərtəmək: alçaltmaq. əsgitmək. təhqiləmək.  

qərtik 

: kərtük

ka. 

alçaq. əsgik. mühəqqər.  

qərtil 

: 

kərtil. qartal

ka

. ( 

<

 kərmək

). 

1. 

kəsilmiş. doğral. qiymə

. 

qırıq qırıq 

olan. parçalanmış. 

- kərtil ət: qırtıl ət: qiymə ət. - kərtil kərtil: kəsik 

kəsik. parça parça. 

2. 

ağlı qaralı, rəhbə rəh, alaca nərsə. 

- kərtil 

(qartal) qoy

ka

: 

qır alaca qoyun. 

 

qərtmək: 

kərtmək

ka

. kərtik kərtmək. kəsək qoymaq. boqramaq. bükərmək. 

boqramaq

ka

. doğramaq. kəsmək. kəsmək. qartamaq

ka. 

qırmaq. 

açmaq. qazmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

415 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qərtük 

: 

kərtük

ka

. 

kərit. kərtik. - 

kərtük kəmrüq

ka

: 

kərmük

 

kəmrük: kərüt 

kəmür: kəsik küsük. yartıq yırtıq. gədik.  

qərtürmək : 

kərtürmək

ka

. 

kərkürmək

. qərdirmək. sərdirmək.  

qərüç 

: 

kərüç. 

kərçü. qırıç. dənə.  

qərü

ka

 

: 

gəri

. qaru. doğru.  

qərüt  

: 

kərüt. - kərüt kəmür: kərtük kəmrüq

ka

: kərmük kəmrük: kəsik 

küsük. yartıq yırtıq. gədik.  

qəs 

: 

gəs

. titiz

ka

. kəkə. kəkrə.  

qəs 

: 

gəs

. türü

ka. 

kəkrə. buruşturan.  

qəs 

: 

kəs

ka

. 

kəsək

. 

1. 

kəssək. parça. 

2. 

tikə. bölük. parça

. - bir kəs: bir 

tikə. 

3. 

kəsək. kəsik. çart

ka

. tikim. tikə. tikü

ka

. tikir. bölək. bölük. 

buçuq

ka

. bıçuq

ka

. parça. parsa. 

 

qəsək 

: 

kəsək

. kəs

ka

. kəsik. tikim. tikə. tikü

ka

. tikir. çart

ka

. bölək. bölük. 

buçuq

ka

. bıçuq

ka

. parça. parsa. 

1. 

kəsik. kəs. kəsik. parça. 

- 

kəsəklə qoğmaq: kəsləmək. 

2. 

gədik. kərtük. kəmrük

ka

.  

qəsəl 

: 

kəsəl. 

1. 

sökəl

ka

. kəsil. iğlik. iğçil

ka

. xəstə. 

2. 

acıqlıq

ka

. ağrı. dərd. 

man.  

qəsik 

: 

kəsik

. 

1. 

buçuq

ka

. bıçuq

ka

. parsa. parça. 

. 

gədik. kərtük. 

kəmrük

ka

. 

2. 

kəsək. kəs. kəsik. parça. 

3. 

kəsək. kəs

ka

. çart

ka

. 

parça. parsa. tikə. tikim. tikü

ka

. tikir. bölək. bölük. buçuq

ka

. 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

416 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

bıçuq

ka

. 

4. 

parçalanmış hər şeyin yarısı. buçuq. bıçuq

ka

. 

5. 

tüpi. 

turpılmış. biçik. qıssa. güdə.  

qəsik 

: kəsik. turpilmiş.  

qəsil 

: 

kəsil

 kəsəl. sökəl

ka

. iğlik. iğçil

ka

. xəstə.  

qəsiləcək: 

kəsiləcək

. toxumluq.  

qəsilqən: 

kəsilqən

ka

. qırılan.  

qəsilmə 

: 

kəsilmə

. 

üzüqlük

ka

.  

qəsilmək: 

kəsilmək. 

kəslinmək

ka

. qırqılmaq. qısaltılmaq. utrulmaq

ka

. 

bıçılmaq

ka

. büqülmək

ka

. üzlükmək.  

qəsim 

: 

kəsim

. 

1. 

biçim

ka

. dilim. 

- bir kəsim ot: bir orum ot: bir oraqta 

çıxarılan ot. 

2. 

örum. hörüm. urum. dəsdə. 

- bir örüm ot:

 

bi kəsim 

ot. bir oraqta biçilən ot 

qəsiĢmək: 

kəsiĢmək

. ütrüşmək

ka

. biçişmək. bıçışmaq. ayrışmaq.  

qəsqin 

: 

kəsgin. 

1. 

titrü

ka

. didik. dik. acıq. 

1. 

bilənmiş. yitik

ka

.  

qəsqü

ka

 

: kəsəcək nəsnə.  

qəsqüq

ka

: 

kəskük

. qısquc. həlqə. tuğ. tuğla. köpəyin boynuna keçirilən 

təsmə.  

qəsləmək

ka

: kəsəklə qoğmaq.  

qəslik 

: kəslik. qıtlıq. yoxluq.  

qəslinçü

ka

: sarı kələr.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

417 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qəslinmək

ka

 

: kəslinmək

. qurtulmaq

. bundan nəru kəslinir: bunda 

yana, sonra qurtulur. 

 

qəsliĢmək

ka

 

: 

kəsliĢmək

ka

. 

kəsilip ayrılmaq.  

qəsmək 

: 

kəsmək. 

1. 

igəşmək

ka. 

əğələmək. yontmaq. tıraşlamaq. 

2. 

kərtmək. qartamaq

ka. 

qırmaq. açmaq. qazmaq. 

3. 

sıturmaq

ka. 

sımaq. qırmaq. tomurmaq. yamurmaq

ka

. yığmaq. 

4. 

biçmək. 

vurmaq. urmaq. ormaq

ka

.  

qəsmə

ka

  : 

kəsmə

ka

. 

1. 

enli kəsgin uclu ox təmrəni. 

2. 

ensiz uzun nizə. 

3. 

pərçəm. kakil. zülüf. 

4. 

pərçəm. alna axan saç bölümü. - 

kəsmələrin kəstimiz. 

 

qəsmələnmək

ka

: 

kəsmələnmək

ka. 

kəsmə, pərçəm buraxmaq. kakilllənmək.  

qəsmik 

: 

kəsmik

. tübün. tüpün

ka

. 

- qəsmikli: - tüpünlük tarıq

ka

: kəsmikli 

buğda.  

qəsrük 

: 

kəsrük

. kəsürgə

ka

. dağarcıq. xalta. xaral. qap.  

qəstəm 

: 

kəstəm

ka

. 

1. 

ka

 

çağrılmamış qonağa verilən yeməksiz içgi, 

içməli. yeməksiz içgili qonaqlıq. 

2. 

ayaq üstü, yüngül 

yeməkxana. (

restarana

 

qarşıt

).  

qəstər 

: 

kəstər

ka

. saxsı qab.  

qəstirmək: qıydırmaq. qırdırmaq: sıturmaq

ka

. kəstürmək

ka

.  

qəstürmək

ka

: kəstirmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

418 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qəsürgə

ka

: 

kəsürgə

ka

. 

kəsrük

. qap. 

1. 

dağarcıq. xalta. xaral. 

2. 

qutu. sandıq. 

cə'bə. 

- 

yıparlıq kəsürgüdən yıpar gedər, iyi qalır.  

qəsürgü : 

kəsürgə

ka

. 

kəsrük

. dağarcıq. xalta. xaral. qap.  

qəĢ 

: 

kəĢ

. yağsız, quru pənir. ayran süzməsi. süzmə

ka

.  

qəĢqul  

: 

kəĢqul 

<

 qapşularğaq: zayıf. ərköyün. armas: tarmas. ərincək.  

qəĢqül 

: 

kəĢgül

. çaşqal

ka

. çanaq. çömlək.  

qəĢniz 

: 

gəĢniz

. sibüt

ka. 

 

qəĢür 

: 

kəĢür

. qizri

ka. 

gəzər. sarıq turma, tırp.  

qəĢür

ka

 

: 

kəĢür

ka. 

g

əzər. gizri. sarıq turma, tırp.  

qətdəmək  : qətdəyib yığmaq. qadırmaq

ka

. qayırmaq. 

- süsin qətdədi: 

qoşunun topladı.  

qətən  

: 

kətən 

1. 

- kətən tuxumı: yitim

ka

. 

2. 

qətən

. 

qatan

. 

zəhmət. mehnət. 

qınaq. sıxıntı. əzab. - 

kətən gördü, kərəki üzdü. 

 

qətqi

ka

 

: 

gətgi

. 

gətik

. 

gədik

. dar incə bel. 

- gətik at: beli incə, yanı enli at.  

qətləmək  : büküşmək

ka. 

büqmək. qaytarmaq.  

qətmək   : 

gedmək. ( 

t < > y

 )

 qəymək.  

qətmək 

: 

kətmək

ka

. qatmaq. geymək

. - ər donun kətdi.  

qətmən

ka

: 

kətman

. 

kərmən

. qazma.  

qətrəkeĢ: aqıtaç. arqaçıq

ka

. tamıtac. damac.  

qətü

ka

.  

: 

gətü

. 

gəytü

. çolaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

419 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qəv 

: 

gəv

. 

kəv

. 

1. 

açmaq işi. 

- kövrək, kövər: həzm olunan: nuş olunan. 

- sağ su: gəv kövrək, kövər (quvara) su. 

2. 

yavaş. yumşaq. xəfif.  

qəvçi

ka

.   : 

kəvçi

. 

kəviç

. ölçəv. ölçü qabı.  

qəvək

ka

 

: 

gəvək

ka

. (

burun

, 

qulaq

) daki qıqırdaq. gəmircik. quzruf.  

qəvəl

ka

 

: 

kəvəl

. 

1. 

yumşaq, uyuq qılıqlı. 

- kəvəl at: yorqa at. minik verən at. 

(

>

 köhər). 

1. 

kəvgi. boşluq. puçluq. zayıflıq. 

 

qəvəlmək

ka

: 

kəvəlmək. 

gəvşəmək. zayıflamaq. çeynənmək. 

- kəvəlməsin 

gücün sənin. - yava yağı, kül başıva ələnsin, gücün sənin kəvəlsin.  

qəvər 

: kəvər. (

gəvmək: çeynəmək). 

gənəlliklə ot alağa verilən addır. 

özəlliklə "

soğzu

" deyilən yeməli göy.  

qəvəzə 

: - 

gəvəzəlik edmək: satulamaq

ka

. faydasız söz söyləmək.  

qəvəzə 

: 

gəvəzə

. sözənqri

ka. 

əngə verən. danışqan. munqan

ka

. mınğ 

mınğ edən. boş boğaz.  

qəvəzəlik: - 

gəvəzəlik edmək: yanşatmaq. yanğşatmaq

ka

.  

qəvgi  

: 

kəvgi. 

kəvəl. boşluq. puçluq. zayıflıq.  

qəviç 

: 

kəviç

. kəvçi. ölçəv. ölçü qabı.  

qəvik 

: 

1. 

orunc

ka

. urunc. ışıq. açaq. rüşvət. 

- qara bulutu yel açar, urun 

bilə il açar: rüşvət düğün açar. 

2. 

kəvik. zayıf. 

 

qəvilmək   : 

kəvilmək. 

gəvəlmək. gəvşəmək. zayıflamaq. 

- kəvilməsin 

gücün sənin.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

420 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qəvir 

: 

kəvir

 (

<

 

qarqaq

ka

. 

kəkrək. qaqraq

). kəvilmiş, boşalmış yer. lüt.  

qəvqək 

: 

kəvgək

ka. 

kəfgək

ka. 

pəltək. kəkəmə kimsə.  

qəvqin  

: 

gəvgin