İncelemeleri

qırağı 

: qıraqu

ka

. qırov.  

qırağın 

: - 

qırağın tikmək: qıtıqlamaq

ka. 

qıdıqlamaq

ka

. qıyı tikmək. qıyılamaq.  

qırağmaq: çəkilmək. bir yönə məyl edmək. qıyqışmaq. qıyışmaq. 

qayışmaq. qaymaq.  

qırağu 

: çibək

ka

. çıbaq

ka

. çapaq. sıbaq. sapıq. çapıq. iti. ovçu.  

qırax  

: 

- qıyı, yaptirmaq: qırlatmaq

ka. 

- börküvü, donu qırlat.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

431 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qıraq 

: 

1. 

ayır. uzaq. üzük. 

2. 

kəmiş. atılmış. 

3. 

yımaq. yamaq. yumaq. 

qıyı. qıyı. qaş

. - dəniz qaĢı. - dağ qaĢı. - qaya qaĢı. 

 

qıraqu

ka

 

: qırağı. qırov. donmuş şeh.  

qıranq

ka

 

: qınrağ. qırnaq. qız

ka

. qız uşağı. qacaş

ka

. cürə

6

. inci

ka

. günü

ka

. 

yalnıq

ka

. as

ka

. əkət. qaravaş. kömək. külfət. kəniz.  

qırbas

ka

 : 

1. 

qırıq basıq kəsik. 

2. ( s <> Ģ ) 

qırbaĢ

ka

. keçəl. 

- qırbas ər

ka

: başında 

saç olmayan kişi. 

 

qırcamaq

ka

 : 

qırçamaq

ka

.  

qırcan 

: qılnıc. qılınc

ka

. nazlı.  

qırcanmaq: qısruşmaq

ka

. qısranmaq.  

qırcatmaq

ka

: 

qırçatmaq

ka

.  

qırçamaq

ka

: 

qırçamaq

ka

. nərsənin qırağına toxunub, silip, yarıb keçmək. 

dəğmək. dəğip siyirmək. yarmaq. 

- daş başımı qırçadı. - oxum 

amaca qırçadı.  

qırçat

  

: qırçıt. 

qırığı

 

olan

. - qırçat qaĢ: qaşında kəsik, qaşaq, iz olan.  

qırçatmaq

ka

 

: 

qırçatmaq

ka

. sıyırtmaq. siyirmək. yaralamaq. 

nərsəni dəlip keçmək. 

- daş dəğib, qaşımı qıcatdı. - ox amacıq 

qırçatdı: dəğib keçdi.  

qırçıl  

: qırqıl

ka

.  

qırda  

: bəlgə. əlamət. ula

ka

.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

432 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qırğamaq: qınamaq. birinə qızıb qoğmaq. 

- məni nədən qırğırsan. 

- 

qırğamasın tanrım səni. 

- qırğanmıĢ, qarğanmıĢlar: lə'nət olub 

qoğulmuşlar. - qırğamaz məni: qoğmaz məni.  

qırxı 

: qayçı. çəfşəng

ka

.  

qırıç 

: kərçü. kərüç. dənə. tüfəktə atılan yuvarlaq dənələr. (

>

 

qırıçqa: 

dən). 

 

qırıçqa

 

: 

<

 qırıç. 

kərçü. kərüç. dən. dənə. tüfəktə atılan yuvarlaq 

dənələr 

qırıq  

: 

qıruq

ka

. 

1. 

saqat. 

- qıruq ayaq: topal. - qıruq ər: çolaq. əli qurumuş. 

- ağzı qırıq qab: dülək

ka

. dölük. 

2. 

qırıq qırıq, ağlı qaralı. alaca. 

rəhbə rəh. 

3. 

azma. azman. metis. 

- yaban ayqırıylə evcil 

qısraqtan olan at: arqun

ka

. 

4. 

şütük. çütük. çotuq. 

- qırıq saqal: kösə 

saqal. 

5. 

üzük. ötük. cırıq. 

 

qırıl 

: 

qırqıl

. qırılmış. yoxsul. kasıb.  

qırılmaq: qartalmaq

ka

. yarılmaq. azmaq.  

qırılmaq

ka

: soyulmaq. qoparılmaq. sıyrılmaq. süpürülmək. kürənmək. 

yığılmaq. 

- qabığı qırılmaq: qoyulmaq. - qırılmıĢ ər: malı alınmış, 

gedmiş, yosullanmış ər. yoxsullaşmaq. - qar qıran: kürəkçi. - qar 

qırındı.  

qırılmıĢ 

: qırtıl. qıytıl. parçalanmış.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

433 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qırım 

: 

gərəm. (

<

 kərmək: qazmaq). 

toprağı qazaraq oyunmuş yerlik. 

yerdola

6

. izbə. padval. zerzəmi.  

qırınmaq

ka

: soyarmaq. qazırmaq.  

qırıntı 

: töküntü. avrıntı. qazıntı. soyuntu burta

ka

. - 

qırntıları yapıştırmaq: 

burtalamaq

ka

. 

 

qırıĢ büzüĢ: kav kuv.  

qırıĢ 

: 

1. 

bitiş. çıxış. son. 

2. 

burğuq

ka

. burış

ka

. büzüş.  

qırıĢıq 

: qıvrış. büzşük. yoğuş. yoğunlamış. qalın. qalınuq

ka

.  

qırıĢmaq

ka

: qarıĢmaq. 

1. 

təvşəlmək

ka

. təvşülmək. dağılmaq. ufalanmaq. 

2. 

kəsmək. qazmaq. 

- ikisi birgə yer qırıĢdılar. 

3. 

qayıqmaq. 

4. 

qarışmaq. tutuşmaq. ərmişmək. 

5. 

sarınmaq

ka. 

sarqınmaq

ka. 

qurşanmaq. 

6. 

süçünmək

ka

. şirnəşmək. 

 

qırıt 

: yüzüt. üzüt. - 

soy üzüt: soy qırım. qətli am. 

 

qırqaq

ka

: 

1. 

qızma. hirslənmə. 

2. 

paltarın yanı, qırağı.  

qırqamaq : qırmq. üz çevirmək.  

qırqaĢmaq

ka

: birbirinin küsmək, üz çevirmək.  

qırqatmaq: 

1

. 

qırdırmq. üz çevirtmək. 

2

. 

çuğullamaq. çuğulluq edmək.  

qırqatmaq

ka

: qoğulamaq. qızaraq üz çəvirtmək.  

qırqı 

: qıftu

ka

. qıpıt. sındı. sındu

ka

. qəyçi. qayçı. bıçquç

ka

.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

434 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qırqılamaq: qırpımaq. qırpıtlamaq. qıftulamaq

ka

. qayçılamaq. sındılamaq

ka

. 

biçqüləmək.  

qırqıl

ka

  

: 

qırıl

. 

1. 

qırçıl. 

2

. buğdamsı, əsmər, orta yaşlı. 

- 

qırqıl ər. 

3. 

qırılmış. yoxsul. kasıb. 

 

qırqın 

: 

girgin

. 

gərgin

. 

1. 

qızaq. boğranın, dəvənin qızqın, qoşnu çağı. 

- boğra qırqını girdi: dəvə qıznağı çatdı. 

2. 

külfət. 

3. 

qıyım

ka

. tezik. 

bulğaş

ka

. bulğaq. qarışıqlıq. sarmaş. ürküş. ürküntü. ürkünç. 

dehşət.  

qırqıĢmaq

ka

: qırqıçmaq.  

qırq

ka

  

: sayıda qırq.  

qırqlum

ka

: dolusu bir kilə ədip, orancıların kullandıqları bir ölçəğə verilən 

ad.  

qırlamaq : əkin üçün yerdə çuxur, şırıq açmaq. qazmaq.  

qırlanqıç: bənəkli, gözəl qoxulu kiçik qavun. yılxıç. xüçünək

ka

.  

qırlanmaq

ka

 

: qırılmaq. qıraçlaşmaq. çatlamaq.  

qırlatmaq

ka

: qıyı, qırax yaptirmaq. - 

börküvü, donu qırlat. 

 

qırma

ka

 

: 

- qırma topıq. söbü (məxrut) biçiyi. qonus

6

.  

qırmaq

ka

: 

1. 

qazmaq. bir şeyi kökündən çıxarmaq. 

- yer qırıldı: qazıldı. 

2. 

sıturmaq

ka. 

sımaq. kəsmək. 

3. 

qartamaq

ka. 

kərtmək. kəsmək. 

açmaq. qazmaq. 

4. 

cırmaq. sökmək. pozmaq. dağıtmaq. 

xərablamaq. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

435 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qırnaq

ka

 

: 

qınrağ

. 

qıranq

. qız

ka

. qız uşağı. qacaş

ka

. cürə

6

. inci

ka

. günü

ka

. 

yalnıq

ka

. as

ka

. əkət. qaravaş. kömək. külfət. kəniz.  

qırov 

: çiğ. sarqım

ka

. salqım.   

qırpan 

: 

kirvən

. qünçüq

ka

. qoncuq. qonuc. qonça. yaxa. (

geriban

fars

).  

qırpımaq: qayçılamaq. biçqüləmək. qırpıtlamaq. qıftulamaq

ka

. sındılamaq. 

qırqılamaq.  

qırpımaq: qıftulamaq

ka

. qayçılamaq. qırqılamaq. qırpıtlamaq. sındılamaq

ka

. 

biçqüləmək.  

qırpıtlamaq: qırpımaq. qayçılamaq. qıftulamaq

ka

. qırqılamaq. sındılamaq

ka

. 

biçqüləmək.  

qırsalmaq: qırtılmaq: qartalmaq

ka

.  

qırtıl 

: qıytıl. qartal

ka

. doğral. qırılmış. parçalanmış. 

- qırtıl ət: qıyma ət. 

parçalanmış ət: qartal ət.  

qırtılmaq: qırsalmaq. qartalmaq

ka

.  

qırtıĢ

ka

  

: 

1. 

rəhruf. üz rəngi. kişinin üz gözü. - 

qırtıĢlı

ka

: üzlü. 

2. 

üz

. 

görünüş

. 

- 

yer qırtıĢı

ka

: yer üzü. 

3. 

abıhava. durum. 

- görklü qırtışlı 

kişi. 

4. 

əxlaq. 

5. 

biçim

. 

 

qırtıĢlamaq: qazımaq.  

qırtıĢlanmaq

ka

: gözəlləşmək. gözəlliği artmaq. 

- gündən günə qırtışlanır 

qızlar.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

436 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qırtıĢlıq

ka

: üzlü.  

qırt

ka

 

: 

1. 

nərsədə boy qısalığı. qalta. güdə. 

- qırt ot. qısa ot. - qırt saç: 

saçı qıssa. - qırtər: keçəl. 

2. 

qırıq, paxıl, çinis. xəsis. 

- qırt ər. 

3. 

mütlək. 

- qırt olanmaz: mütlək olanmaz. 

4. 

tərs. bədaxlaq. - 

qırt 

kiĢi

ka

: tərs, bədaxlaq ər. 

5. 

qırılmaq səsi. 

- barmaqları qart qurt eddi: 

qarıt qurut eddi. 

6

. 

qırıq. güdə

. - qırt ot: güdə ot. - qırt saç: güdə 

saç. 

7

. 

pəxil. qısqaş. çinis. 

- qırt ər.  

qırtlamaq

ka

: 

1. 

kötü

 

xuylu saymaq. 

2. 

yarayı iyi edmək ( - qartamaq. 

qartanmaq).  

qırtmırlnmaq: çinislənmək. üzülmək. 

- kişi qocaldıqcan üzülür. 

 

qırturmaq

ka

: qazıtmaq. sıyırtmaq.  

qırtüc

ka

  

: 

kırtüc

ka

. kirtüc. 

1. 

cicikli. qısqanc. - 

kirtüc kiĢi

ka

. 

2. 

bədəxlaq.  

qıruq

ka

.  

: 

bax

 

>

 

qırıq

.  

qısa  

: qısqa

ka

.  

qısaq 

: qısqa. engil. müxəffəf. 

- bu sözün qısağı, engili. - səkiz" səggizin 

qısağıdı, engilidi.  

qısal 

: xülasə. 

- qısal sav: qıssa xəbər.  

qısalıq 

: qıssaqıl. qıssa. çökötlük

ka

. 

çökötqül

. 

cüküt. güdə. qalta boylu. 

cücəlik.  

qısan 

: qısın. çimri. xəsis.  

qısdırmaq: boğmaq. buqurmaq

ka

. bükürmək. bükmək. indirmək. alçaltmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

437 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qısıq

ka

 

: 

1. 

kiçik

ka

. əsgik. az. ucuz. dəğərsiz. həqir. 

- qısıq sözdən, əsgik 

üzdən qoyunqıl: uzaq ol. 

2. 

qamaş

6

. sıxıt

6

. qısıt. həpis. 

- beş qısıq 

çəkdi. 

3. 

küsük. örtü. pərdə.  

qısıqlamaq

ka

: 

1. 

qasıqlamaq. avurduna vurmaq. 

2. 

itələmək. itmək.  

qısılmaq

ka

: 

qısqılmaq

. 

sıxılmaq

. 

(bir durumda)

 qalmaq, bacamamaq.  

qısın 

: qısan. çimri. xəsis.  

qısınmaq

ka

: 

1. 

qısmaq. cimrilik edmək. 

2. 

sidiyi tutulmaq. boğulmaq.  

qısır

ka

 

: 

qısır

. 

qısraq

. doğurmayan. sonsuz. yozaq. əqim.  

qısırqanmaq

ka

: qısqanmaq

ka

. qısmırlanmaq. qıtmırqanmaq. çəkinmək. 

- o 

tavarına, canına qısırqandı: malına canına qıymadı. 

 

qısıtmaq : 

( d < y ) 

qıdıtmək. qısıtmaq

. ( d < y ) 

qıydırmaq

. 

qıyıqlamaq

. 

qıyılatmaq

. qəddəmək. yığmaq. nərsənin qırağın qəddəyib 

tiqtirmək. 

- paltar, börk qıdıtmaq.  

qısqac 

: maşa. tutcaq. götürgə. qısqıç. əmbir.  

qısqa

ka

 

: qısaq. qısa. engil. müxəffəf. 

- bu sözün qısqası, engili. - səkiz" 

səggizin qısqasıdı, engilidi. 

 

qısqanc  :

 

cicikli. kirtüc. kırtüc

ka

. təbiz

ka

. təbqiz. cicik. həsəd.  

qısqanıĢ: təbzəş. təpzəş. tapzaş. tabzaş. cicik. həsəd. 

- nədir bu təpzəĢ, 

nədir bu dartış: həyəcan.  

qısqanmaq

ka

: qısmırlanmaq. qısırqanmaq. qıtmırqanmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

438 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qısqaĢ 

: pəxil. qırt

ka

. çinis. 

- qırt ər. 

 

qısquc 

: kəskük. həlqə. tuğ. tuğla. köpəyin boynuna keçirilən təsmə.  

qısqutlanmaq: qızqutlanmaq

ka. 

suçlanmaq. özün günahlı saymaq. 

utanmaq. çəkinmək.  

qıslınmaq

ka

 

: qısılmaq. araya sığışmaq.  

qısmaq

ka

: 

1. 

qısınmaq

ka

. qıstırmaq. cimrilik etmək. 

2. 

sidiği tutulmaq. 

3. 

qısaltmaq. daha qısa yapmaq. qısaraq çalmaq. qıstırmaq. 

4. 

ad. 

qımsaq. qımsaq. qımqıs. 

üzənginin iki yanında olan qayış bağıc. 

ilməkli ip. rikkab. 

- qısmaq qısramaq: üzəngi ipin qısaltmaq. 

5. 

sırtmaq

6

. 

duzağ. tutsaq. kəmənd. 

6. 

sıxmaq. iki nəsnə arasında 

sıxmaq. əzmək. incitmək 

- qapı əlimi qısdı. - əlim qapıya qısıldı: 

qapıda qaldı. 

 

qısmırlanmaq:qısqanmaq

ka

. qısırqanmaq. qıtmırqanmaq.  

qısranmaq: qısruşmaq

ka

. qırcanmaq.  

qısrıq 

: 

qısraq

. 

israq

. 

qısqın

. özündə olan. özünə çəkilən.  

qısruĢmaq

ka

: qırcanmaq. qısranmaq.  

qıssa 

: tüpi. turpilmiş. kəsik. biçik. güdə.  

qıssaltmaq: qıstırmaq

ka. 

azatmaq  

qıstaĢmaq: 

- soyuqdan qıstaĢmaq: titrəmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

439 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qıstırmaq

ka

: qısturmaq. 

1. 

işkəncə ilə cəzalandırmaq. 

2. 

qıssaltmasın 

azalmasın istəmək. - 

onun dirikin qıstıdılar: onun gəlirin, maaşın 

azatdılar.  

qısurmaq: qısaltmaq.  

qıĢıqmaq: qış olmaq.  

qıĢlaq

ka

 

: qışlanacaq yer.  

qıĢlaqlanmaq

ka

: qışlaq edinmək. qışlamaq.  

qıĢlamaq

ka

: qışı sürmək.  

qıĢlıq

ka

 

: qış üçün anuq, hazırlanmış nə. 

- qıĢlıq ev. kərəkü

ka

. 

 

qıĢmaq

ka

 : 

qıyqıĢmaq

. 

qıyĢıqmaq

. 

qıyıĢmaq

. 

qayıĢmaq

. 

qaymaq

. 

1. 

qaymaq. 

azmaq. bir ortamdan, yoldan əğilib, yana düşmək. münhərif 

olmaq. 

2. 

bir yönə çəkilmək. qırağmaq. məyl edmək.  

qıtıq 

: 

qıdıq

ka

. qıyı. yan. kənar.  

qıtıqlamaq

ka

: 

qıdıqlamaq

ka

. qıyı tikmək. qıyılamaq. qırağın tikmək.  

qıtıqlanmaq: 

qıdıqlanmaq

ka

. qıyılanmaq. qənarlanmaq.  

qıtıtmaq : 

qıdıtmaq

ka

. 

( d < y ) 

qıydırmaq

. 

qıyıqlamaq

. 

qıyılatmaq

. 

( d < y ) 

qısıtmaq

. 

qəddəmək. yığmaq. nərsənin qırağın qəddəyib 

tiqtirmək. 

- paltar, börk qıdıtmaq.  

qıtqıç 

: 

qatqıç

ka

. çayan (

əğərəb

) kimi sancan böcək.  

qıtlıq 

: kəslik. yoxluq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

440 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qıtmırqanmaq: qısqanmaq

ka

. qısmırlanmaq. qısırqanmaq.  

qıval

ka

 

: 

qılav

. çəkmə. düzgün·. 

- qıval burun. çəkmə burun.  

qıvçaqlanmaq

ka

: qıpçaq qılığına girmək. qıfçaqlanmaq.  

qıvılcımi: qoğun

ka

.  

qıvılcımlı: qoğunluq

ka

.  

qıvırcıq   : boğurda

ka

. bükət. bükük, boğuq nərsə.  

qıvırmaq: eşmək. bükmək. əğirmək. tavratmaq

ka

.