İncelemeleri

qıv

ka

 

: 

quv. 

devlət. qut. bəxt.  

qıvraq 

 

: 

<>

 tabraq 

<>

 tavraq

ka

. 

iti. bol.  

qıvraqlanmaq: tıqramaq

ka

. 

tıqraqmaq

ka

. tıqdamaq. yavranmaq. 

bağadurlanmaq. tiğrək, qatı, sərt olmaq. cürətlənmək.  

qıvrıq  

: boğurda

ka

. boğrad. bükət. bükük, boğuq nərsə.  

qıvrılmaq: ulınmaq

ka. 

ulunmaq. usanmaq. bıqmaq. doymaq.  

qıya 

: 

qiyə

ka

. 

kiyə

. 

1. 

kiçildici, əzizləmə, oxşama əki. ək. 

- ər kiyə

 ka

: 

ərəki: alçaq kişi. 

 

- ərqıya: kişicik. - qızqya: qızcıq. qız cığaz. 

:

- 

oğulqıya: əziz oğlum. -qızqıya: sevimli qızım. 

2. 

qərə. qaraltı. 

şəbəh. 

 

- qıya görməz: yan baxmaq. göz atmaq. diqqət edmək. qayğurmaq. 

arxaya baxmaq.  

- qaçıĢ bolsa, qıya görməz: el ara çalış, çözüş, ixtilaf düşsə, el 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

441 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

birbirinə yanda baxmaz belə.  

- qıya görmək. qaya görmək

ka

. uzaqtan görmək.  

qıyaq

ka

 

: qanaq. qayaq. qonaq. qaymaq. ət suyu yağı. tərəyağı.  

qıyı 

: 

1. 

qıraq. qaş

. 

kənar. qıtıq. qıdıq

ka

. yan. 

- dəniz qaĢı. - dağ qaĢı. - 

qaya qaĢı. 

2. 

sın

ka. 

qırağ. 

- sınardan yeri. - çay sınında. - çay sını. 

3. 

yımaq. yamaq. yumaq. qıraq. 

4. 

yoğaç

. 

çayın iki yanından biri. 

- 

yoğacda oturdum. - yoğac keçdim: çayın o linə keçdim.  

- 

qıyı tikmək: qıtıqlamaq

ka. 

qıdıqlamaq

ka

. qıyılamaq. qırağın tikmək.  

- 

qırax yaptirmaq: qırlatmaq

ka.  

- börküvü, donu qırlat. 

 

qıyıq

ka

 

: 

1. 

tərs. əğri. xilaf. çapraşıq. 

- bəydə irik yox: bəyin sözün ikilik 

olmaz. 

2. 

sözündə durmayan. bədqovl. 

- qıyıq kişi. 

3. 

yaqaq

ka

. 

qayaq. cəviz. girdəkan. 

4. 

cayma. caymaq. əğrilik. əğri olan. 

sözdə durmama. sözdə durmayan. 

 

qıyılamaq: qıtıqlamaq

ka. 

qıdıqlamaq

ka

. qıyı tikmək. qırağın tikmək.  

qıyılmaq

ka

 : 

1

. 

sözündən dönmək. 

2

. 

qıyalmaq. cəzalanmaq. 

3

. 

əğilmək. 

yanlanmaq. 

- gün qıyıldı: endi. - öy qıyıldı: çağ söğuşdu. 

4. 

enmək. 

keçmək. ağacın əğriləməsi. 

 

qıyım qıyım

ka

: uyuşuqluq. nə çalışmaq nə işi büsbütün buraxmaq. qaflət. 

alavaylıq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

442 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qıyım

ka

 

: qırqın. qorxu. tezik. bulğaş

ka

. bulğaq. qarışıqlıq. sarmaş. 

ürküş. ürküntü. ürkünç. dehşət. 

- qorxun qıyım boldu.  

qıyıĢmaq: 

1. 

qıyqışmaq. qışmaq

ka. 

qaymaq. qıyşıqmaq. qayışmaq. azmaq. 

bir ortamdan, yoldan əğilib, yana düşmək. münhərif olmaq. 

2. 

kəsişmək. 

 

qıyıĢmaq

ka

: əğrişmək.  

qıy

ka

 

: çağırma sözcüyü. 

"ya, hey, ey

" kimi çağırma, səsləmə 

sözcüyü. 

- qıy bəri gəl: olan bura gəl.  

qıyqı

 

: 

qızqı. cəza. mücazat.  

qıyqıĢmaq: 

qıyĢıqmaq

. qışmaq

ka. 

qaymaq. qıyışmaq. qayışmaq. azmaq. 

bir ortamdan, yoldan əğilib, yana düşmək. münhərif olmaq. 

 

qıylaĢ 

: qıqırış

ka. 

hay küyəş. hay küy. haykırış.  

qıyma  

: qırtıl. qartal

ka

. doğral. parçalanmış. 

- qıyma ət: qırtıl ət. 

parçalanmış ət: qartal ət.  

qıymac

ka

: çiğillərin geydiği, tiftiqtən yapılan, ağ başlıq.  

qıyma

ka

 

: qıyılmış. sərçə dili kimi əğri kəsilən ərişdə, ət.  

qıymaq

ka

: (

qısmaq

 

<>

 

sıqmaq

). 

1. 

qıtmaq. 

2. 

dönmək. qayıtmaq. 

- ər sözün 

qıydı. - qısa belə qıyma belə, sıxma belə. 

3. 

sözdən dönmək. 

qıymaq. əğrisinə doğramaq. əğib kəsmək. yanaki kəsmək. - 

qamıĢları qıy. 

4. 

qızmaq. cəzalamaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

443 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qıymaz 

: 

1. 

eləməz. sözündə durmaz. 

- qıymazın biri qıymaz. 

2. 

zalim. 

qısaq.  

qıyĢıqmaq: 

qıyqıĢmaq

. qışmaq

ka. 

qaymaq. qıyışmaq. qayışmaq. azmaq. 

bir ortamdan, yoldan əğilib, yana düşmək. münhərif olmaq. 

 

qıytıl 

: qırtıl. qırılmış. parçalanmış.  

qıyturmaq: əğrisinə kəstirmək.  

qıyut 

: 

qızqut

ka

. 

1. 

cəza. mücazat. 

2. 

işkəncə.  

qız

 

 

: 

1. ( z <> s <> t ) 

qıs

. 

qıt

. 

qısıq olan. - qız kiĢi

ka

: qıtmır, 

qısmır, paxıl kişi. - qız kişi savı yorıq bulmaz: paxılın adı sanı keçməz. 

2. 

bahalı nəsnə. nadir. qızıl. qiyməti

. - qızlar əksüdi: qiymətlər 

endi. - qız kişi. - qız topraq. - qız kitab. - qız dəğər. 

3. 

qız

 

oğlan

. qız. 

qız cocuq. ərkə oğlanın qarşıtı. - 

qız edinmək: qızlanmaq

ka

. - qız 

qardəĢ edinmək: sinğillənmək

ka

. 

- 

yetgin qız. - ötlük inci yerdə 

qalmax. 

4. 

qız. qız oğlan: qapaqlıq. qapıqlıq

ka

. bikr. 

5. 

qız

. 

kilfət

. 

- 

qız qırqın

ka

: cariyə.  

qızamaq : 

1. 

qızlıq pozmaq. 

2. 

qızlamuq

ka

.  

qızan 

: qağan. qaqan. hirslənən. qurulqan

ka

. qurulan.  

qızarmaq

ka

: qızıl ərmək. alarmaq

ka

. qamaşmaq (

qöz

). al olmaq. ala olmaq. 

alacalaşmaq.  

qızartılmaq: söqülmək

ka

. kabab olmaq. pişmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

444 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qızdıran  : can sıxan. bıqdıran. qaqıtqan

ka

.  

qızdırmaq: 

qıqdırmaq

. 

qaqıtmaq

ka

. 

1. 

qavçımaq: qafçıtmaq

ka

. canını 

sıxtırmaq. 

2. 

qaldırmaq. 

( q <> y ) 

qoğutmaq. qoqutmaq. 

quyutmaq

ka

. qaçıtmaq. ürkütmək. quşqutmaq. 

3. 

tavratmaq

ka

. 

təprətmək

ka

. təlbələmək. tələsdirmək.  

qızıq 

: qıdıq. qıyıq. qıraq (

<

 

qır. qıy

). çetik. çətik. çatıq

. - arıq qızığı: 

arx, çay qırağı, qıyısı. - ayaq qızığı: bardaq, idiş, kasa, qab qırağı, 

ağzı. - yar qıyıqı: uçurum ağzı.  

qızıqsıtmaq: dəmlətmək. issitmək. oynatmaq.  

qızılcıq 

:kürən deyilən dağ yemişi. yumuşqa. yafışqu

ka

. 

 

qızıl

ka

 

: qırmızı. 

- qızıla-sarı: ətrək

ka

. rəngi qızıla çalan sarı adam. - qızıl 

ərmək

ka

: qızarmaq.  

qızılmaq

ka

: 

1. 

qıyılmaq. peşmanlamaq. nədamət edmək. 

2. 

qızqılmaq

. 

qıyılmaq. qıyqılmaq. cəzalanmaq. 

- ər yazıqdan qızqıldı: kişi 

günahının cəzasın çəkdi. 

 

qızıĢdırtmaq: qaqıtmaq

ka

. hirsləndirmək.  

qızıĢmaq: qurşanmaq. güsərmək

ka. 

 

qızqal 

: qədirşünas.  

qızqamaq:qırqamaq: qarqamaq

ka

.  

qızqamaq

ka

: qaqımaq. alqamaq. qarqamaq.  

qızqı

 

: 

qıyqı. cəza. mücazat.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

445 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qızqıl

ka

 

: 

qıyqıl. qırqıl. quyuq kül boya. 

- qızqıl at

ka. 

 

qızqın 

: örtər. yanar. issi. isti. şiddətli. qınğır

ka

.  

qızqırqın

ka

: qızlar.  

qızqul at

ka

: boz ilə qır arasında olan at.  

qızqurmaq

ka

: 

qıyurmaq

. 

1. 

işkəncəyə qoymaq. cəzasını çəktirmək. 

cəzalandırmaq. mücazat edmək. 

2. 

danlamaq.  

qızquĢ

ka

: qanatların açanda dəğişik boyalı, yələkli bir quş. tavus.  

qızqut

ka

 : 

qıyut

. 

1. 

cəza. mücazat. 

2. 

işkəncə.  

qızqutlanmaq

ka

: suçlanmaq. qısqutlanmaq. özün günahlı saymaq. 

utanmaq. çəkinmək.  

qızlaq

ka

 

: 

qızqıl

. 

qızlıq

. 

qızıl

. 

1. 

qırmızı. 

- qöti qızlaq

ka

: qızıl, qırmızı quyruq. 

- götü qızlaq: qızıl quyruq. 

2. 

qızlığa götürülmüş. 

doxdər xandə: 

qızlamuq

ka

 : qızamıq. səpgil. cuş.  

qızlanmaq

ka

 

: 

1. 

nərsəni artıq, çox görmək. bahalı bulmaq. 

bahasınmaq. 

- qızlanılan nədən (maldan) uzaq durulur. - kitab, 

qəzetə qızlanısa, satılmaz. - bunun dəğərin, qiymətin bilmədən nəyə 

qızlanırsan. 

2. 

qız edinmək. qız uşağ yiyəsi olmaq. qızlığa 

götürmək. 

 

qızlar 

: qızqırqın

ka. 

 

qızlaĢıq 

: qızlaşlıq. qədirşünaslıq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

446 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qızlaĢmaq

ka

: qız üsdə məşləşmək.  

qızlatmaq: artığına dəğər vermək. qədirləmək. yaxcı qiymət vermək. 

- 

qızlatgilən ürəkdəki sevgivi. - özgürlüyün qızlatmayan, qısılı qalar.  

qızlıq pozmaq: qızamaq

ka

.  

qızlıq 

: 

qızlaq

ka

. 

qızqıl

. 

qızıl

. qırmızı. 

- qöti qızlaq

ka

: qızıl, qırmızı quyruq.  

qızma 

: qaqıma. qaqıq

ka

.  

qızmaq 

: 

1. 

taqınmaq

ka. 

taxınmaq. hirslənmək. tərsinmək

ka. 

tərslənmək. 

savaşmaq. qayqırmaq. hirslənmək. 

2. 

qamaşmaq

ka

. qayğı 

göstərmək. 

3. 

qıymaq. cəzalamaq. 

4. 

öğüt tutmamaq. 

boşlaqlanmaq

ka

. bulqanmaq

ka

. 

5. 

arılmaq

ka. 

(birinə

 ) darılmaq. 

qaqımaq. 

qaqumaq

ka

. 

 

qızumaq

ka

: bahalanmaq. fiyatlanmaq.  

 

 

 

 

 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

447 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

 

qi 

 

 

qib 

 

: 

kib

ka. 

kimi. təkin.   

qibə

ka

 

: 

kibə

ka

. bütə. az zaman. qısa zaman. 

- qibə bolmaq

ka

: az zaman 

keçmək.  

qibər 

: 

kibər

. kibrəli. kövsə. kövəs. kövəz

ka

. qattaq. qurumlu.  

qibi 

: kibi. qipi

ka

.  

qibirli 

: 

kibirli

. qalınqu. özün şişirdən, hopurdan. yuxarı tutan. xud 

pəsənd.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

448 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qibrəli 

: 

kibrəli

. kibər. kövsə. kövəs. kövəz

ka

. qattaq. qurumlu.  

qic 

: 

gic. 

şaşqın. əndik

ka

. endik. qanmaz. anlamaz. 

- əndik ər: 

budala adam. - əndik uma, evlini ağırlar: səfeh qonaq, ev yiyəsinə 

buyur diyər, tarif elər.  

qiçik

ka

 

: 

kiçik

. qısıq. az. əsgik. ucuz. dəğərsiz. həqir. - kiçik sözü 

əzgərmə:  

qiçiq  

: kiç

i

k

ka

. kiçiklik.  

qiçiqləmək

ka

: 

kiçikləmək

ka. 

kiçik saymaq.  

qiçinmək

ka

.  

: 

kiçinmək

ka. 

təhqir olmaq.  

qiçüq

ka

 

: küçuk. kiçik.  

qid 

 

: 

kid

ka. 

arxa. son. sonra.  

qidər 

: qeytər

. 

uzaqlat. qov. 

- biliqsizlik qidər. 

 

qidin

  

: kidin. 

geyin

. son

r

a. - kidin təlim ökündü: geyin (sonra) telim 

ökündü: sonra çoxlu peşman oldu. 

 

qidiz 

: 

giyiz. giziz. giviz. güvüz. 

geyim.  

qifir

 

: kifir. 

qatut

ka

. qarışıq

. 

alağ

. 

 

qifirlik 

: 

kifirlik

. baynaq

ka

. pislik. batıqlıq.  

qikrüldü: 

gikrüldü

ka. 

girgildi. aparıldı.  

qiqirmək

: gigirmək

. girdirmək. aparmq. - 

mal evə gigrildi. 

 

qiqiĢ 

: 

gigiĢ 

girgiş. əməkdaş. həmkar.  

qiqmək

ka

: biləmək. bir şeyi, bir nərsiyə üzərinə sürtmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

449 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qilaflamaq: xəlfələmək. qoruğlamaq. quruğlamaq.  

qilit 

: 

kilit

. 

kilid

. 

1. 

kirit

ka

. 

qirgit. girgit. qıfıl. 

- kiritli qap: kirgitli qapı. 

2. 

it. 

itək. ölçünü qurub, qırıb, dəğişmə üçün qoyulan düğmə kimi 

nəyisə. 

 

qilitləmək: 

kilitləmək

. kiritləmək

ka

.  

qimi 

: 

kimi

ka

. 

1. 

gibi. kib

ka. 

təkin. qüni. güni. quni. qıni. qılı. 

2. 

gəmi. 

3. 

qıni. qılı. quni. qüni. güni. 

- nə qıni bir adamdı. 

 

qimsən   : 

kimsən

ka

. altın oğuntusu, qırıntsı. 

(başlıq, qavuq, paltar 

süsləmək üçün kullanılan).  

qimsəsiz: 

kimsəsiz 

yalınqus

ka

. yalnğus

ka

. yalnız.  

qimünçə: 

qümiçə

ka

. 

sivri sinək.  

qin 

: 

kin

. 

1. 

öcüt

ka. 

öc. intiqam. 

- kin irtəmək: intiqam almaq. - öcüm 

kinim irtəlim: intiqam almaq. - kin bağlamaq: kəktəşmək

ka

. 

kəkləşmək. hınçlaşmaq. ciciklənmək. 

2. 

- nən. - lən. - 

əliqin: 

barmağınan. - ay dolun olsa, əliqin imlənməz: ön dörd gecəlik ay 

barmağınan göstərilməz. 

 

qinic 

: 

kinic

. düdsük. qınıc. qınac. kinli.  

qinli 

: 

kinli

. 

qınlı

. gəklik

ka

 

hıncli. düdsük. kinic. qınıc. qınac. 

yağıtqan

ka

. 

düşmanlıq edən. 

- bu kişi, nə yağıtqan. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

450 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qip  

: 

kip

ka

. 

keyp

. 

1. 

qalıb. - 

kərpiç kipi. 

2. 

kimi. bənzər. 

- kip özüdü: lap, 

qalıb özüdü. nə kib mal istirsiz: nə kimi. 

3. 

oğür.  

qipgirdə  : 

gipgirdə

. təstəgirmə.  

qipi  

: kibi.  

qipləmək  : bərkitmək. vurqulamaq. qavalamaq. tə'kitləmək.  

qir 

 

: 

1. 

gir

. ilmək. ilişik. 

- ilməkli: girli. 

2. 

kir

. çirk. çik. 

tunqra

ka. 

tonqıra. bulaşıq. qacac

ka

 

( q <> c ) 

qaqac. qaqac

ka

. pas. 

bulaşıq. yuğnaq. qalınğuq

ka

. qaqac

ka

. bulaşıq. çirkin. tunqra

ka. 

pislik. çaplaq. çaqlap. çalaq. çapaq. çanaq 

qirdağ 

: 

girdağ

. 

girdab

. tolas. dolas. suyun burub içəri çəkən, 

dolunlayan fırlaq durumu.  

qirdə 

: 

girdə

. buruq. dəğrə. çörək

ka

. qurvı

ka

. yuvarlaq.  

qirdəkan: 

girdəkan

. yaqaq

ka

. qayaq. qıyıq. cəviz.  

qirdələmək: 

girdələmək

. çoqmalamaq