İncelemeleri

quĢaq 

: qurşaq

ka

. belbağ. bağ. urama. kəmər. 

- iç qur: iç qurşağı. uçqur. 

- quĢaq quşanma.  

quĢatmaq: qöşitmək

ka

. qurşatmaq. örtmək. qapamaq. 

- bulut göyü quşatdı.  

quĢatmaq: mandurmaq

ka

. bandırmaq. batırmaq.  

quĢıq 

: 

kuĢık

ka

. ( 

1 < 

küsmək: qırmaq. küsük

. 

qısıq

. 

2 < 

qoĢmaq. qoşuq: 

artırılmış, qurulmuş yer)

. 

1. 

örtük. pərdə. 

1. 

yapış. yapıncıq. bəkitiş.  

quĢıl

ka

 

: atmaca.   

quĢqaç 

: sərçə. səçə

ka

. çıçalaq. quşqaç. çümçük.  

quĢqanmaq 

: saqımaq

ka. 

sağımaq. görünmək. sezinmək. 

fikirləşmək.  

quĢqu 

: səziq. səzik

ka

. sızıq. seziş. sezmə. çək. çəkə. güman. zənn.  

quĢqulu: quşlu. öşərgən

ka

. uşqun. nigəran.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

518 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

quĢqun

ka

: 

1. 

uĢqun

. əkşi bir çeşit dağ otu. 

2. 

heyvanların yediği təzə qamış. 

3. 

ıĢqun

ka

. 

uĢqun

ka

. qudurqun

ka. 

yəhərin qusqunu.  

quĢqurmaq 

: uçqurmaq. uçutmaq.  

quĢqutmaq 

: sıçratmaq. sucıtmaq

ka

. saçratmaq. qudurtmaq. 

uşqurtmaq

ka. 

yügürtmək. 

- iti üstümə uşqurtdu: quşqurtdu

 

ürkütmək. ürkütmək. qaldırmaq. 

( q <> y ) 

qoğutmaq. qoqutmaq. 

quyutmaq

ka

. qaçıtmaq. qızdırmaq.  

quĢlaq

ka

: quşların çox olduğu yerdir. quş avlanan yer. quş avlağı.  

quĢlaqlanmaq

ka

: quş avlağı yapmaq.   

quĢlamaq

2

:

 

(quş qoymaq

2

). 

(t <> q )

2

 

1. 

tuşlamaq. nişanlamaq. umaclamaq. 

2. 

quş avlamaq. quşlatmaq. quş tutmaq. quş avlamaq.  

quĢlu 

: quşqulu. öşərgən

ka

. uşqun. nigəran.  

quĢluq

ka

: quşluq vaxtl. qonulacaq çağ. tüş ödi

ka

.  

quĢuq 

: balqın. balın. ürkük.  

quĢun

ka

 

: 

quruqjın

. qurşun.  

qut 

 

: uğur. bəxd. dövlət. devlət. qıv

ka. 

quv

. 

taleh. şans. 

səadət. qurtuluş. 

 

- qut daşı: bəxd daşı.  

- qut ulduzu: bəxd ulduzu.  

- qut yazı: bəd yazısı. pitik.  

- qut bəlgüsü.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

519 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

- sürdü mənim qutumnu: apardı mənim xoşbəxlığımı, taleimi.  

- uçan qutdan, gələn suçdan (qorxma).  

- 

qut bəlgüsü bilik.  

- qut 

!

: boş ver. qutar.  

- qınqır sözü qut ginən: tərsə, qızqın sözü boş ver.  

- ərdəmsizdən qut çərtilir: bacaqsızdan bəxt üz döndərir.  

- odum sönmüş qutum uçmuş.  

- qut qovuq: mal dövlət.  

- qut qovuq versə izim (iyim. iyəm. tanrım) quluna \\ gündə işi 

yüksəlibən yuqar ağar. 

 

- qutum geddi, yavım qaldı.  

- qutum uçdu.  

- qutun varsa bularsın, varın varsa enərsin.  

- qutlu qutsuz dənşdi: təngəşdi. xoşbəx bədbəx bərabərləşdi.  

- qut bir quşdu, bir kəz qonar çiğninə.  

 - qut qapıdan girir, qurd qapıdan qaçır.  

- qutsuz kişi, mutsuz kişi.  

- qurdu görmək uğurdu, qurdun üzü qutdur.  

- odsuz ol qutsuz olma. odsuz gəlin, qutsuz gəlin.  

- paradan qutluq uman, qutsuz qalar.  

- qut birlikdədir.  

- qut, qut gətirər.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

520 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

- qutsuz batağ əlində, qılınc çubuğa dönər.  

- qutlu qutluya, yolsuz yolluya ərir.  

- bardı ərən qonuq bulub qutqa saqar, qaldı alığ, oyuq görüb, evni 

yıxar: geddi (o) kişilər ki, qonaq tapanda, uğura, xeyrə, bərəkətə 

düşünür, qaldı (o kişilər ki) qara quranı qonaq sanıb, evini yıxar.  

- öz qutuvu arada, qutlu kimi təpsəmə: qınama. - onun qutu uçundu.  

- ulunu uluğlayan qut bulur.  

- onun qutu uçundu: üzündü. uzundu: söndü: yatdı.  

- qutqa saq: quta saq: uğra, uğura, xeyrə yor, düşün, aç, say, qıl.  

qutaq 

: 

1. 

qutal. qutat. qurtaq. qaraçuxa. xoşbəx. 

2. 

yarıq. nəcat. 

- 

yarmaqı tapın, yarıq bulun: paravı işləd, qutaq, nəcat tapmaq üçün. 

 

qutal

ka

 

: qutlu. qutaq. qutat. qurtaq. qaraçuxa. xoşbəx

. - qutal təkin: 

xoşbəx bəndə. - qutalbilgi: xoşbəxlik bilimi, yolu. - qutalyol: 

xoşbəxlik yolu. - qutal qadın. - qutal gəliş: qutlu gələcək. -  

qutalmaq

ka

 : 

qutulmaq

 

<

 

qut + almaq

. 

qut

 

bulmaq

. 

1. 

bəxt bulmaq. 

qurtulmaq. 

(< 

qut

 + 

almaq

)

. dincəlmək. xoşbəxd olmaq

. - tanrı 

qutalsın. - kişi qutaldı: xoşbəd oldu. 

2. 

bir yerdə, bir şeydən 

boşalmaq, buraxılmaq. nəcat tapmaq. - əmgəkdən qutalmaq.  

qutanmaq

ka

 

: 

1. 

qutlu olmaq. ulu baylı olmaq. 

2. 

güclənmək. 

3. 

dəğərlənmək. işlənmək. faydalanmaq. istifadə edinmək.  

qutarmaq: götürmək. qidərmək. qitərmək

ka. 

qaldırmaq. yox edmək. 

nabud 

edmək. məhv edmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

521 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qutat 

: qutaq. qurtaq. qaraçuxa. xoşbəx. sərbəst. boş. boşut.  

qutatmaq: xoşbət olmaq.  

qutqarmaq

ka

: qurtarmaq. qurarmaq. uğurlamaq. uğur vermək. tapmaq. 

dincəlmək. nəcat vermək. 

- o qutardı: rahatlaşdı.  

qutqı 

: qotqı

ka

. qutuq. alçaq könüllü. yumuşaq xuylu. mütəvazi.  

qutqıl 

: alçaq könül. inər. inərbaş. mütəvaze. 

- qutqılıqın: qutqılıqla: 

alçaq könüllüklə. - qutqılıqın tapın qıl: üzü yola qulluq elə.  

qutqıl 

: firutən. 

- qutqıl kişi.  

qutqılıqın: xiluslanə. 

- qutqılıqın tapınqıl: xilusla qulluğunda dur

 

qutlu olmaq 

: qutanmaq

ka

. ulu baylı olmaq.  

qutlu 

: qutal. qutaq. qutat. qurtaq. qutluq

ka

. qutuq. ışuq. ıyuq. açuq. 

mübarək. qaraçuxa. xoşbəx. - 

qutluya qoşa yağar.  

qutluq

ka

: qutlu. mubarək. 

- qutluq təkin

ka

:. uğurlu kölə.  

qutrulmaq: qotrulmaq

ka. 

qoyulmaq. boşalmaq. tökünmək.  

qutruĢ 

: 

1

. 

xoşbəxlik. 

- bu qutruĢu çox gördün. - qutruĢ olsun ellərim. 

2

. 

pisliklərdən boşalış, qoyuluş, qurtuluş, ayrılış. 

3

. 

azadlıq. istiqlal. 

- 

qurtuluĢ günü.  

qutruĢmaq: sevinclə oynamaq, uğraşmaq, vax keçirmək.  

qutruĢmaq

ka

: 

1

. 

oynamaq. 

2

. 

səvinmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

522 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qutsağ 

: 

(qut + sağ, san). 

1. 

yümnülü. xoş yümn. açıq, yaxcı fala, fallı. 

2. 

xoşaxlaq. 

- qutsağ kişi. - qutsağlığın qoyqıl. 

 

qutsal

 

: 

tapın

. 

müqəddəs. arın. pak. təmiz.  

qutsuz

ka

: 

qutuqsuz

. bədbəx. işlərl tərs gedən adam. 

- qutsuz quyuya girsə 

qum yağar. 

- 

qutsuz quyuya girsə qum yağar, dəviyə minsə büvə 

çalar.  

qutu 

: çönğək

ka. 

çönək. çömçə. kasa. kəsürgə

ka

. kəsrük. sandıq. 

cə'bə. yasıq

ka. 

yeşik. cəbə. cilit.  

qutuq 

:

qutqı

. 

qotqı

ka

. 

1. 

xoşbəxlik. keçmiş qutuq arıyan, gəlmiş bəlaya 

düşər. 

- ürək vardır qutuqdan qurtlanar: (zəfran eşşəyyin başın 

ağrıdan kimi). - qutuq bulsun: xoşbəxd olsun. - bilgi dilə, qutuq ara. 

2. 

alçaq könüllü. yumuşaq xuylu. mütəvazi. 

3

. 

qutlu. ışuq. ıyuq. 

açuq. mübarək.  

qutuqsuz: 

qutsuz

. 

1. 

bədbəx. 

2. 

suç. bədbəxçilik. 

- suçdan qurtaran tanrı. 

 

qutulmaq : 

qutalmaq

 

<

 

qut + almaq

. 

qut

 

bulmaq

. 

1. 

qutalmaq. bəxt bulmaq. 

qurtulmaq. 

(< 

qut

 + 

almaq

)

. dincəlmək. xoşbəxd olmaq. məsud 

olmaq. 

- tanrı qutalsın. - kişi qutaldı: xoşbəd oldu. 

2. 

bir yerdə, bir 

şeydən boşalmaq, buraxılmaq. nəcat tapmaq. - əmgəkdən 

qutalmaq. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

523 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

quturma

ka

: 

qudurma

. (

1 <

 

qaytarma

. 

2 

< met > 

tuqurma

). 

1. 

yana çıxması, 

dışarması olan. əkli nərsə. 

- quturma börk: yanlı qıraqlı qalpaq. 

2. 

xas. vijə. 

- quturma sayı. 

 

quturmaq

ka

: 

1. 

qudurmaq. götürülmək. həddini aşmaq. daşmaq. azmaq. 

2. 

şişmək. qalxmaq. göyərmək. 

- tarıq qudurdu: əkin göyərdi. 

3. 

qoyurmaq. quyurmaq. quylamaq. saymamaq. 

- mənim sözüm 

quturma: quyurma: qırağa buraxma.  

qutuz

ka

 

: 

quduz

. 

bax

 

>

 

qotur

. 

1. 

qotur, dəri kəsəli. dəmro. təmrəkü

ka

. 

- 

qutuz ıt

ka

: quduz qöpək. qudurmuş qöpək. 

2. 

dul qadın. 

3. 

asav. 

vəhşi. 

- quduz qöpək: qudurmuĢ qöpək: qutuz ıt

ka

. 

4. 

kütəs

6

. ası, 

yava

6

 sığır. 

5. 

yaban sığırı. 

 

quv 

: 

quv

ka. 

qıv

ka. 

qut. bəxt. devlət. səadət.  

quvurmaq

ka

 

: qavurmaq. qaqurmaq. qoqurmaq. qovurmaq. 

ququrmaq.  

quvvəli 

: güclü. ulut. olut.  

quvvətsizləĢmək: gəvşəlmək. yırışmaq

ka

.  

quy 

: 

quy

ka

 

qoy. quytu yer. dip. dərə.  

quya görmək

ka

: 

qaya görmək. qıya görmək. qura görmək

. uzaqtan görmək.  

quyəĢ

ka

 

: günəş. günün qızmar təpişi, təpməsi, düşməsi. qoyu sıcaq, 

isdi.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

524 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

quyi

ka

 

: quyu. qoyı. çuxur. aşağı. alt. sufla 

(# yuxar. yuxarı. üst. ülya). 

 

quylamaq: gömdürmək. qömitmək. gömitmək 

( m < > l ) 

gölitmək

ka

.  

quylanan: qöymən

ka. 

gömülən.  

quyma

ka

: 

1

. 

əritib quyuqlamaq, tökmə yolu ilə düzəlmiş araclar. 

2

. 

bir çeşit 

yağlı əkmək.  

quyruq 

: 

qudruq

ka

. 

quzruq

ka

. 

1

. 

qöt. qıç. 

- quyruq sapıtqan. 

- 

quruğu 

ötgən kişi: altı (götü) səslənən kişi. 

- 

quyruq qəmiği: qudrucaq

ka. 

quyruqcaq. büzdüm. 

2

. 

sapıl. həmrah

. - qonaq sapılı. - ata sapılı 

ataş, ana sapılı anaç.  

quyruqcaq: qudrucaq

ka. 

büzdüm. quyruq qəmiği.  

quytu  

: quytu yer quy

ka. 

qoy. quytu yer. dip. dərə.  

quyu 

: 

quyuq

. 

quduq

. 

quyuq

ka

. çat

ka

. 

- quyu qazınmaq. - daş quzuqda 

külrədi: daş quyuda gubbuldadı.  

quyuq 

: 

bax

 

>

 

quyu

. bərk. batruş

ka

. bətrüş. qəliz. gərik. 

(bərk xəmir, 

şorba, aş, palçıq). 

 

quyuq

ka

 

: quyu.  

quyulmaq

ka

: axar nəsnə quyuqlanmaq. 

- yoğurt quyuldu: tutdu.  

quyurçuq

ka

: qolçaq. əldə yasanmış, adama oxşatılmış oyunçaq.  

quyurqa: 

qudurqaq

ka

. qoğurqa. quyqura. 

paltonun arxa ətəklərindən, iki 

quyruğundan biri.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

525 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

quyutmaq

ka

: 

( y <> q ) 

qoqutmaq

. 

qoğutmaq

. 

qaqutmaq

. qaldırmaq. 

qaçıtmaq. qızdırmaq. ürkütmək. quşqutmaq. 

- o atı quyutdu.  

quz 

: 

quz

ka

. 

quzey

. gün gorməyən, kölgəli yer. 

- quz dağ: quzey dağ. - 

quzda qar əksiməz, qoyda yağ əksiməz.  

quzey 

: 

quz

ka

. gün gorməyən, kölgəli yer.  

quzruq

ka

: 

bax

 

>

 

quyruq

.  

quzuq

ka

 

: 

bax

 

>

 

quyu. - quyuda su var, it burnu dəğməz. 

 

quzulamaq

ka

: tüləmək

ka

. töləmək. dölləmək.  

quzulatmaq

ka

: tülətmək

ka

. doğurtmaq. dölətmək. yükün açdırmaq. 

boşaltmaq. ödətmək.  

quzutmaq

ka

 

: 

( z <> r ). 

qurutmaq

. 

(

<

 qurmaq: düzəltmək. 

hazırlamaq). 

qurmaq, təhrik işini görmək. bir şeyə doğru 

qızdırmaq, quşqurtmaq. qızdırmaq. qozutmaq. qalxızmaq. 

- 

boğaz quzutmaq: yeməğə iştahını sağatmaq, qətitmək. - o onun 

bağazını quzutdu: iştahlandırdı: boğazın, ağzın dad gətitdi.  

qü  

 

: 

kü

ka

. küy. ün. şan.  

qübar 

: 

qüvər 

(

>

 

govhər

). (

<

 

göv. güv. küb. 

). 

kübar

. 

1. 

kür. küv. gur. gür. 

güc. 

- gür olan, güvər olur: güc bulan, kübir, kibir olur. güclü gürlü 

olur. 

2. 

gur ər. qutat ər. qudrətli ər.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

526 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qübən

ka

: 

kübən

. heyvan üstünə salınan kəpək, örtük. çul, yəhər altına 

qoyulan örtük, keçə.  

qübimək: 

kübimək

ka

. köpümək. sıx tikişli tikmək. köpimək. tikirmək. 

oyulqamaq.  

qübülmək

ka

: 

kübülmək

ka. 

köpülmək. 

tikilmək. oyulqamaq.  

qübüĢmək

ka

: 

kübüĢmək

ka

. köpcəşmək. tikişmək.  

qüc 

: 

güc

. 

1. 

qadır. qatır. qadır

ka

. çətin. sarp. sərt. zor. quvvət. 

- qüc 

təkin: quvvətli təkin. 

2. 

zulum. 

 

qücəlmək : zülm olunmaq. 

- ər davarı gücəldi: malı zorla əlindən alındı.  

qücəmçi : 

gücəmçi

ka

. 

zalim. zulmedən kimsə.  

qücəmək: 

gücəmək

ka

. 

1. 

zülm edmək. gücləmək. atatmaq

ka. 

zorlamaq. 

yağmalamaq. güclə. zorla almaq, əldən çıxarmaq. musadirə 

edmək. 

- uşağı becərmək üçün işlətib atatmaq gərək. 

2. 

yağmalamaq. 

- onun malın gücüyüb aldılar.  

qücənmək

ka

 

: 

1. 

ağırlaşmaq. artığına yüklənmiş olmaq. 

- gücəndi 

biləyim. 

2. 

gücü quvvəti qalmamaq. 

 

qücərti 

: gücərti. 

gücərti

. vitamin. bəsin 

qücərtmək : 

gücərtmək. 

yaşartmaq

ka. 

yəşərtmək. bitirmək.  

qücəĢ 

: 

gücəĢ

. çalış

ka

. çalmaş. çəlmə. gürəş. qurəş. güləş.  

qücəĢmək

ka

 

: yağmaşmaq. soyuşmaq.  

qücətmək:

 

gücətmək

ka

. qücəmək

ka

. gücləmək. zorlamaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

527 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qücətmək

ka

  

: 

bax

 

>

 

gücəmək

.  

qücqi 

: gücgi. gücük. zülüm. zor.  

qücləmək: 

gücləmək

. gücəmək

ka

. zülm edmək. gücətmək

ka

. zorlamaq. 

yağmalamaq. güclə, zorla almaq, əldən çıxarmaq. musadirə 

edmək.  

qüclənmək

ka

: qutanmaq

ka. 

quvvətlənmək.  

qücləĢmək: bəkişmək

ka

. bəküşmək. düzəşmək. sağnışmaq. cürləşmək 

qüclü 

: qalaç

ka

. qalın. bəkləyin. bərk. biləkli

. 

quvvəli. ulut. olut. quvvətl. 

- güclü kişi: biləkli kişi. 

 

qüclük

ka

: tirqəş. tirkəş. sarmaşlıq. güclü. quvvətli.