İncelemeleri

 

: tay.  

qulunlamaq: 

qulnamaq

ka

. qısraq yavru doğurmaq.  

qulunmaq

ka

: istəmək. rica edmək.  

quluĢmaq

ka

 

: birbirindən istəmək. istəşmək.  

quma urmaq

ka

: birbirinə quvvətlə vurmaq.  

qumaĢ 

: parça. turqu

ka

.  

qumbarı  : 

kumbarı

. komba. daşırqan. şişik.  

qumğan

ka

  : kova. susıq

ka

. gügüm. ibríq.  

qumıtmaq : qomutmaq

kaş 

coşturmaq.  

qum

ka

  

: (

<

 

kom

: 

şişik

). 

1. 

dalqa. su dalqası. 

2. 

qum dənəsi.  

qumqan

ka

  : qumquma. tüng. su qabı.  

qumquma : qumqan

ka. 

tüng. su qabı.  

qumlaq

ka

   : sarmaşıq ot. dənizdə qum, şəpə tufan qoparan ot.  

qummaq

ka

  : dalqalanmaq. 

- su qumdı.  

qumrat 

: 

qurmat

. 

gümrat

. qurlu toplu. güclü. 

- qumrat ürək: güclü. ürəkli.  

qumturmaq 

: 

1. 

gölləndirmək. dalqurmaq. dalqalandırmaq. 

2. 

köpütmək. şişirmək. 

- yel əsir suyu qumturur. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

508 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qumuq

ka

  : 

qomuq

. at kübrəsi.  

qunçə 

: bük. qonça. 

- bükdən ol yazıldı: qunçədən o açıldı. - 

qonçasından açıldı: bükündən ol yazıldı.  

qunçələnmək

: 

büqsüqlənmək

ka

. 

qızlarda məmə tomurmaq.  

qundıqu

ka

  : dövən. xərmən dövən.  

qunduz qayrı

ka

: qunduz taşağından yapılan bir ilac.  

qunduz

ka

   : su qöpəyi.  

qunğ

ka:

 qas. mahiçə. ədalə.  

quni 

: qıni. qılı. qüni. güni. kimi. 

- nə qıni bir adamdı. 

 

quni 

: 

qüni

. güni. qıni. qılı. kimi. 

- yağmur quni qan saçar: yağış kimi 

qan tökər.  

qupal

6

 

: 

kupal

. yaxımsız. gobut. sasrıq. sassıq

6

. sarsıq

ka

.  

qupzalmaq 

: qopsalmaq

ka

. qopuz çalınmaq. qobzalmaq.  

qupzamaq

ka:

 

qopzamaq

. qopuz çalmaq.  

qupzaĢmaq

ka

: qopuz çalmaq.  

qur 

: 

qur

ka. 

1. 

qurr

. doğal səs. 

- qur qur, qar qur edmək

ka

: quruldamaq. 

- qarnım qarr qurr edir. 

2. 

dərik. dərkə. dərəcə. rütbə. 

- uluğ qur: 

üstün dərcə. - alt qur: altın, aşağ dərcə. - mənim qurum: mənim 

dərcəm, çəkim. - orta qur. 

1. 

quşaq. qurşaq. kəmər. 

- iç qur: iç 

qurşağı. uçqur. paltomun qurun itirdim. 

1. 

quru. quruq. qura.  

- qur qurmaq: qurşamaq. kəmərləmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

509 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qura 

: 

1. 

tərbiyət. ədəb. 

- dilab açıq, pişiyin qurası nərdə. 

2. 

- qura 

çəkmək: surplamaq. süriləmək

ka

. surplamaq

ka

.  

quracaq : qurqu

ka

. qurası

ka

.  

quraq 

: 

quruq

. qarqaq

ka

. kəkrək. suyu çəkilmiş. bitgisiz quru qırlar. çöl. 

qurqaq

ka

. qurğaq. çoraq. şoraq. - 

qurğlıqdan arığlamaq: ölüm 

durumuna gəlmək. yutıqmaq: yutuqmaq

ka

. 

 

quraqlamaq: 

( l <> t ) 

qurqatmaq. qurqadmaq

ka

. qıtlıq olmaq. qurumaq.  

quram

ka

 

: 

1. 

tərbiyətıi. müəddəb. 

- quram kişilər: ədəbli, düzənli adamlar. 

2. 

iyeğağşi. 

 

- quram kişilər olturdular: mərtəbə, aşama sırasına görə kişilər 

düzülüb oturdular.  

qurarmaq

ka

: qurtarmaq. qutqarmaq.  

qurası

ka

 

: quracaq.  

quraĢ 

: məclis. iclas. - 

quraş quruldu. 

 

qurcalamaq: qurdalamaq. qopurmaq

ka. 

yerindən qaldırmaq.  

qurcalamaq: qurdalamaq. sonğramaq

ka

. imalə olmaq. nərsənin qəbulunda 

çətinlik göstərmək. sözü ikircimləmək.  

qurç

ka

 

: 

qurs

. 

qors

. qatı, içi dolu, som, cıdamlı, dayanıqlı nəsnə. 

- qurç 

təmir: çəlik. - qurs ər. qurç ərən. - qurç ərən

ka:

 dayanıqlı, yiğit ər.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

510 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qurdalamaq: qurcalamaq. sonğramaq

ka

. imalə olmaq. nərsənin qəbulunda 

çətinlik göstərmək. sözü ikircimləmək.  

qurdalamaq:qopurmaq

ka. 

yerindən qaldırmaq. qurcalamaq.  

qurdaĢmaq

ka

: sıralanmaq. məclis qurmaq.  

qurəmək: 

kurəmək

ka. 

qaçmaq. - 

qul kürədi. 

 

qurəĢ 

: çalış

ka

. çalmaş. çəlmə. gürəş. güləş. gücəş.  

qurğuçu: totiəçi.  

qurğuluq

ka

: yeğnilik. yüngüllük. daşqınlıq. zəvzəklik.  

qurı

ka

 

: çevrə. ətraf. mihit.  

qurıqu

ka

  : qurumaq üzərə olan nəsnə. quruyacaq zaman 

qurın 

: kəmər. qurulan. mahasirə. kəmər. 

- qurun yazmaq: bir şeyin 

qoruğun açmaq. 

 

qurınmaq

ka

: qurunmaq. qurulanmaq.  

qurıĢmaq

ka

: quruşmaq. quruşmaq.  

qurıtqan

ka

: qurutan.  

qurqaq

ka

: quraq.  

qurqalır

ka

: quruyan. qurmaq üzərə bulunan.  

qurqalmaq

ka

: quraqlamaq. qıtlıq olmaq.  

qurqamaq

ka

 

: qurumaq.  

qurqatmaq: quraqlamaq.  

qurqi 

: 

1. 

qurluq

. 

hazırlıq. 

2. 

totiə.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

511 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qurqıra 

: başı boş, hər gələ dolanan. aavara.  

qurqırmaq

ka

: qurumaq.  

qurqırmaq

ka

: zəvzəklik edmək. yeğnilik edmək.  

qurquçı

ka

: qurucu.  

qurqu

ka

   : 

quruğ

. beyni quru. axmaq. səfeh. yeğni kişi.  

qurqulanmaq

ka

: taşqınlıq, yeğnilik, yüngüllük edmək. səfehləmək.  

qurquĢum: yapışdırmağa, qovuşdurmağa yarar nərsə. löhüm. sığzıq

ka

.  

qurlamaq

ka

: 

gurlamaq

. 

1. 

nərsiyə quşaq, kəmər, bellik yapmaq, bağlamaq, 

tikmək. - 

palto, don, oyluq qurlamaq. 

2. 

qürlənmək

ka

. kürlənmək

ka

. 

 

qurlanmaq

ka

: 

1. 

qürsmək

ka

. qursmaq. kürsəmək. gürsəmək. şişmək. təxmir 

olmaq. 

2. 

bərkimək. uyuşmaq. tutmaq. 

- yoğurt qurlandı. 

3. 

turşamaq. acımaq. tutmaq. qatılaşmaq. qoyulaşmaq. 

mayalanmaq. əkşimək. 

- qımız qurlandı. - qatıq qurlandı. 

3. 

qurmaq. tikilmək. qurşanmaq. - 

yapı qurlanmaq. işlərimiz 

qurlandı. - yay qurlandı. 

4. 

güclənmək. güc tapmaq. bərkimək. 

- 

qurlanmış dəmirə, qurç dəmir (polad) deyilir. 

5. 

gursmaq. gürsəmək. 

kürsəmək. şişmək. təxmir olmaq. mayalanmaq. qanlanmaq. 

ətlənmək. 

 

qurlaĢmaq : döğrə qurub oturmaq. - 

quraş qurlaĢdılar: yığva qurdular. 

 

qurluq

ka

  : 

1. 

qorluq. meş. qımız qabı. 

1. 

quruqluq. cehiz. ləvazim.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

512 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qurmaq

 

: 

1. 

əğlətmək. əğirmək. yığmaq

. - malın əğlətib, nə günə çıxdın 

sən. 

2. 

kərmək. toplamaq. 

3. 

himayə edmək.  

qurman

ka

: 

kiĢ qurman

ka. 

1

. 

qədələç. sadaq

. 

yaylıq. yasıq

ka

. ox yay qabı. 

2. 

qurşan. belivi bağla. 

3. 

yükün. tapın. amadə baş.  

qurmat 

: 

qumrat

. 

gümrat

. qurlu toplu. güclü. 

- qurmat ürək: güclü. ürəkli. - 

qurmat dayan el dayağı.  

qurmıĢ

ka

: qurulu.  

qurralmaq: boynamaq

ka

. qururlanmaq. böbürlənmək. məğrur olmaq. 

dikbaşlanmaq.  

qurramaq: gəritmək. qarıldatmaq. boş boş danışmaq. şişirmək. 

- çoxda 

gurrama: gəritmə.  

qurs 

: 

qurç

ka

. qors

. 

1. 

qatı, içi dolu, som, cıdamlı, dayanıqlı nəsnə. 

- 

qurç təmir: çəlik. - qurs ər. qurs ərən. 

1. 

gürs. şişik. qabır. maya. 

 

qursaq 

: polad. bolad. bulad. dolmuş. bərkimiş.  

qursamaq: qarçamaq

ka

. qarslamaq. qatılaşmaq.  

qursatmaq : 

qurmaq

. türçitmək

ka

. törçütmək. durçutmaq. durcıtmaq. 

dirsətmək. başlatmaq. girşitmək. işə salmaq. bərpa edmək.  

qursatmaq: türçıtmaq

ka

. . bərpa edmək.   

qursmaq  : qürsmək

ka

. gürsəmək. kürsəmək. gurlanmaq. şişmək. təxmir 

olmaq.  

qurĢaq

ka

: quşaq. belbağ. bağ. urama. kəmər. - 

göy qurĢağı: tel gögən. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

513 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qurĢamaq

ka

 

: yörgəmək. yörəmək. dolamaq. döğrəmək. 

çevrəmək. quşanmaq. quşağı bağlamaq.  

qurĢanmaq

ka

: 

1. 

girişmək. sarınmaq

ka. 

sarqınmaq

ka. 

2. 

qızışmaq. 

güsərmək

ka. 

 

qurĢat 

!

 

: 

büküt 

!

 mahasirələ 

!

.  

qurĢatmaq

ka

: qoşitmək

ka

. quşatmaq. örtmək. qapamaq. quşaq quşatmaq. 

- bulut göyü quĢatdı.  

qurt 

: 

qurt

ka

 1. 

solucan soyundan olan heyvanlar. 

1. 

yırtıcı 

heyvanlardan olan qurt, böri.  

qurtaq 

: qutat. qutaq. qaraçuxa. xoşbəx.  

qurtanmaq: 

qurtlanmaq

. (

qurt + lan + maq) 

qurtanmaq

ka

: 

( t <> l ) 

qurtlanmaq

. 

(qurt + lan: bir nədən, şeydən olmaq). 

1. 

bittən qaşınmaq. 

2. 

qoyunlarda bit aramaq.  

qurtqa

ka

  : 

1. 

əlsiz. bacarıqsız. bacarmaz. bacarıqsız. 

2. 

qocaqarı. 

- qurtqa 

büzik bilməs, yerim dar dər  

qurtlamaq

ka

 

: qurt çıxarmaq.  

qurtulmaq: qutalmaq. qutulmaq.  

qurtulmaq: yarıqsamaq. nəcat tapmaq.  

qurtulmaq

ka

 

: 

1. 

doğurmaq. 

2. 

qut bulmaq. qutulmaq.  

qurtuluĢ: yarıq. nəcat.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

514 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qurturmaq

ka

: qurdurmaq. toplatmaq.  

quruh 

: 

1. 

yarıq. yartım

ka

. 

- bir yartım boyun: bir quruh xalq. 

2. 

qonat

ka

.  

quruqjın

ka

: qurşun. quşun.  

quruq

ka

 

: 

1. 

(# 

dolu

). quru. boş. ıssısız. lüt. 

- quruq ulma: boş küzəc. - on 

qab quruq, iki qab doludu. - quruq ev

ka

: 

1. 

içində kimsə bulunmayan 

ev. 

2. 

boş, yaraqsız, qoşsuz, moblımansız, vəsayilsiz ev (# doluq ev: 

yaraqlı qo. lı, vəsayilli ev). 

2. 

qarqaq

ka

. suyu çəkilmiş. bitgisiz quru 

qırlar. çöl. 

3. 

qurlara, dərcələrə uyar, ta'be' üzüm, devlət. 

4

. 

başı 

boş. səfeh.  

quruqlamaq

ka

: 

1

. 

qoruğlamaq. qilaflamaq. xəlfələmək. 

2

. 

qurutmaq.  

quruqlanmaq

ka

: quru bulmaq.  

quruqluq: qurluq. cehiz. ləvazim.  

quruqsaq

ka

: 

qurqursaq

ka

. 

1

. 

iç alat. mə'də. 

2

. 

quşlarda daşlıq.  

quruqsımaq

ka

: qurumaya üz tutmaq.  

qurulan 

: qurulqan

ka

. qızan. qağan. hirslənən.  

quruldamaq: 

guruldamaq. 

anraşmaq. anqraşmaq. kükrəşmək.  

qurulqan

ka:

 qurulan. qızan. qağan. hirslənən.  

qurulmaq

ka

 

: 

qurqulmaq

. 

1. 

dirçəlmək. hazırlanmaq. - qurulun 

gedək. 

2. 

burulmaq

. 

buruq buruq, büzük büzük olmaq. qat qat 

olmaq.  

qurumaq:  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

515 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qurumaq

ka

: 

1. 

arıqlamaq. duruqlamaq

ka

. zayıflamaq. 

2. 

qadıtmaq. 

qadırmaq

ka. 

- donluqda qadırmayasan. 

3. 

qaqraşmaq

ka

. azalmaq. 

suyun çəkilməsi. 

4. 

qatılmaq. qat olmaq. 

- dilim ağzımda qatdı: 

qurudu. 

5. 

topramaq

ka

.   

qurum

ka

  : 

qurun

ka

. 

qurqum

. 

1

. 

tüsdünün, sisin, dumanın nərsədə 

buraxan isi, nişanı. 

2

. 

türkün. türkən. təşgilat. 

3. 

bitöv, bir tikə 

daş. tikmədaş. bitikdaş. bitikqaya. təxtəsəng. 

4. 

lovhə. 

- 

qurumlu dağ: daşlı qəyəli dağ. 

5. 

qaya. 

6. 

mal davarın, hər 

nəsənin toplusu, bollusu.  

qurumlu: 

qurqumlu

. 

qurunluq

ka

. 

1. 

kövsə. kövəs. kövəz

ka

. küfəz

ka

. kibər. 

qattaq. kibrəli. 

2. 

düdlü qaralı. 

3. 

hisli tüslü. 

- qurumlunun üzü 

qara.  

qurumluq

ka

: daşlı. çaxıllı.  

qurunçı

ka:

 düdlə qurumla bulanmış, qaralmış nə.  

qurun

ka

 

: 

qurum

. tüsdünün, sisin, dumanın nərsədə buraxan isi, nişanı.  

qururlanmaq: boynamaq

ka

. qurralmaq. böbürlənmək. məğrur olmaq. 

dikbaşlanmaq.  

qururmaq

ka

 

: qurumaya üz tutmaq.  

quruĢmaq

ka

: gənəlliklə, yan yönlü qurumaq. qurutmaq işləmək.  

qurut

ka

 

: kəş. çökələk. qurut. quru yoğurt.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

516 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qurutmaq: 

( r <> z ). 

quzutmaq

ka

. (

<

 qurmaq: düzəltmək. hazırlamaq). 

1. 

qurmaq, 

təhrik işini görmək. bir şeyə doğru qızdırmaq, quşqurtmaq. 

qızdırmaq. qozutmaq. qalxızmaq. 

- boğaz quzutmaq: yeməğə 

iştahını sağatmaq, qətitmək. - o onun bağazını quzutdu: 

iştahlandırdı. 

2. 

qatırmaq

6

. qatıtmaq

6

. qatılatmaq. dondurmaq. 

şişirmək. 

 

qurutsamaq

ka

: qurut istəmək.  

qurvı

ka

  

: girdə. yuvarlaq. dayrə. 

- qurvı çuvac

ka

: yuvarlaq çadır.  

qusıq

ka

  

: qusu. qusma. qeytərmək. qeytəri. qəy. istifraq. 

- o qusıq tutdu.  

qusıncıq

ka:

 qusunc. iğrənc.  

qusqaç

ka

   : sərçə. səçə

ka

. çıçalaq. quşqaç. çümçük. kiçik, qara çalan bir 

heyvancıq.  

qusma 

: ötük

ka

 yanıq

ka. 

qəyy. bulantı.  

qusmaq : 

1. 

ögümək

ka

. 

2. 

yandrumaq

ka

. yandurmaq

ka

.  

qussə  

: qəm kədər. sağuş. sağınc. kədər. bükünc

ka

. 

- qussəli: puşaq

ka

. 

buşaq. buşqan. içi sıxıntılı. tutuq. kədərli.  

qusunc 

: qusıncıq

ka. 

iğrənc.  

quĢ 

: 

turıqa

ka

: turqa quşu. bir çeşit sərçə. - quş yuvası: uya

ka

.  

- quşun qanat çalması, uçması: dalbınmaq. çırpınmaq. talbınmaq. 

talpınmaq

ka

. talpırmaq. talpışmaq.  

- quş yavrusu: bala

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

517 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

- ürünğ quĢ: ağdoğan. - qaraquĢ: qartal.  

- yunquĢ

ka

: tavuz.  

- ilquĢ

ka

: kərkəs.  

- dəvəquĢ. - qızquĢ: qanatların açanda dəğişik boyalı, yələkli bir quş. 

tavus.  

- quş qaqası: tomĢuq

ka

. tumĢuq

.  

- 

qöq tupulqan: qöq tubulqan

ka

.