İncelemeleri

ka

. 

gücsüz, boş gəvşək, yağsız doyurmayan bəsi, qıda. 

(

#

 

çivgin

ka

). 

- gəvgin aĢ

ka

. : doyurmayan, gücsüz aş.  

qəvli  

: 

gəvli

ka

. 

ırmaq ağzı.  

qəvmək

 

: kəvmək

ka

. 

gəvələmək. qəvmək. gəvşətmək. çeynəmək. 

ağızda dolandırmaq. - 

ər sözün kəvdi: mız mız, mın mın elədi. - 

kimni qalı satqasa, gücün kəvər: kimə ki çatsa, yetsə, onun gücün 

alar. 

 

qəvrək 

: 

gəvrək

ka

. kəvrək

ka

. 

yumuşaq. sust.  

qəvrəmək: 

gəvrəmək

. 

kəvrəmək

. gəvşəmək. kəfrəmək. kövrəmək. 

kövrəmək

ka. 

küfrəmək. kəfrəmək. zayıflamaq.  

qəvrətmək: 

kəvrətmək

. gəvşətmək.  

qəvrik

ka

.   : 

kəvrik

ka

. 

kəfrik

ka

. gürgən1, qırap

6

 ağacı. qumluq yerdə bitən 

ağac.  

qəvĢenmək

ka:

 gəviş gətlrmək.  

qəvĢək

ka

 : 

kəvĢək

. 

gəvĢək. küvĢək

. yumuşaq. sarıçqa. sürüşgən. sölpük. 

kəkəz. qorqaq. çanaq. çanaç

ka. 

qorxaq, təmbəl.  

qəvĢəklik: çanaqlıq

ka

. kəkəzlik. pərişanlıq.  

qəvĢəlmək: yırışmaq

ka

. quvvətsizləşmək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

421 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qəvĢəmək: 

gəvĢəmək

ka

. kəfrəmək. gəvrəmək. küfrəmək. kövrəmək

ka

 

kilfrəmək

ka

. kövrəmək. gəvilmək. gəvəlmək

ka

. çözüləyazmaq. 

saçılmaq. sesinmək. saşlımaq. saşümək: saşılmək

ka

. 

boşumaq

ka

. zayıflamaq. obramaq

ka

. opramaq. əprimək. 

əsqimək. kortalmaq. tazalığı, itiliyi gedmək. kövrəmək

ka. 

kəfrəmək. gəvrəmək. küfrəmək.  

qəvĢəngən

ka

: gəviş gətirən. gənişçi.  

qəvĢətmək 

: gəvşətmək. qavşatmaq: kovşatmaq. boşaltmaq. 

qaçıtmaq. qaçırtmaq. sıçratmaq. qəbətmək. öldürmək. yox 

edmək. ayırmaq. açmaq. qoğşamaq

ka. 

oğşalamaq. yumşatmaq. 

gəvtürmək

ka

. gəvşətmək. yurnuşatmaq. gəviş gətirtmək.  

qəvtürmək

ka

: gəvşətmək.  

qəvürgən : 

gəvürgən

ka

. gümürgən. güvürgən. dağ soğanı·. -  

qəvüz 

: 

gəvüz

. 

gəvüz

. 

qavuz

ka. 

qazılmış, oğulmuş, qatıx, zibil, çôr çöp, 

tortu kimilərə verilən ad. - 

qavuz gidərən: arıdan. safi. saflayan.  

qəy 

: qusıq

ka

. qusu. qusma. qeytərmək. qeytəri. istifraq.  

qəyçi 

: 

qayçı

. qırqı. qıftu

ka

. qıpıt. sındı. sındu

ka

. bıçquç

ka

.  

qəyə 

: 

bax

 

>

 

qaya. 

 

qəy

ka

 

: 

qəd

. bək. qayət. sağlam.  

qəyüt 

: 

gəyüt

. 

bax

 

>

 

geyüt

.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

422 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qəz 

: 

kəz

. 

gəz

ka

. 

1. 

qata

ka. 

kərə. dəfə. 

2. 

qazaq. qazmaq. dibə 

yapışan bölük. qazmaq. 

- aşıc kəzi: qazan qazmağı. 

 

qəzdirmək: 

gəzdirmək

. gəzitmək

ka

. dolandırmaq.  

qəzək 

: 

gəzək

. 

baz

 

>

 

gəzik 

yəzək

ka. 

öncü. (

tilayədar

). 

 

qəzəkçi 

: 

gəzəkçi

. yazıqçı. elçindən yazı pozu ilə uğraşıb, ara 

qatnaşlığı quran yazıcı, gəzici.  

qəzəmək : 

gəzəmək

. 

yəzəmək

ka. 

aramaq üzərə dolaşmaq.  

qəzər

ka

 

: 

gəzər

. qizri

ka. 

kəşür. sarıq turma, tırp. havuc

1. 

. - kəşür. qizri. 

sarıq turma.  

qəzik  

: 

gəzik

ka

. 

gəzək

. 

1. 

gəzək. sıra. nöbət. 

- gəzikin bəklə, gedəni vellə. 

- mənim gəzikim indi. - gəziki gəlmədən verilməz, gəziki olmadan 

alınmaz (olum, ölüm). 

2. 

ürək

. 

batırlıq

. 

cürət. cəsarət. 

- bu işdə 

sənə gəzik gərək. 

3. 

sıtma. qızdırma. bezgək. titrəmə.  

qəzil 

: 

kəzil

. 

kəzlik

ka

. kiçik bıçaq.  

qəzinmək: 

gəzinmək

. gəzişmək

ka

. dolanmaq. dolaşmaq.  

qəziĢ 

: 

gəziĢ

. səyahət.  

qəziĢmək

ka

  

: 

gəziĢmək

ka

. gəzinmək. dolanmaq. dolaşmaq. 

- bu 

dağlaraı birgə gəziĢəlim.  

qəzit 

: 

gəzit

. görüş. dolanıb yerimək. tur.  

qəzitmək

ka

 : gəzdirmək. dolandıaq.  

qəzliq

ka

: 

kəzlik

ka

. 

kəzil

. kiçik bıçaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

423 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qəzmə 

: 

gəzmə

. gözçü. ayğaq

6

. tutqaq

ka

.  

qəzmək

ka

: gəzmək. dolaşmaq.  

qəzürən  : gəzürən. keçürən. keçqürqən. köçqürən. güzəşdə gedən. 

bağışlayan.  

qəzürmək: qazurmaq. qayurmaq. gezirmək. geyirmək. 

(qazor

fars

: geyimçi. 

paltarçı) 

q

ı

 

qı 

 

: 

qı

ka

 

- 

qu

. sevgi bildirən bir söz. 

- atağı

ka

. babacığım. 

babacan - bacığu: əziz bacı. - sevigu: çox istəklim. - qarıqu: arvad 

can. - bəbuq: bəbəyu: cocuqcik. - ağayu: qağam: ağam.  

qıcıamaq

ka

: qaşımaq.  

qıcı

ka

 

: xərdəl. aciko.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

424 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qıcılamaq

ka

: qıdıqlamaq.  

qıcılamaq

ka

: qıdıqlamaq.  

qıcımaq

ka

: 

qıcınmaq

. 

qaşınmaq. qıcıqlanmaq. qıdıqlanmaq.  

qıcınmaq: qıcımaq

ka

. qaşınmaq.  

qıcırdatmaq 

: qıqcıraq. birbirinə sürtmək, vurmaq, taxmaq. 

- 

dişlərivi qıqcırma. - pıçaq qıqcırmaq. - iki kişi qıqcırdı: birbirinə 

atıldı. 

 

qıcıtmaq

ka

: qaşıtmaq.  

qıcurmaq

ka

: qınamaq. ayıblamaq. başqasının qayqısından sevinc duymaq.  

qıçqırmək

ka

: iki qişiyi birbirinə qışqırtmaq. sürttürmək.  

qıdıqlamaq: əmritmək

ka. 

 

qıdıĢmaq: qıyışmaq. qıdığlamaq. qıyığılamaq. qırax qoymaq. tikmək. 

- 

börk qıdığlamaq: börkün qırağın bərkitmək.  

qıdıĢmək: ( 

d

 

<

 

>

 

c

) giçimək

ka

. qaşınmaq.  

qıfçaqlamaq

ka

: qıpçaq boyundan saymaq.  

qıftu

ka

 

: qırqı. qıpıt. sındı. sındu

ka

. qəyçi. qayçı. bıçquç

ka

.  

qıftulamaq

ka

: sındılamaq

ka

. qırqılamaq. qırpımaq. qırpıtlamaq. qayçılamaq. 

biçqüləmək.  

qıq 

 

: 

qığ. 

ən. in

ka. 

yin

ka

. yin

ka. 

yen. pox. xıx. yin

ka

. 

en. ən. 

qoyun pisliği, tərsi.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

425 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qıqcıraq: qıcırdatmaq. birbirinə sürtmək, vurmaq, taxmaq. 

- dişlərivi 

qıqcırma. - pıçaq qıqcırmaq. - iki kişi qıqcırdı: birbirinə atıldı.  

qıqı 

: 

qığı

. urı qığı

kaş

 hay küy. qürültü. hayqırı.  

qıqı

ka

.  

: qürültü.  

qıqırdaq: əmirçqə

ka

. gəmircik. quzruf. gəvək

ka

.  

qıqırıĢ

ka

 

: qıylaş. hay küyəş. hay küy. haykırış.  

qıqırıĢmaq

ka

: qıylaşmaq. hay küyəşmək. hayqırışmaq. 

- ərən qamuğ 

qıqrıĢdı: el tümü haykırışdı.  

qıqırmaq

ka

: yüksək səslə çağırmaq. bağırmaq. hayqırmaq.  

qıq

ka

.  

: kübrə.  

qıqramaq: qaqırmaq. hayqırmaq. - 

bir içəlim qaqralım.  

qıqrıĢmaq

ka

: çaqrışmaq. bağrışmaq.  

qıl 

 

: qılıq. tülük. tür. türlük. xuy. təhər.  

- qıl quĢ

ka

: ördəğə bənzər bir quş.  

- 

qıl qudruq

ka

: qıl quyruq. ördəyə bənzər bir quş.  

- qıl quyruq: quyruğu çox, uzun tüklü qiş.  

qılalmaq

6

: qıla almaq. icra edmək.  

qılavlamaq: qılavuzluq edmək. cilovlamaq. başlamaq

ka. 

başçılıq edmək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

426 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qılavuz 

: tərgən

ka

. tərxan. tarxan. iş başında olan. işbaş. usta qılavuz. 

yorçı

ka. 

yolçu. rəhbər. 

- qılavuzluq edmək: başlamaq. - qılavuzluq 

edmək: qılavlamaq. cilovlamaq. başlamaq

ka. 

başçılıq edmək.  

qılçıq 

: qıldruq

ka

.  

qıldaĢ 

: tüdəş

ka

. tüləş. türəş. bir türdən, qıldan, qılıqdan, cinsdən olan. 

birbirinə bənzəyən, oxşaş.  

qıldıĢ 

: qılış. xuydaş. tülüş. türüş. türdəş. iki nəyin birbirinə çəkişi, 

oxşaşı, tutarı. həmcins.  

qıldruq

ka

: qılçıq.  

qılı 

: qılqu

ka. 

qılqı. yapış. qıni. quni. qüni. güni. kimi. 

- nə qıni bir 

adamdı. 

 

qılıflamaq: qalatmaq

ka

. qablatmaq. qılıf keçirtmək. bir şeyi buxcaya, 

sarqıya, sandığa salmaq. qoydurmaq.  

qılığan 

: çox işləyən. işçil.  

qılıq

ka

 

: 

qılq

. qılış. yapış. qldı. xuy. qıl. tülük. tür. türlük. xuy. təhər. 

tülük

ka

. davraş. rəfdar. 

- ağır tülüklü kişi. 

 

qılıqlı

ka

.   : 

yafaĢ

ka

. 

yavaş. yumuşaq xuylu.  

qılınc

ka

 

: 

1. 

əməl. əxlaq. xuy. 

2. 

qırcanma

. 

qırışma. yaman qılıq. naz. 

3. 

qılnıc. qırcan. nazlı.  

qılınçlanmaq

ka

: nazlanmaq. qırcanmaq

. 

qırışmaq. - 

öküş qılıncılanma.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

427 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qılınmaq: 

1. 

ifadə satmaq. poz vermək. tavır taxınmaq. nazlanmaq. 

yapılmaq. 

- qılınıb keçinmə çox. - nə qılınırsan belə. 

2. 

işləmək. 

qoyunmaq. edinmək. o dəğmə qılınc qılındı: hər qılıqdan, 

işdən çıxmaq. 

- öküş qılınma: çəkivi, sınırıvı, həddivi aşma. 

3. 

şuluqluğ edmək. 

4. 

edişmək. qılışmaq. qarşımaq. 

5. 

etinmək. 

edinmək. ( 

e <> i

 ) itinmək. 

6. 

oxunmaq. ötrülmək

ka. 

ödrülmək

ka. 

- 

yükün ötrülən oğur: namaz, ibadət qılınma çağı. 

7. 

oyun vermək

. - 

qılınma daha bəsdi. - nə qılınırsan belə. 

 

qılıĢ 

: 

1. <

 

qıldıĢ

. 

qıldaĢ

. xuydaş. tülüş. türüş. türdəş. iki nəyin 

birbirinə çəkişi, oxşaşı, tutarı. həmcins. 

2. 

yapış. qılıq

ka

. 

3. 

tapuq. 

ibadət. pərəstiş. 

4. 

kömək. əməkdaş. 

5. 

yapış. adət.  

qılıĢmaq

ka

: edişmək

ka

. qılınmaq. qarşımaq. verişmək. bağışlamaq. ikram 

edmək. yapışmaq.  

qılqan

ka

 : çox qılan. yapqan.  

qılq

ka

  

: qılıq. xuy. gediş.  

qılqu

ka

  

: qılqı. qılı. yapış.  

qılmağu  : qılınmağı qərəkli iş. 

- qıldın, ərsə qılmağu: gərəyini gördünsən. 

əlindən gələni eddin sən.  

qılma

ka

.   : yapma. yapı.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

428 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qılmaq

ka

: 

qamaq

ka

. 

durmaq. iqdam edmək. etmək. edmək. ( 

e <> i

 ) itmək. 

qılmaq. yapmaq. edmək. eyləmək. olmaq. - ötəmək

ka

. - 

namaz 

qılmaq: ötmək. 

- qamaq. 

- yükünc qılmaq, edmək: ibadət edmək. - 

siz havax duracaqsız. - buyruq olsa durarıq. - durqan uluğ işlərə.  

qılmıĢ

ka

   : yaptıqı.  

qılnıc 

: qılınc

ka

. qırcan. nazlı.  

qıltıq

ka

  

: (

başta

 

bulunan

) kəpək. qonaq.  

qılturmaq

ka

: yaptırmaq.  

qımıldamaq 

: təprəmək

ka

. qaynamaq.  

qımıldatmaq: yaymaq

ka. 

çalqamaq. sallamaq. məyl edmək.  

qımıltı 

: tavuş

ka

 hərəkət 

qımız

ka

  

: turş. əkşi. 

- qımız almıla

ka

: əkşi alma.  

qımızlanmaq

ka

: qımız yiyəsi olmaq.  

qımqıs 

: qımsaq. qısmaq

ka

. qımsaq. üzənginin iki yanında olan qayış 

bağıc. ilməkli ip.  

qımsaq 

: qısmaq

ka

. qımsaq. qımqıs. üzənginin iki yanında olan qayış 

bağıc. ilməkli ip.  

qın  

: 

1. 

qın. qılıf. pıçaq. qılıc qını. 

2. 

kən. 

ərkən

. 

- o barır ərkən, qeyitdi: 

o gedərkən qaytdı. 

 

qına 

: boduq

ka

. boya.  

qınac 

: qınıc. düdsük. kinic. kinli.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

429 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qınaq 

: cəza. işkəncə. qınaş. zəhmət. kətən. qatan. sıxıntı. əzab. 

kök

ka

. əzab. çətinlik. - 

kök gördü, kərəkü üzdü. 

 

qınamaq

ka

: tabalamaq

ka

. ayıblamaq. cəzalamaq. işkəncə edmək. 

cəzalandırmaq. bir şeyə qın, qıyın, qıynış yapmaq.  

qınat

ka

  

: işkəncə. cəza.  

qınatmaq

ka

: işkəncə yaptırmaq. cəzalandırmaq.  

qınav 

: 

qanav

. 

qanağu

ka

. deşən, cıran yırtan ayqıt. nəştər.  

qındıq

6

 

: göbək. 

- geyik qındıqı yıbar qoxar: ceyran göbəyi ətir qoxar.  

qınğır 

: qınqru

ka

. yan. şaşı.  

qıni 

: qılı. quni. qüni. güni. kimi. 

- nə qıni bir adamdı. 

 

qınıc 

: qınac. düdsük. kinic. kinli.  

qınır  

: 

bax

 

>

 

qınqır

ka

.  

qınıĢmaq

ka

: istəklə işə qoyulmaq.  

qınqır

ka

  

: 

qınğır

. 

qınğru

. aşı. tüt. iti. hirsli. qızqın. tərs. yan. əğri. çəp. - 

qınğır

 

baqış

: yan baqış. 

- qınğır gözün baxışdı: iti gözlə baxındı. - 

qınqır sözü qut ginən: tərsə, qızqın sözü boş ver.  

qınqıru 

: əyri. çəp.  

qınqraq

ka

: ət, xəmir kəsilən satıra bənzər böyük pıçaq.  

qınqru

ka

  : yan. şaşı. qınğır.  

qınlamaq

ka

: qın yapmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

430 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qınlı 

: 

kinli

. yağıtqan

ka

. 

düşmanlıq edən. 

- bu kişi, nə yağıtqan. 

 

qınraq

ka

 

: 

qırnağ

. 

qıranq

. qız

ka

. qız uşağı. qacaş

ka

. cürə

6

. inci

ka

. günü

ka

. 

yalnıq

ka

. as

ka

. əkət. qaravaş. kömək. külfət. kəniz. hər nəyin 

əğrisi. başı əğri piçaq, çəngəl.  

qınru 

: əğri

. 

yaxın yağuq görməyib, nəyi (

malı

. 

pulu

) görər, qadaş 

taba, it kimi qınru (

əğri

) baxar.  

qıpa

ka

 

: az. bir az. - 

qıpa keçdi.  

qıpıt 

: qırqı. qıftu

ka

. sındı. sındu

ka

. qəyçi. qayçı. bıçquç

ka

.  

qır 

: ova. yazı. boş. basıq dağlı, təpəli, açıqlıq yer. 

1. 

alaca. çal

ka

. 

qarışıq boyalı nə. 

2. 

qır, boz rəng. 

3. 

su bəndi. 

4. 

qırıq. çətin. 

yolsuz, iləksiz olan nərsə. 

- qır yağı: iç, gizli düşman

. 

5. 

alan 

yazıqçı yazıcı. hısımlar arasında məktup gətirip kötürən elçi.  

qıraç 

: çoraq. şoraq. 

- qıraç yer: tatır, duzağ, şor yer. ot alağsız, quraq 

yer. 

 

qırağ 

: sın

ka. 

qıyı

. - sınardan yeri. - çay sınında. - çay sını.